تست انبوه و بیماریابی نقطه اتکای پایان پاندمی

حمید سوری، استاد اپیدمیولوژی 

ایران در رتبه118 انجام تست انبوه در جهان است که رتبه مناسبی نیست. به‌نظر می‌رسد که مشاوره‌های اشتباه به مقامات ارشد وزارت بهداشت، موجب شده تا انجام تست انبوه یا Mass testing بی‌فایده دانسته شود و از دانشگاه‌ها بخواهند میزان تست‌گیری‌ها را کاهش دهند. این در حالی است که تست انبوه و بیماریابی فعال تنها کاربرد بالینی با هدف تشخیص سریع و درمان به‌موقع ندارد و بهره اصلی آن در حوزه بهداشت عمومی و مدیریت اپیدمی است. در واقع با این شیوه بیماریابی فعال می‌توان وخامت ابتلا و بروز طغیان‌ها را پیش‌بینی و از آن جلوگیری کرد. اقداماتی برای شناسایی کانون‌های ابتلا در مکان‌های مختلف انجام داد و رصد و رهگیری موارد ابتلا را داشت. شناسایی تماس‌های نزدیک و برقراری مراقبت و محدودیت‌های هوشمند، واکنش سریع و کاهش هزینه‌ها هم ازجمله مزایای انجام تست‌های انبوه است. این درست که واکسیناسیون همگانی بسیار مؤثر است و اگر به میزان کافی در سطح داخلی و خارجی کشور، در یک بازه زمانی کوتاه انجام شود، می‌تواند به خاموشی احتمالی پاندمی منجر شود، اما به دلایل لجستیکی تا سیاسی، نمی‌توان چشم‌انتظار این روند واکسیناسیون در سطح جهانی و حتی کشوری بود. براساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، تا به امروز حدود 66درصد از ایرانی‌ها به‌طور کامل برابر ویروس واکسینه شده‌اند و این عدد بسیار کمتر از 90درصد تخمین کارشناسان برای دستیابی به مصونیت گله‌ای یا گروهی است. حالا هم به لطف ظهور واریانت اومیکرون و توانایی آن در فرار از آنتی‌بادی، میزان موارد ابتلا در حال افزایش است و با وجود اینکه به‌نظر می‌رسد عفونت با سویه جدید کرونا خفیف‌تر از سویه دلتا یا سویه اصلی آن یعنی سارس کووید2 باشد، اما فراوانی مرگ آن (برای افراد واکسینه‌نشده) هنوز به‌طور چشمگیری بیشتر از سایر عفونت‌های تنفسی است. برای مثال هم‌اکنون، میانگین هفتگی مرگ‌ومیر ناشی از کووید-19 در آمریکا نزدیک به 2هزار نفر رسیده است که تقریبا 9برابر رقم 6ماه پیش است. بسیاری از کشورها هم اعلام کرده‌اند که تلاش‌ها برای پیشبرد واکسن‌ها به‌عنوان راه‌حل قطعی مقابله با پاندمی موفق نبوده است. بر این اساس آمریکایی‌ها اخیرا برنامه‌ای را برای ارائه 500میلیون تست سریع به‌صورت رایگان به خانواده‌ها اعلام کرده و توافقی را برای ملزم‌کردن بیمه‌گذاران به پوشش کیت‌های خانگی انجام داده‌اند. این حرکات نشان‌دهنده پذیرش این واقعیت است که کووید-19 فعلا مهمان ما خواهد بود. البته باید توجه داشت که انجام تست کووید در سطح فرد خطرات و فواید همزمانی دارد. مزیت فردی اولیه آزمایش، به‌دست آوردن مدرکی مبنی بر ابتلا به کووید است، به‌گونه‌ای که درصورت لزوم، درمان‌های مناسبی را بتوان تجویز کرد. البته، داشتن گواهی مبنی بر منفی‌بودن تست کووید به‌عنوان پیش‌نیاز برای سفرهای بین‌المللی نیز مفید است اما برای افراد سالم و به‌اندازه کافی واکسینه شده، این آزمایشات خطراتی در سطح فردی هم دارد. این در حالی است که مزایای اصلی آزمایش کووید به فرد مورد آزمایش تعلق نمی‌گیرد، بلکه به اطرافیان آنها (مخاطبان غیرآلوده آنها و عموم مردم) هم مرتبط است. با انجام تست و جداسازی موارد مثبت، میزان کل ویروسی که در اماکن عمومی در گردش است، کاهش پیدا می‌کند و می‌تواند منجر به کاهش شیوع بیماری هم شود. البته، مزایای تست انبوه به قابلیت اطمینان خود تست، زمان تست و از همه مهم‌تر در دسترس‌بودن آنها هم بستگی دارد. در مواجهه با نوع اومیکرون، داده‌های مربوط به عملکرد تشخیصی تست‌های کووید به‌سرعت در حال تکامل هستند و تولید تست‌های سریع که اومیکرون را تشخیص دهند نیز شروع شده است چرا‌که تست‌ها فقط زمانی موفقیت‌آمیز هستند که در دسترس باشند. مطالعه‌ای در اسپانیا نشان داده که نسبت سود انجام تست‌ها برای بیماریابی در مقایسه با هزینه 0.45 است و مداخلات با بیشترین بازده، مداخلاتی هستند که درصد موارد مثبت شناسایی‌شده را به حداکثر برساند. به علاوه اینکه مدیریت کارآمد منابع برای سیاست غربالگری انبوه در جمعیت‌های بدون علامت می‌تواند بازده اجتماعی بالایی ایجاد کند و به همین دلیل، زودرس‌بودن تشخیص موارد باعث کاهش انتقال بیشتر در زنجیره انتقال و افزایش بازده اقتصادی این مداخلات خواهد شد. همچنین به حداکثر رساندن ارزش منابع بستگی به این دارد که استراتژی‌های غربالگری با ردیابی تماس همراه و تمرکز آنها مشخص باشد یعنی زیرجمعیت‌های پرخطر با بالاترین نرخ مثبت مورد انتظار را هدف قرار دهند. این نکته مهمی است که واکسیناسیون به‌عنوان هدف شماره یک بهداشت عمومی در همه‌گیری کرونا به رسمیت شناخته شود اما سرمایه‌گذاری در انجام بیماریابی فعال و تست انبوه که طبق مطالعات تنها یک درصد هزینه‌های مدیریت اپیدمی را شامل می‌شود هم می‌تواند راهبرد بعدی در تلاش برای مهار اپیدمی باشد.