تفسیر عربی از خسرو پرویز

سیدجواد رسولی - کارشناس رسانه

در نخستین یادداشت دوره جدید در این صفحه، درباره برنامه جدی کشور آذربایجان در سال2021و کمپین بین‌المللی بزرگی که برای به نام زدن حکیم نظامی گنجوی داشت نوشتم. این برنامه هنوز هم تمام نشده و همچنان با وسعت زیادی در حال اجراست. یکی از آخرین ایده‌های اجراشده هم اضافه شدن پرواز به شهر گنجه در خط هوایی «رایان ایر» است. این شرکت، موفق‌ترین خط هوایی ارزان‌قیمت اروپا محسوب می‌شود و وقتی پروازی به مقصدی دارد، عموما گردشگران زیادی به‌دلیل قیمت پایین بلیت‌ها سراغش می‌روند. در پاسخ به این فعالیت مفصّل همسایه، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار است امسال به جای یک روز (21اسفند) یک هفته را به این شاعر بزرگ قرن ششم اختصاص دهد. طبعا نیازی به تأکید بر یک سال فعالیت بین‌المللی جدی با یک هفته فعالیت اغلب کم‌رمق و فرمایشی نیست و نتیجه چنین رقابتی از پیش معلوم است.
اما این فقط نوک قله کوه است. موج فرهنگی تازه‌ای دارد در شرایط انفعال و بی‌تفاوتی و ملالی که فضای عمومی فرهنگی کشور را فرا گرفته است پیش می‌آید و با وجود آنکه ادعاهای خنده‌داری را هم با خود همراه دارد اما به‌دلیل استفاده از روش‌های جواب‌پس‌داده رسانه‌ای به‌زودی تأثیرش را خواهد گذاشت. نمونه این موج فرهنگی، فیلمی است با عنوان «جنگجوی صحرا» که دارد مراحل تولید خود را در تبوک عربستان پشت سر می‌گذارد. شرکت MBC عربستان که بزرگ‌ترین مجموعه رسانه‌ای نه فقط در این کشور که در کل منطقه به شمار می‌رود (و چند سالی هست که شبکه فارسی‌زبان هم به راه انداخته) با مشارکت چند استودیوی هالیوود تهیه‌کننده فیلم هستند و شماری از بازیگران قدیمی و جدید هالیوود ازجمله شارلوت کاپلی و بن کینگزلی هم در آن بازی می‌کنند. اما داستان جنگجوی صحرا از این قرار است که در دوران پادشاهی خسروپرویز، در مناطق عرب‌نشین قبایلی زندگی می‌کنند که مدام با یکدیگر در حال نزاع هستند و اتحادی میانشان وجود ندارد. از طرفی خسروپرویز هم به پادشاهی بسیار ستمگر و خونریز و بی‌رحم (همه صفت‌هایی که یک شخصیت شرور دارد) مشهور است. تا اینکه او دستور می‌دهد شاهزاده‌خانمی عرب (به نام هند) را به حرمسرایش اضافه کنند. این باعث اتحاد قبایل عرب می‌شود تا در مقابل ظلم شاه ساسانی بایستند و آنطور که زینب ابوالسمح، مدیر استودیوهای MBC  در مصاحبه‌ای گفته است «به این ترتیب بینندگان فیلم با فرهنگ غنی ما آشنا شوند». جزئیات بیشتری از داستان هنوز بیرون نیامده است و هنوز نمی‌دانیم در فیلم، اتحاد قبایل عرب باعث پیروزی آنها بر سپاه ایران می‌شود یا خیر (می‌دانیم که شکست‌های سپاه ساسانی در مقابل اعراب، در دوره یزدگرد سوم اتفاق افتاده و قاعدتا آنها نمی‌توانسته‌اند خسرو پرویز را شکست دهند). اما آنچه مهم است این است که فیلم، یک قهرمان زن دارد (شاهزاده عرب) و یک شخصیت منفی منفور (خسروپرویز) و تقابل این دو در واقع تقابل نوعی وحشی‌گری و تمدن هم تصویر می‌شود؛ تصویری که اتفاقا در جهان امروز برای بیننده‌ای که تاریخ نمی‌داند و حوصله خواندنش را هم ندارد معنادار و قابل پذیرش است. چرا از ابتدای تاریخ همین‌طور نبوده باشد که عضوی از «محور شرارت» مدام به قبایلی که در حال توسعه و انجام پروژه‌های آینده‌نگرانه هستند حمله کند تا زیبایی و فرهنگ آنها را برباید؟ معکوس جلوه دادن تاریخ وقتی که پول و انگیزه‌اش را داشته باشید واقعا کار آسانی است؛ چه مربوط به شاعری پارسی‌گو در قرن ششم هجری باشد، چه درباره تمدنی قدیمی با ساختارهای فرهنگی و اقتصادی و سیاسی یگانه.