قدر و قیمت اشتغال‌زایی

حجت‌الله عبدالملکی، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی، 3سال پیش، یعنی زمانی که معاون اشتغال و خودکفایی کمیته امداد امام خمینی (ره) بود از ایده جالب ایجاد اشتغال با یک‌میلیون تومان رونمایی کرد و البته همچنان معتقد است با وجود گذشت چند سال و گرانی مواداولیه، می‌توان با این سرمایه یک شغل ایجاد کرد. این ایده فارغ از همه شوخی‌هایی که در فضای مجازی با آن می‌شود، ایده بی‌راهی نیست و می‌تواند از آن برای کمک به اشتغال خانوارهای نیازمند که زیر چتر سازمان‌های حمایتی قرار دارند، استفاده کرد؛ اما نکته اینجاست که آیا در اقتصادی که جمعیت بزرگی از کارگران آن زیر عنوان شاغلان فقیر قرار دارند و شکاف میان مزد و هزینه معیشت آنها به بیش از 60درصد رسیده، آیا این ایده قادر است باری از هزینه معیشت خانوارهای بیکار و به‌خصوص 14میلیون نفر بیکار، شاغل پاره‌وقت، شاغل بدون بیمه و... بردارد؟
البته این نکته قابل کتمان نیست که رفع بیکاری به هر شیوه‌ای می‌تواند یک خدمت اجتماعی محسوب شود و ایده اشتغال‌زایی با سرمایه اندک نیز که غالباً در حوزه مشاغل خانگی معنا پیدا می‌کند از این منظر ایده پسندیده‌ای بوده و می‌توان مصادیق بسیاری برای آن برشمرد؛ اما وقتی وزیر کار این ایده را مطرح می‌کند نه یک مدیرکل در زیرمجموعه وزارت کار یا سازمان بهزیستی و کمیته امداد امام‌خمینی‌(ره) می‌توان آن را از منظر اقتصادی به چالش کشید و در ترازوی هزینه معیشت قرار داد تا مشخص شود که عیار این اشتغال‌زایی چقدر است و چه اندازه می‌توان برای حل مشکل بازار کار ایران از آن بهره جست. از سوی دیگر ماجرا، اگر اشتغال‌سازی با سرمایه اندک موفق باشد، به شرطی ارزش‌افزوده حاصل از این شغل می‌تواند هزینه معیشت نیروی کار را پوشش دهد که بتواند از محل ارزش‌افزوده ایجاد شده، خود را توسعه دهد که در این صورت، باید دید آیا محصولات این شغل بازار خوبی دارد که نیازمند خواب سرمایه نباشد؟ در ویدئویی که اخیراً وزارت کار منتشر کرده و در آن شواهدی برای تأیید اشتغال‌زایی با سرمایه کم ارائه داده است، تراش عقیق و ساخت انگشتر به‌عنوان یک شغل با سرمایه حداقلی معرفی شده بود که راه‌اندازی آن به آموزش حداقلی و سرمایه پایین نیاز دارد؛ اما سؤال اینجاست در جامعه‌ای که به‌دلیل عدم رشد متوازن حقوق و دستمزد و جهش‌های مکرر نرخ تورم و قیمت ارز، سبد مصرفی 7دهک هزینه‌ای به کالاها و مایحتاج اساسی و ضروری خانوار محدود شده، آیا چنین کسب‌وکاری می‌تواند در مقیاس همان کسب‌وکار یک‌نفره به تولید انبوه برسد؟ تناسب این نوع اشتغال‌زایی با نیاز واقعی بیکاران ایران که بیش از 40درصد آنها فارغ‌التحصیلان آموزش عالی و دانشگاه‌ها هستند هم به کنار.