گفتوگو
فیلم خوب، فیلم شخصی ست
سیدمرتضی فاطمی، کارگردان فیلم «بی‌مادر» از ساخت فیلمش می‌گوید
محمدناصر احدی- روزنامه نگار
«بی‌مادر» نخستین فیلم سیدمرتضی فاطمی در مقام کارگردان است که در چهلمین جشنواره فیلم فجر به نمایش درمی‌آید. کسانی که بیننده برنامه‌های گفت‌وگومحور تلویزیون هستند، احتمالا فاطمی را با اجرای برنامه «اختیاریه» و جنجالی که در آن، درباره اظهارنظر مرحوم جمشید مشایخی درباره نحوه مرگ غلامرضا تختی رخ داد، به یاد می‌آورند. فاطمی، به‌گفته خودش، در نخستین قدمش در سینما سعی کرده فیلمی شخصی بسازد که هم به دنیای خودش نزدیک باشد و هم مخاطب عام را راضی کند. با او درباره این تجربه گفتوگو کرد‌ه‌ایم.
بینندگان تلویزیون شما را با برنامه «اختیاریه» که در شبکه5 اجرا می‌کردید می‌شناسند. چطور شد که به سمت کارگردانی در سینما آمدید؟
من سال‌ها روزنامه‌نگاری کردم، سال‌ها سردبیر نشریات و خبرگزاری‌های مختلف بودم، مستندسازی کردم، برنامه‌سازی کردم، هارد تاک برگزار کردم و همه اینها را در یک راستا می‌بینم. رسانه و سینما از هم جدا نیستند. حداقل بخشی از متریال یک داستان از اطلاعات و داده‌هایی است که از رسانه به‌دست می‌آید. براساس اینکه این مدیوم‌ها به هم نزدیک هستند و با فراغتی که در این یکی دو سال کرونا پیدا کردم، نشستم فیلمنامه «بی‌مادر» را - که مدت‌ها درگیرش بودم و به آن فکر می‌کردم- نوشتم و ساختم.
«بی‌مادر» نخستین فیلم سینمایی شماست. قبل از آن کار کوتاه داستانی هم ساخته بودید؟
من کارهای متعددی کرده‌ام ازجمله مستند، تیزر، مستند کوتاه، فیلم کوتاه، تهیه‌کنندگی فیلم بلند، مجری طرح فیلم بلند، سریال‌سازی، برنامه‌سازی، بیش از 200قسمت برنامه گفت‌وگومحور و قس‌علی‌هذا.
ایده اولیه فیلم از کجا آمد؟
داشتم کتابی از فیلسوفی آمریکایی به نام مایکل سَندِل می‌خواندم و تصویری در ذهنم ایجاد شد که آن تصویر برایم پرسش‌برانگیز بود و همان تصویر را بسط دادم و سعی کردم تبدیلش کنم به داستان. در فلسفه می‌گوییم وقتی می‌خواهید چیزی را از تفصیل به اجمال برسانید باید آن را تبدیل به درام کنید. آن تصویر اولیه را با پرسشگری‌هایی که درباره شخصیت‌ها از خودم می‌کردم به قصه تبدیل کردم که ایرانیزه آن شده فیلم «بی‌مادر».
اسم کتاب سندل که می‌خواندید چه بود؟
«عدالت چیست؟»
سندل به لطف ترجمه‌هایی که از آثارش شده، چهره شناخته‌شده‌ای در ایران است؟
مایکل سندل استاد دانشگاه هاروارد است و دوره‌های آموزشی او به این صورت است که چند جلسه «تدتاک» برای دانشجویانش می‌گذارد و در حدود 1500داوطلب هم در این جلسات شرکت می‌کنند. سندل پرسش‌های عمیق فلسفی‌اش را براساس داده‌ها و قصه‌ها تعریف می‌کند. یک موقعیت ایجاد می‌کند و از شما می‌پرسد که در کدام طرف ماجرا می‌ایستی.
اخلاق و عدالت ازجمله مفاهیم اصلی بحث‌های سندل هستند و در چند سال اخیر، سینمای اجتماعی ما به موضوعاتی مثل اخلاق و برابری توجه زیادی نشان داده است. فیلم شما را می‌توان در ادامه جریان سینمای اجتماعی سال‌های اخیر دانست یا به‌نظرتان فیلم متفاوتی با آن جریان است؟
سینمای ما کلا ژانرمحور نیست، بلکه متکی به «گونه» است و گونه‌اش هم، منهای معدود کارهایی، عمدتا اجتماعی است. ولی من فکر می‌کنم که فیلمم فراتر از نگاه اجتماعی صرف است و فکر می‌کنم یک خودپرسشگری در انسان‌ها ایجاد می‌کند. عمیقا معتقدم که سینما و فلسفه در یکجا به هم می‌رسند و آن‌هم خودپرسشگری است. آدم‌ها وقتی از خودشان سؤال می‌کنند، بعد وارد داستان‌های دیگری می‌شوند. گمانم بر این است که این فیلم هم برای مخاطبی که دنبال درام و قصه و حتی ملودارم باشد خوراک دارد و هم برای آدم‌هایی که بخواهند کمی عمیق‌تر به فیلم و روابط انسانی نگاه کنند.
پس فیلم شما، فیلمی داستان‌گوست؟
فیلم خوب، فیلم شخصی انسان است. فیلمی که شبیه به هالیوود یا اروپای شرقی یا سینمای کره باشد، قاعدتا در بهترین مدلش یک کپی باکیفیت از آن سینماست و من در «بی‌مادر» سعی کردم شخصی‌ترین فیلمی را بسازم که به جهان خودم نزدیک است.
در فیلم شما بازیگرانی مثل پژمان جمشیدی، امیر آقایی و میترا حجار حضور دارند. تجربه کار با آنها چطور بود؟
بسیار تجربه خوب و شیرینی بود و از بودن در کنار هم لذت بردیم و سعی کردیم در دوره تولید کار با حال خوش از همدیگر یاد بگیریم و کیف کنیم.
برخی‌ها معتقدند که تصدی‌گری در حوزه سینما به‌دست نهادهای دولتی افتاده و سینمای مستقل به حاشیه رفته است. در این وضعیت، چطور برای فیلم‌تان تهیه‌کننده پیدا کردید؟
حذف سینمای مستقل خیلی اتفاق بدی است چراکه در نهایت متصدی اصلی سینما باید چرخه عرضه و تقاضا و اقتصاد سینما باشد. فیلم «بی‌مادر» در بخش خصوصی با سرمایه‌گذاری آقای صالح مؤذن‌زاده از سرمایه‌گذاران و تهیه‌کنندگان آینده سینمای ایران تولید شده و 100درصد محصول بخش خصوصی بوده است.
حضور نسل جدید و جوان فیلمسازان در جشنواره امسال را چطور می‌بینید؟
باید همه فیلم‌ها را دید. می‌تواند هم تهدید باشد و هم فرصت. اگر کیفیت فیلم‌ها درخور توجه باشد که اتفاق مثبتی است و اگر فیلم‌های بهتری بیرون مانده باشد که لطمه به جشنواره است. تا همه فیلم‌ها را نبینیم نمی‌توانیم قضاوت کنیم. امیدوارم از داخل همین فیلم‌ها، پدیده‌هایی به سینمای ایران معرفی شوند.
در همینه زمینه :
