10منطقه بحران‌خیز جهان در سال2022

کنار هم چیدن مجموع رویداد‌هایی که در سال گذشته میلادی و سال‌های قبل  ازآن در جهان رخ داده‌اند، تصویر ترسناکی از جهان پیش روی ما قرار می‌دهد. این واقعیتی است که با هیچ رویکرد مثبت‌اندیشانه یا خوش‌بینانه‌ای نمی‌توان آن را انکار کرد. همه‌گیری کرونا طی 2 سال اخیر به دردهای قدیمی جهان افزوده و حتی در بعضی موارد تبعات بحران‌های موجود را شدت بخشیده است. ظهور سیاستمداران تندرو و افراطی در نظام‌های سیاسی کشورهای مختلف جهان، امید به بهبود اوضاع را هرروز کمرنگ‌تر می‌سازد. اگر روند بهبودی هم درکار باشد، سرعت آن به نسبت تشدید بحران‌های موجود و خلق بحران‌های جدید در سال2022 به‌اندازه‌ای ناچیز است که آثار آن در میان هیاهوی تنش‌ها، جنگ‌ها، فجایع طبیعی و غیرطبیعی و ده‌ها بحران بزرگ دیگر محو شده است. به‌گواه گزارش‌های بین‌المللی مانند گزارش مؤسسه «کنترل ریسک»، جهان در سال جدید میلادی بر مدار تغییراتی که در نظم ژئوپلیتیک ایجاد می‌شود خواهد چرخید؛ تغییراتی که قرار است به واسطه تحول نحوه تعامل کشورها، بلوک‌ها و قاره‌ها با یکدیگر، تنش‌های فراوانی ایجاد کند. به گزارش مؤسسه کنترل ریسک، این تغییرات زمان‌بر هستند اما درنهایت حس ناامنی را در جهان افزایش داده و حریم‌های امن ژئوپلیتیک جهان را به‌تدریج محدود‌تر و کوچک‌تر خواهند ساخت. «گروه بین‌المللی بحران» هم در گزارشی دیگر تأکید دارد که جهان از مسیر اصلی خود خارج شده است. براساس این گزارش، آمار آوارگان در جهان به رکورد تاریخی 84میلیون نفر رسیده است. سازمان ملل می‌گوید در سال2022 بیش از 274میلیون انسان نیازمند کمک‌های بشردوستانه خواهند بود، رقمی که نسبت به دهه قبل 4برابر شده است. به تمامی این موارد باید اثرات مخرب 2سال همه‌گیری کرونا بر اقتصاد و روابط بین‌الملل، افزایش جنگ‌های نیابتی و سایبری، مداخله در انتخابات و استفاده ابزاری از وضعیت پناهجویان را هم افزود. تمامی این نشانه‌ها حاکی از آن است که جهان بیش از هر زمان دیگری در آستانه ناپایداری و جنگ است. اما احتمال آغاز بحران‌ در بخش‌هایی از جهان بیشتر خواهد بود.

سایه جنگ بر سر اوکراین
آتش‌بس مورد توافق ولادیمیر پوتین و ولودیمیر زلنسکی رهبران روسیه و اوکراین که در سال2019 تدوین شده بود، 2سال بعد‌ لغو شد و این آغازگر شدت گرفتن تنش‌های 2 کشور در سال گذشته میلادی بود. روسیه از پایبند نبودن اوکراین به پیمان مینسک، به‌ویژه نادیده گرفتن وضعیت ویژه مناطق خودمختار و همچنین از آنچه یک دهه زیاده‌خواهی غرب می‌داند خشمگین است. از این‌رو خط قرمز جدیدی برای ناتو ترسیم و ایده پیوستن اوکراین به ناتو را رد کرده است تا فعالیت‌های ناتو در منطقه را محدود کند. از سوی دیگر، آمریکا روسیه را تهدید کرده که درصورت حمله به اوکراین تحریم‌های مخربی را علیه این کشور وضع خواهد کرد و حضور نظامی خود را در منطقه افزایش خواهد داد. روسیه هم‌اکنون بیش از 100هزار نیرو پشت مرزهای اوکراین مستقر کرده و خطر جنگ بیش از هر زمان دیگری متوجه منطقه شرق اروپاست.

قحطی در افغانستان
توافق آمریکا با طالبان برای خروج نیروهای خارجی از افغانستان، سرنگونی دولت اشرف غنی و آغاز حکومت طالبان را به‌دنبال داشت. پس از آن، فروپاشی شاکله اقتصاد افغانستان به‌گونه‌ای پیش رفت که بیش از نیمی از جمعیت افغانستان در وضعیت قحطی و گرسنگی شدید قرار بگیرند. قطع ناگهانی کمک‌های مالی بین‌المللی به واسطه تحریم‌هایی که آمریکا علیه طالبان وضع کرده باعث شد افغانستان روزبه‌روز فقیرتر شود. دارایی‌های دولتی افغانستان توقیف شدند و کمک‌های مالی و بودجه‌ای قطع شدند. حکومت طالبان قدرت پرداخت حقوق کارمندان را ندارد و بخش مالی کشور فلج شده است. در کنار این وضعیت، خشکسالی هم بر مصایب افغانستان افزوده است. اگرچه احتمال وقوع جنگ داخلی و همچنین درگیری با نیروهای داعش از مشکلات بزرگی است که افغانستان با آن درگیر است، ‌اما درحال حاضر گرسنگی اصلی‌ترین بحرانی است که در کمین افغان‌هاست. براساس تخمین‌های سازمان ملل حدود 23میلیون نفر در این کشور در فصل زمستان با گرسنگی شدید دست و پنجه نرم می‌کنند و احتمال مرگ میلیون‌ها کودک وجود دارد.

تنش آمریکا و چین بر سر تایوان
رقابت با چین در سال‌های اخیر به یکی از اصول مهم سیاست خارجی آمریکا تبدیل شده است. آمریکا در تلاش است تا جایگاه خود به‌عنوان قدرت مسلط در منطقه اقیانوس هند و آرام را حفظ کند؛ همان منطقه‌ای که ظرفیت و نفوذ نظامی چین در آن طی سال‌های اخیر چندین برابر شده و تایوان در آن نقشی استراتژیک ایفا می‌کند. از این‌رو آمریکا به فکر تقویت روابط با متحدین بالقوه‌ای مانند استرالیا در این منطقه افتاده است. دولت باید تعرفه‌های تجاری که از سوی دونالد ترامپ علیه چین اعمال شده بود را حفظ کرده و همین موجب ناخشنودی پکن شده است. لفاظی‌های دمکراسی‌خواهانه اخیر آمریکا علیه مشروعیت دولت چین نیز دولتمردان چینی را خشمگین ساخته است. در چنین فضای پرتنشی، تایوان به خط مقدم رویارویی 2 کشور تبدیل شده است. اگرچه احتمال وقوع سناریوی اشغال تایوان به‌دست چین برای تثبیت موقعیت خود در منطقه و ورود آمریکا به این جنگ برای دفاع از تایپه بسیار بعید است، اما رقابت و تنش 2 قدرت بزرگ جهان به‌ویژه منطقه شرق آسیا به شکل خطرناکی شدت یافته است.

فاجعه انسانی در یمن
جنگ یمن تا‌کنون بیش از 377هزار قربانی داشته است. 70درصد از این قربانیان کودکان زیر 5سال بوده‌اند و 60درصد از تلفات، ناشی از تبعات غیرمستقیم جنگ مانند گرسنگی و بیماری‌های قابل پیشگیری بوده‌ است. جنگ داخلی یمن از سال2014 آغاز شد. از سال2015 به بعد مداخله کشورهای عربی ازجمله عربستان سعودی با هدف پشتیبانی از دولت یمن، جنگ را ادامه‌دار کرد و به بن‌بست رساند. قحطی گسترده بزرگ‌ترین آسیبی است که این جنگ به یمن وارد کرده و درحال حاضر بیش از 15.6میلیون انسان در این کشور در فقر مطلق زندگی می‌کنند. پیش‌بینی‌های سازمان ملل نشان می‌دهد درصورتی که این جنگ ادامه پیدا کند، تا سال2030 تلفات جنگ به 1.3میلیون نفر خواهد رسید. 70درصد از این تعداد به‌دلیل تبعات حاشیه‌ای جنگ مانند فقر و گرسنگی و نابودی زیرساخت‌های حیاتی، بهداشتی و آموزشی جان خود را از دست خواهند داد.

تداوم اشغال فلسطین
بحران فلسطین، به‌عنوان یکی از پایدارترین بحران‌های جهان، در سال2022 هم ادامه پیدا کرده است. در سال2021 برای هرکسی که امید به حل مناقشه رژیم صهیونیستی و فلسطین داشت، به یک ناامیدی بزرگ تبدیل شد. در این سال یکی از مخرب‌ترین جنگ‌ها میان غزه و رژیم صهیونیستی رخ داد که 11روز ادامه یافت و 250فلسطینی در آن کشته شدند. علاوه بر این، شهرک‌سازی‌های غیرقانونی و تخریب خانه‌های فلسطینیان همچنان ادامه دارد. رهبران جدید رژیم صهیونیستی تنها در حرف نسبت به تجدید مذاکرات علاقه نشان می‌دهند و همچنان خبری از لغو معافیت نانوشته‌ای که توسط دولت‌های غربی برای نقض حقوق فلسطینیان در اختیار این رژیم قرار گرفته است نیست. این یعنی تنش میان اشغالگران و فلسطینیان همچنان ادامه خواهد داشت.

کلکسیون بحران در هائیتی
این کشور در سال گذشته میلادی کلکسیونی از بحران بود. جوئل موئیز، رئیس‌جمهور هائیتی اوایل سال گذشته در خانه خود ترور شد و جنجال برسر جانشینی او در کشور بحران سیاسی ادامه‌داری را آغاز کرد. اواسط سال2021 زلزله‌ای شدید جنوب هائیتی را ویران کرد و بار اقتصادی گزافی را بر دوش دولت گذاشت. همزمان آدم ربایی‌های افسارگسیخته باندهای تبهکاری در پورتوپرنس،پایتخت هائیتی، روند امدادرسانی‌های بین‌المللی را مختل ساخت. تصرف پایانه‌های نفتی هائیتی به‌دست تبهکاران وضعیت اقتصادی هائیتی را به بن‌بست رسانده و در کنار تمامی اینها، نرخ پایین واکسیناسیون در این کشور تبعات همه‌گیری کرونا را شدت بخشیده است. مجموع این رویدادها نرخ مهاجرت از این کشور را افزایش داده است. مهاجران از هائیتی خود را پیاده به پشت مرزهای جنوبی آمریکا رسانده‌اند. فساد نیروهای پلیس، سیستم قضایی ضعیف و فاسد و بالابودن نرخ فقر در این کشور بستری مناسب را برای جذب جوانان هائیتی به باندهای تبهکاری فراهم آورده است. به‌نظر نمی‌آید تا زمانی که وضعیت سیاسی این کشور به ثبات برسد، بتوان آینده‌ای روشن را در کوتاه‌مدت برای هائیتی متصور شد.

فروپاشی میانمار
از کودتای سال2021 تا امروز، میانمار درگیر مجموعه‌ای از تنش‌های پایان‌ناپذیر، از نافرمانی‌های مدنی گرفته تا درگیری‌های مسلحانه شده است. کودتای نظامی که به سرنگونی آنگ سان سوچی منجر شد، به اعتراضات گسترده علیه نظامیان منجر شده است. سرکوب این اعتراضات صدها کشته به جا گذاشته و به تنش‌ها و درگیری‌های بیشتر دامن زده است. از آن زمان تا به امروز درگیری میان سیاستمداران برکنار شده که خود را دولت وحدت ملی می‌نامند با حکومت نظامی میانمار ادامه یافته است. حمله به پایگاه‌های نظامی، بمب‌گذاری، ترور، قتل و شکنجه در میانمار هزینه‌های انسانی سنگینی به بار آورده است. اقتصاد این کشور درحال فروپاشی است. ارزش پول ملی میانمار سقوط کرده و نظام‌های آموزش و سلامت در این کشور نابود شده است. فقر در میانمار پس از کودتا 2برابر شده و نیمی از خانوارها در این کشور توان تامین غذای خود را ندارند. 

جنگ‌های داخلی شاخ آفریقا
آرامشی که تا همین اواخر در کشورهای شرق آفریقا ازجمله سومالی، اتیوپی و سودان حاکم شده بود، به ناگهان رنگ باخت و جنگ و بی‌ثباتی درعرض چند ماه تمامی این منطقه را زیر و رو کرد. جنگ‌های داخلی اخیر در این منطقه از آفریقا در کنار خشکسالی، بحران انسانی بزرگی را خلق کرده است. حضور گروه‌های شبه‌نظامی از قوم‌های مختلف در جنگ‌های داخلی به افزایش خشونت‌ها منجر شده است. مداخلات بین‌المللی در جنگ‌ها رو به افزایش گذاشته و خشکسالی یا قحطی منجر به آغاز مهاجرت آوارگان از شهری به شهر دیگر شده است. این مهاجرت خود می‌تواند دامنه جنگ را به شهرهای بیشتری بکشاند.  

احیای جنگ داخلی در لیبی
برگزاری انتخابات در این کشور برای مدتی نامشخص به تعویق افتاده است. فعلا درگیری‌های داخلی متوقف شده اما منابع غنی نفتی و وجود حجم زیادی سلاح در این کشور، می‌تواند باعث وقوع جنگی دیگر شود؛ رویدادی که نه‌تنها بر شمال آفریقا تأثیرگذار خواهد بود، بلکه به واسطه هجوم پناهجویان، ‌می‌تواند جنوب اروپا را هم درگیر بحرانی جدید سازد. 

بحران کره‌شمالی
کره‌شمالی طی کمتر از 4هفته ابتدایی سال2022، 8آزمایش موشکی داشته است. تحرکات رو به افزایش پیونگ‌یانگ طی سال‌جاری میلادی یا به جنگ منجر خواهد شد و یا به فروپاشی اقتصادی. تبعات هریک از این دو سناریو فاجعه‌بار خواهد بود. آغاز جنگ به‌معنی آغاز بمباران کره‌جنوبی توسط موشک‌های کره‌شمالی خواهد بود که خود یک فاجعه انسانی تمام عیار است. با توجه به آزمایش‌های موشکی اخیر، به‌نظر می‌رسد پیونگ یانگ مسیری تازه را در سال جدید در پیش گرفته است؛ مسیری که احتمالا به آزمایش هسته‌ای ختم شود.