قصه 207 تخت و قانون 54 روز

 مریم سرخوش- خبرنگار

تمام 207تخت بستری بیمارستان، پر است؛ پر از آدم‌های دور و خسته . آنها پشت میله‌های سفید در میان قاب فلزی پنجره تنهایی خود، نگاهشان به درختانی است که هر روز صبح، گنجشک‌ها را میزبانند. گنجشک‌ها، ساعت ملاقات نمی‌شناسند، آنها همراهان همیشگی‌شان هستند میان حیاط پاییزی آذر‌ماه که هنوز سرمایش را به جان اهالی نینداخته است. بیمارستان روانپزشکی روزبه،  پایین‌تر از یکی از مهمترین میدان‌های شهر نشسته؛ میدان انقلاب. اهالی بیمارستان اما در میان اتاق‌های کرم رنگ خود، کیلومترها دور از هیاهوی آدم‌های عجول شهر، روی تخت‌های فلزی‌شان آرام گرفته‌اند و کند و پیوسته، صبح را شب می‌کنند و شب را صبح. حیاط بزرگ بیمارستان، هر دقیقه پر و خالی می‌شود از آدم‌هایی که یا برای کارهای اداری و ترخیص بیمار‌شان آمده‌اند یا مریضی دارند که می‌خواهند بستری‌‌اش کنند. روپوش‌ سفیدها که پرسنل و پزشک و پرستار بیمارستان‌اند، در سکوت، پرونده به دست، مدام از پله‌های باریک بیمارستان، بالا و پایین می‌روند.

روزانه، 30بیمار جدید و 4بستری
بیمارستان روزبه مراجعه سرپایی زیاد دارد، بعد از کرونا هم این مراجعه‌ها بیشتر شد. «روزبه» هر روز 120 تا 130 مراجعه‌کننده به درمانگاه دارد؛ از این تعداد حدود 30نفر جدیدند و مابقی مراجعه کننده‌های قدیمی‌اند. اورژانس بیمارستان هم در هر شبانه‌روز، 30 تا 35مراجعه‌کننده دارد که از این تعداد، 3 تا 4نفر بستری می‌شوند. کرونا که آمد، بیمارستان‌ها یکی از مراکزی بودند که مردم (آنها که درگیر کرونا نشده بودند) دورش را خط کشیدند. وضعیت بیمارستان‌های روانپزشکی اما وخیم‌تر بود، چراکه خیلی‌ها از ترس ابتلا به کرونا، با وجود نیاز به بستری و درمان، ماه‌ها مراجعه‌شان را به‌ تأخیر انداختند و حالا پزشکان همین بیمارستان می‌گویند که وقفه چندماهه در مراجعه و قطع مصرف دارو، اختلالات روانپزشکی را تشدید کرده است. بیشترین بستری‌ها در این بیمارستان، مربوط به افراد با اختلال دوقطبی، افراد درگیر مصرف مواد‌مخدر و اسکیزوفرنی است؛ مسئولان بیمارستان می‌گویند نوع بستری‌ها قبل و بعد از کرونا، تغییری نکرده است.

عکسبرداری ممنوع!
ساختمان‌ با نمای سنگی، 11بخش دارد، بیشتر بیماران در طبقه‌های یک و 2  که آن طرف حیاط بزرگ غرق در پاییز است، بستری‌اند. سکوت عجیبی در محوطه است، آن ساعت از روز، صدا از کسی بیرون نمی‌آید، کسی غیر از کادر بیمارستان مجوز ورود به بخش‌های بستری را ندارد، گزارشگر همشهری با وجود داشتن مجوز برای تهیه گزارش، اجازه ورود به بخش‌های بستری را پیدا نکرد و عکاس روزنامه هم دست خالی برگشت. اینجا دایره ممنوعیت‌ها برای غریبه‌ها بزرگ است.
مجوز تنها برای برپایی میزگردی با مسئولان بیمارستان صادر شد و آن روز سرد پاییزی، در اتاق جلسات طبقه چهارم ساختمان اصلی، طه یحیوی که رئیس بیمارستان روزبه و عضو هیأت علمی گروه روانپزشکی است، از مشکلات بیمارستان و اشغال 100درصدی تخت‌ها گفت و مهدی تهرانی‌دوست، مدیر گروه روانپزشکی دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران درباره اثرگذاری مستقیم و غیرمستقیم شیوع کرونا روی مغز و ایجاد اختلالات روان در میان مردم، صحبت کرد. بهنام شباب، پزشک و مدیر بیمارستان از تلاش برای کاهش آسیب به پرسنل بیمارستان در دوران کرونا سخن گفت و اعظم زینعلی، مدیر بخش پرستاری درباره سختی‌های تعامل با این بیماران. آنها در کنار همه اینها از مشکلات مالی بیمارستان و بیمارانی که حتی توانایی پرداخت 300، 400هزار تومان هزینه‌ بستری در این مرکز دولتی را ندارند، گفتند و تأکید کردند که براساس قوانین بیمه، افراد تنها می‌توانند 54روز در این بیمارستان بستری شوند؛ درحالی‌که در برخی موارد شاید به زمان بیشتری برای بستری نیاز باشد اما روزهای اضافه‌تر مشمول بیمه نمی‌شود.

افزایش مراجعه پس از پیک‌های کرونا
با اینکه بیمارستان در شیوع 2ساله کرونا به‌صورت مستقیم با این بیماری درگیر نبود، اما بخش‌های ایزوله تنفسی برای بستری بیماران مبتلا به کووید-19، راه‌اندازی شد. این بخش‌ها به بیمارانی اختصاص داشت که کرونای حاد نداشتند اما از نظر روانپزشکی نمی‌شد آنها را ترخیص کرد و باید پس از تکمیل دوره درمان و با فروکش نشانه‌های بیماری، مرخص می‌شدند. آنها 80نفر بودند که برای تعدادی از آنها رمدسیویر هم تجویز شد. در میان آنها 15بیمار، درگیری شدیدی داشتند و با توجه به کنترل علائم روانپزشکی به مراکز درمانی بستری بیماران کرونایی اعزام ‌شدند. یحیوی در این‌باره توضیح بیشتری می‌دهد:«در پیک‌های اول تا سوم کرونا، میزان مراجعه به مرکز آموزشی - پژوهشی و درمانی روزبه کم شد، این در حالی بود که پیش از آن، تمام تخت‌های بیمارستان در اشغال بیماران بود. پس از این پیک‌ها، میزان مراجعه به اورژانس افزایش پیدا کرد، بررسی‌های ما نشان داد که تعداد بیماران بدحال بیشتر شده، آنها بیمارانی بودند که با تأخیر برای درمان اقدام کرده بودند.» به‌گفته رئیس بیمارستان روزبه، این مسئله تا پیک چهارم ادامه داشت و پس از آن تقریبا وضعیت به همان شرایط قبل از شیوع کرونا برگشت:«مشکل اینجا بود که به‌دلیل کمبود بودجه، امکان انجام تست‌های پی‌سی‌آر از بیماران در بدو ورود وجود نداشت و تنها نشانه‌های بالینی و شرح‌حال آنها مورد بررسی قرار می‌گرفت. برخی بیماران در وضعیتی نیستند که از آنها تست کرونا گرفته شود، به همین دلیل تمرکز روی نشانه‌های بیماری بود.»‌ البته این وضعیت تنها برای بیماران نبود و به‌گفته شباب، پزشک و مدیر بیمارستان، این وضعیت منجر به ابتلای دو سوم پرسنل بیمارستان به کرونا شد. آنها در اثر ابتلا به کرونا، فوتی نداشتند.

تشدید عوارض اختلال روان در مبتلایان به کرونا
اوایل مهر‌ماه بود که مدیرکل دفتر سلامت روان وزارت بهداشت، آماری از وضعیت سلامت روان ایران داد. به‌گفته او، قبلا میزان شیوع اختلالات روانپزشکی، بین 23.4 تا 23.6درصد بود، اما بنا بر مطالعه‌ای که در اواخر سال99 انجام شد، مشخص شد که این عدد به 29.7درصد رسیده است. در این مطالعه، 14.9درصد از کسانی که دراین مطالعه شرکت کرده بودند، به کرونا مبتلا شده بودند. همچنین به استناد این مطالعه، از میان افرادی که مبتلا به کرونا شده بودند، میزان شیوع اختلالات روانپزشکی، 39.8درصد گزارش شد. 4درصد از شرکت‌کنندگان هم افرادی بودند که یک عضو خانواده‌شان را به‌دلیل ابتلا به کرونا از دست داده بودند؛ میزان اختلال روان در این افراد 40.8درصد بود. درگیری با انواع اختلال روان، شیب صعودی پیدا کرده و حالا به‌گفته مدیر گروه روانپزشکی دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران، مطالعات جدید نشان می‌دهد مشکلات روانپزشکی پس از کرونا افزایش داشته است. تهرانی‌دوست در توضیح بیشتر می‌گوید:«منظور، مشکلات شدید روانپزشکی نیست. کرونا روی دو جنبه تأثیر می‌گذارد، یکی اثرگذاری مستقیم آن بر مغز و ضایعات ناشی از آن است؛ یعنی همان وضعیتی که فرد را با اختلال افسردگی، خستگی، بی‌حالی و کم‌حوصلگی مواجه می‌کند. دوم، مشکلات ناشی از محدودیت‌های ایجاد شده بود که بخشی در بزرگسالان و بخشی دیگر در کودکان و نوجوانان دیده شد. این محدودیت‌ها، ارتباط و تفریحات افراد را کاهش داد و منجر به تشدید مشکلات روانپزشکی در افرادی شد که از قبل زمینه‌هایی در این‌باره داشتند، ازجمله اضطراب، رفتارهای وسواسی و افسردگی.»  به‌گفته او، در دوران کرونا، تفریحات معمول مردم حذف شد و این مسئله، بر خلق و خوی آنها تأثیر گذاشت. در این میان نکته مهم، ایجاد مشکلات زمینه‌های رفتاری در میان کودکان و نوجوانان بود. در میان این گروه، مبتلایان به اختلال بیش‌فعالی و مبتلایان به اوتیسم از فعالیت‌های‌ همیشگی‌شان محروم شدند که منجر به تشدید بدرفتاری‌های آنها و درگیری‌ در خانه‌ها شد. او تأکید می‌کند که افراد طیف اوتیسم نیاز به گفتار درمانی هفتگی دارند و با تعطیلی مراکز مربوطه پسرفت کودکان به‌دلیل وقفه در درمان رخ داد، این مسئله ضربه زننده است. تهرانی‌دوست، به مطالعاتی اشاره می‌کند که نشان‌دهنده افزایش عوارض روانی در افراد مبتلا به کروناست: «می‌توان پیش‌بینی کرد که ویروس به‌عنوان یک منبع ایجاد‌کننده استرس، سیستم ایمنی بدن را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و در نتیجه انتظار می‌رود که عوارض روانپزشکی هم افزایش پیدا کند.»
او درباره محدوده سنی آسیب دیده از این وضعیت هم توضیح‌ می‌دهد و می‌گوید: «نمی‌توانیم به‌طور دقیق بگوییم کدام گروه سنی بیشترین آسیب را دیده‌اند اما کودکان همواره آسیب‌پذیری بیشتری دارند و بیشتر درگیر این بیماری می‌شوند.»
این روانپزشک، همچنین درباره اینکه آیا کرونا باعث کاهش سن ابتلا به اختلالات روان شده هم می‌گوید: «به صراحت نمی‌توان چنین موضوعی را مطرح کرد، اما می‌توانیم بگوییم برخی اختلالات، شیوع بیشتری داشته‌اند و عوارض بیشتری نشان داده‌اند حتی در سنین پایین‌تر.» یحیوی، رئیس بیمارستان هم ادامه صحبت‌های همکارش را می‌گیرد و تأکید می‌کند که در پاندمی کرونا، بیماری‌های روانپزشکی ناشی از افزایش استرس، شعله‌ور شدند: «ابتلا به هر نوع بیماری به‌عنوان عامل ایجاد استرس مطرح است، اما زمانی که در پاندمی قرار می‌گیریم و چندین میلیون نفر در معرض ابتلا هستند، افزایش اختلالات روان هم دیده می‌شود که بخشی از آن بیولوژیک است، سیستم ایمنی را تغییر می‌دهد و ممکن است روی مغز هم تأثیر بگذارد.»

 میل به خودکشی؛ مهم‌ترین عامل بستری
بیماران روزبه به 3گروه تقسیم‌ می‌شوند؛ خودمعرف‌ها، افرادی که خانواده یا اورژانس آنها را منتقل می‌کنند و گروه سوم، افرادی که از سوی مراجع قضایی معرفی می‌شوند. به‌گفته یحیوی، رئیس بیمارستان، یکی از نشانه‌های اصلی اختلالات روانپزشکی این است که فرد، آگاهی‌ نسبت به اختلالش ندارد، به همین دلیل اغلب بیماران، از سوی خانواده‌ها منتقل می‌شوند؛ یعنی از هر 100بیمار 80نفر به این شکل مراجعه می‌کنند. هرچند که بیمارستان برای بستری افراد قوانینی دارد. تهرانی‌دوست، مدیر گروه روانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران، در این‌باره می‌گوید: «بیمارستان روزبه، مرکز بیماری‌های مزمن نیست و عمدتا بیماران حاد در طول مدت کمتر از یک‌ماه در آن بستری می‌شوند. بیماران حاد، به افرادی گفته می‌شود که پزشک در اورژانس آنها را با دارا بودن برخی علائم، نیازمند بستری تشخیص دهد؛ ازجمله پرخاشگری شدید، آسیب‌زدن به ‌خود یا دیگران، تمایل به ‌خودکشی، اعتصاب غذایی، ارتباط برقرار نکردن با دیگران و یا حتی سرگردانی در خیابان‌ها.»
به‌گفته او، این افراد پس از بستری با استفاده از درمان‌های موجود به شرایط مطلوبی می‌رسند که بتوانند به خانواده برگردند.البته باید ادامه درمان داشته باشند و به‌صورت سرپایی و مراقبت‌های داخل منزل خدمات بگیرند. تهرانی‌دوست، درباره اینکه در صورت درمان‌نشدن این افراد چه اتفاقی رخ خواهد داد، ادامه می‌دهد: «قطعا این وضعیت مثل تمام بیماری‌های دیگر در صورت درمان‌نشدن منجر به مشکلاتی برای فرد و جامعه خواهد شد. اقدامات زیادی برای درمان این افراد صورت می‌گیرد، اما تصور اینکه بیماران روانی درمان‌پذیر نیستند و بازگشت آنها به جامعه آسیب‌زاست، به هیچ عنوان درست نیست، مگر درباره بیماری‌هایی که مزمن شده باشند. البته هم‌اکنون با وجود درمان‌های موجود و هوشیاری خانواده‌ها، بیماری‌های روان معمولا کمتر مزمن می‌شوند و نیاز به نگهداری در آسایشگاه‌های روان دارند. اما با درصد کم همچنان بیمارانی داریم که قابل کنترل نیستند.»
در این میان زینعلی، مدیر پرستاری هم با اعلام اینکه خودکشی یکی از دلایل بستری بیماران روانپزشکی در این بیمارستان است، در ادامه می‌گوید: «این افراد بستری می‌شوند تا مراحل درمانی آنها انجام شود. درمان‌های روانپزشکی شامل دارودرمانی، مشاوره‌های روانپزشکی، خانواده‌درمانی، کاردرمانی و گفتاردرمانی است که می‌تواند بیمار را به نقطه مناسب و دوری از خودکشی برساند. مهم‌ترین بخش این اقدامات هم تداوم روند درمانی حتی پس از ترخیص است.»

قانون 54روز
بیمه و قانون 54روز، یکی از مهم‌ترین مشکلات بیماران در بیمارستان‌های روانپزشکی است که یحیوی، رئیس بیمارستان درباره آن توضیح می‌دهد: «بیمه بیش از 54روز، هزینه بستری را پوشش نمی‌دهد. البته بیشتر بیماران کمتر از این تعداد روز، بستری می‌شوند اما بیمارانی هم داریم که بیش از 54روز، نیاز به بستری دارند و بیمه هزینه بقیه روزهای بستری را نمی‌دهد.»
شباب، مدیر بیمارستان، وجود این قوانین را دست‌وپاگیر می‌داند: «در روانپزشکی هزینه‌های درمانی حتی در صورت نداشتن بیمه هم گران نیست، چراکه بلافاصله برای آنها بیمه سلامت صادر می‌شود و سهم بیماران بسیار کم است. اما در برخی موارد حتی برای پرداخت همین مبالغ کم هم بیماران با مشکلاتی مواجه هستند و باید تسهیلات مالی برای آنها درنظر گرفته شود. بیمارانی که به ما مراجعه می‌کنند اغلب از گروه‌های کم‌درآمد و فقیر جامعه‌اند و به حمایت نیاز دارند. از آنجایی که بیمارستان‌ها در تامین هزینه‌ها در فشار هستند، با کمک خیرین، می‌توان این هزینه‌ها را تامین کرد.»