«یوسف» مشوق نویسندگان جوان دفاع‌مقدس

فرشاد شیرزادی- روزنامه‌نگار

مسعود امیرخانی، داستان‌نویس و مترجم در سه دوره نخست جایزه داستان کوتاه یوسف، دبیر اجرایی این جایزه را برعهده داشت. او همچنین ازجمله طراحان اصلی این جایزه است که در دوره مدیریت سردار حمید حسام در بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع‌مقدس پایه‌گذاری شد. امیرخانی  در دوره‌های هشتم، نهم و دهم هم دبیری علمی این جایزه را برعهده دارد. با وی درباره سازوکار دهمین دوره جایزه یوسف گفت‌وگو کرده‌ایم.

وجه تسمیه جایزه یوسف چیست؟ شاید بعضی‌ها ندانند؛ لطفا عنوان می‌کنید؟
این جایزه سال 1385در بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع‌مقدس پایه‌گذاری شد و وجه تسمیه آن هم نام شهید «یوسف ملک‌شامران» -نویسنده کودک و نوجوان و عضو کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان‌ است. البته اشاره غیرمستقیمی هم به داستان حضرت یوسف(ع) در قرآن کریم و احسن القصص دارد. این جایزه تمرکز اصلی‌اش بر آثار چاپ نشده است.
چرا جایزه داستان کوتاه یوسف به داستان‌های چاپ نشده جایزه می‌دهد؟
در سال‌هایی که بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع‌مقدس، در جایزه کتاب سال شرکت می‌کرد، معمولاً در شاخه رمان و داستان کوتاه‌ و کمی آثار مواجه بود که برنامه‌ریزی‌ای شد و جایزه‌ای طراحی کردند تا برای آثار چاپ‌نشده نویسندگان فراخوان بدهند و پیش از چاپ، در نشریه یا کتابی آنها را جمع‌آوری و منتشر کنند؛ آن هم با یک جایزه بزرگ که جایزه نخستین، در نخستین دوره 10سکه بهار آزادی را دربرداشت، جایزه دوم 7سکه و جایزه سوم 5سکه بهار آزادی. نخستین دوره با استقبال خوبی از سوی نویسندگان مواجه شد. بسیاری از نویسندگانی که معروف نبودند و در شهرستان‌ها کار می‌کردند برای این جایزه اثر فرستادند و خیلی‌ها هم در طول این 10دوره آثار ارزشمندی برای این جایزه ارسال کرده‌اند.
این جایزه چندوقت یک‌بار برگزار می‌شود؟
اوایل هر سال برگزار می‌شد و این اواخر یکی دو سال بین هر دوره تأخیر افتاد اما همواره تلاش کرده‌ایم که هر سال این جایزه برگزار شود. امسال دهمین دوره این جایزه برگزار خواهد شد. از دوره هفتم به بعد تغییری در این جایزه رخ داد. پیش از اینها جایزه به شکل متمرکز در تهران برگزار می‌شد؛ یعنی دبیرخانه‌ای تشکیل می‌شد و فراخوان سراسری، تلویزیونی و رسانه‌ای می‌داد و آثار به تهران می‌آمد و داوری روی آثار انجام می‌گرفت. از دوره هفتم به بعد یک تغییر به‌وجود آمد و آن این بود که در هر استان جایزه یوسف برگزار شد. ویژگی این ادوار آن بود که نوعی هویت‌بخشی به استان‌ها دادند.
چرا؟
چون هم استان‌ها می‌توانستند خوب با انجمن‌های ادبی و مراکز فرهنگی‌شان ارتباط بگیرند و هم آثار را جمع‌آوری کنند. در واقع با این ابتکار صدای این جایزه حتی به روستاهای استان‌ها هم رسید. البته علاوه بر همه اینها بستگی به قوت و قدرت استان‌ها نیز دارد، اما این اتفاق باعث شد داوری ابتدا در خود استان‌ها انجام شود. یعنی از چهره‌های شاخص ادبی و دانشگاهی هر استان برای داوری آثار بهره ببریم.
در دوره شیوع کرونا اوضاع چگونه پیش رفت؟
دوره قبل که دوره نهم بود و دبیری علمی جایزه هم بر عهده آقای هادی خورشاهیان بود، به میزبانی استان مازندران برگزار شد و آن هم به‌صورت محدود؛ یعنی سعی شد از طریق ویدئو کنفرانس، دوستان نویسنده آنلاین باشند و بیانیه قرائت کنند و برگزیدگان مشخص و جوایز هم برای آنها ارسال شود. امسال قرار است در دی‌ماه در استان هرمزگان و شهرستان بندرعباس، اختتامیه این دوره برگزار شود که البته زمان و مکان دقیق آن قطعی نشده است.
 برگزیدگان می‌توانند در اختتامیه حضور داشته باشند؟
باز هم بستگی به شرایط ماه پیش‌رو دارد.
هم‌اکنون آیا جایزه داستان کوتاه یوسف به هیچ‌یک از آثار چاپ شده جایزه می‌دهد؟
در یک دوره این اتفاق افتاد. این عملکرد در ایران معمولاً به شخص دبیر علمی جایزه بستگی دارد. معمولاً دبیر علمی طرحی را ارائه می‌دهد و مدیریتی که در بنیاد حضور داشت، در آن دوره خاص تشخیص داد که آثار چاپ شده هم در بخشی جداگانه مورد داوری قرار گیرد. دوره پنجم به‌طور خاص این اتفاق افتاد و دوره‌های بعد تکرار نشد.
چه کسانی تا امروز با جایزه یوسف همکاری داشته‌اند؟
بزرگانی در این بین حضور داشتند که باید پیش از هر کس از استاد امیرحسین فردی یاد کرد که نخستین دبیر این جایزه بود. آقایان حسین فتاحی، خسرو باباخانی، رحیم خدومی، هادی خورشاهیان و دیگران دبیری این جایزه را به‌عهده داشته‌اند. بسیاری از بزرگان ادبیات ایران هم در این جایزه داوری کرده‌اند؛ از داوود غفارزادگان گرفته تا مجید قیصری و قاسمعلی فراست. در این دوره هم دو مرحله داوری داشته‌ایم.
این دو مرحله چگونه بود؟ غیر از آن مرحله‌ای که در استان‌ها برگزار شد؟
آثار برگزیده به تهران ارسال شد. از میان 181اثر، به‌عنوان آثار برگزیده در 30استان کشور، چندین اثر انتخاب شده‌اند. در مرحله نخست داوری در تهران، همه این داستان‌ها به تهران آمد و ما در دو مرحله داوری آنها را انجام دادیم. ابتدا استاد قاسمعلی فراست و پرویز شیشه‌گران در یک گروه و محمدمهدی رسولی و شمس‌الدین فلاح‌هاشمی در گروهی دیگر آثار را در مرحله نخست داوری کردند.
از این میان چند اثر به مرحله دوم راه یافته‌اند؟
36اثر به مرحله نهایی رسید که این 36اثر نامزدهای دریافت جایزه‌اند. داوری مرحله نهایی انجام شده و آثار برگزیده نیز معرفی خواهند شد.
می‌توانیم بدانیم که این 36اثر کدام آثارند؟ برایمان نام می‌برید؟
«به قشنگی گل‌های تو نمی‌رسد» ندا اخوان از آذربایجان شرقی- «صدای خِش خِش توی سرم» معصومه آبادپور از آذربایجان شرقی- «راز نقاشی پسرم» زهرا کریم‌زادگان از آذربایجان غربی- «فقط می‌دانم من هم آمدم» نجمه خادم‌المومنین فولادی از اصفهان-«انعکاس» ندا رسولی از البرز- «نخل‌ها می‌افتند» سپیده نازیار از البرز- «منهای دو»، عبدالکریم گلچمن از بوشهر- «اُمِّ خاک»، ازتهران- «شیپور»، ازتهران -«طواف» منصوره عسکری دشت بیاض از خراسان جنوبی- «دوستِ من دَن!» اشرف ظریف رمضانی، از خراسان رضوی-«قصرشیرین»، معصومه قدردان از خراسان شمالی- «گروهبان جاسم» ناهید سدیدی، از خراسان شمالی-«چشم‌هایی که همیشه زیبا بود!» حنان سالمی از خوزستان- «عکس خانوادگی»، داوود گودرزی از خوزستان-«روشنای نزدیک»، معصومه دین‌محمدی از زنجان-«پاورچین» مریم بیات‌تبار از زنجان- «سه فصل عاشقانه» محمدرضا ملکی از سمنان- «همه‌جا راهی است به بهشت» فاطمه اکبری اصل از قم- «زیر سایه نخل‌ها» فاطمه طوسی از قم- «در می‌زنند» محدثه اکبرپور از کرمان- «دوست داشتنت با همه فرق دارد» محمدرسول شفائیان از کرمانشاه-
«سوگ سرو»، هایا غلامی از کرمانشاه- «تاجایی که رودخانه می‌رود» سارا شجاعی از کهگیلویه ‌و بویراحمد- «ضیافتی برای ماهی‌ها» اسماعیل محمدپور از گیلان- «من به تو ازکی ربط پیداکرده‌ام؟» مریم علی‌نیای آهندانی از گیلان- «نفس‌های به‌شماره افتاده!» مرضیه ذاتی از گیلان- «به وقت ایران» لیلا غلامی ونوول از لرستان- «هدف سیبل مقابل» منصور آسترکی از لرستان- «نشانی» مائده عبدی کشتلی از مازندران- «بهشتِ حسن‌آباد» فرشته پولانی از مازندران- «چنارها از برگ خالی نمی‌شوند» اعظم ایرانشاهی از مرکزی-«کافه مهتاب» سمانه مستقیمی از همدان- «مرتد» سمیه موحدیان از یزد- «آسو» زهرا شنبه‌زاده سرخایی از هرمزگان و «نیر» سیده زهرا حسینی از هرمزگان.
داوری مرحله نهایی بر عهده چه کسانی است؟
آقایان مجید قیصری، قاسمعلی فراست و محمد مهدی رسولی به همراه من، داوری مرحله نهایی را انجام خواهیم داد.
از میان این 36داستان چند جایزه برگزیده خواهد شد؟ احتمال این هست که یک جایزه به دو داستان تعلق بگیرد؟
تا امروز و تا این دوره چنین نبوده. اما همه‌‌چیز بستگی به 3نفر اول یا 5نفر نخست دارد. ما هم رقابت نمره‌ای داریم، یعنی هم معدل نمرات 4داور نهایی را اخذ می‌کنیم و هم جلسه برگزار می‌کنیم و راجع‌به داستان‌ها استدلال می‌شود. معمولاً در جایزه یوسف، هر سال 20برگزیده داریم؛ یعنی یک جایزه اول، دوم و سوم داریم که به‌عنوان آثار شاخص انتخاب می‌شوند. 17اثر هم مورد تقدیر قرار می‌گیرد. این تسلسل البته به‌ترتیب نمره داوران هم هست؛ یعنی برگزیده رتبه چهارم ما با رتبه بیستم متفاوت است اما از این 17اثر هم قدردانی می‌شود. ممکن است براساس بخش‌های ویژه‌ای که در هر دوره وجود داشته، تفاوت‌هایی در تعداد جوایز رخ دهد. همان‌طور که اشاره کردم، در استان‌ها این آثار برگزیده می‌شوند. در استان مراسمی گرفته  و جوایزی هم به داستان‌نویسان اعطا می‌شود. شرایط کرونا به کنار که ممکن است در این دوره برخی استان‌ها این دوره را اصلا برگزار نکرده باشند اما آنچه تا امروز عرف بوده و در 9جایزه کتاب «یوسف» منتشر شده، معمولاً 20برگزیده خواهیم داشت. در هر کتاب هم متناسب با میزان کیفیت آثار، این داستان‌ها منتشر می‌شود. به‌طور مثال در دوره قبل 40داستان در کتاب یوسف منتشر شد اما به‌طور متوسط 20تا 25داستان ارزشمند در کتاب یوسف منتشر می‌شود. در واقع حاصل برگزاری این جایزه این است که هر سال 20تا 25داستان ارزشمند به ادبیات‌داستانی کشور در حوزه دفاع‌مقدس اضافه شود.