گردشگری و روز جهانی کوهستان

عباس محمدی - دیده‌بان کوهستان

شعار امسال روز جهانی کوهستان 20آذر (11دسامبر) «کوه گردشگری پایدار» است. گردش و ورزش در محیط‌های کوهستانی، بخش بسیار مهمی از صنعت گردشگری را شکل می‌دهند؛ اسکی، کوهنوردی، پیاده‌روی، سنگ‌نوردی، غارپیمایی، پرش از ارتفاع و چندین فعالیت دیگر در محیط‌های کوهستانی انجام می‌شوند و مجموع این فعالیت‌ها، 15 تا 20 درصد صنعت گردشگری جهان را تشکیل می‌دهند. انسان به‌طور غریزی، به‌دلیل پیشینه صدها هزار ساله‌ تلاش برای گردآوری خوراک، کشش ذاتی به پیمایش بلندی‌ها دارد و از همین رو در نهاد خود از دیدن کوه و تپه لذت می‌برد. کوهستان به‌دلیل آنکه زیستگاه دیرینه‌ انسان بود، بستر میراث فرهنگی متنوع است. در ایران می‌توان از ‌ قلعه‌های محل زندگی، قلعه‌های دیدبانی و نظامی، نیایشگاه‌ها و امامزاده‌هایی نام برد که حامل بخش مهمی از یادگار تمدنی هستند. سازمان کشاورزی و خواربار جهانی (FAO) که نهاد بین‌المللی مسئول روز جهانی کوهستان است، گردشگری پایدار در کوهستان را موضوع سالِ پیش رو تعیین کرد. منظور از واژه «پایدار» این است که از محیط کوهستان به شیوه‌ای بهره‌برداری شود که استفاده از آن برای نسل‌های آینده با همین کیفیت ممکن باشد و ‌چشم‌انداز طبیعی، پوشش گیاهی، حیات‌وحش، آثار فرهنگی و شیوه‌های معیشتی ارزشمند و جذاب جامعه کوه‌نشین آسیب نبیند. گردشگری پایدار می‌تواند به حفظ سرزندگی سکونتگاه‌های انسانی یاری رساند، ایجاد اشتغال کند و با ارتقای معیشت، به اقتصاد ملی کمک کند. بهره‌کشی از منابع طبیعی مانند آب و خاک را کاهش دهد و جلوه‌های متنوع زندگی کوه‌نشینان مانند جشن‌ها، کوچ و خوراک را حفظ کند. در 2 سال گذشته، همه‌گیری کروناآسیب جدی به گردشگری وارد ساخت و در بسیاری نقاط سبب فشار مضاعف به منابع طبیعی شد. اینک شرایط ‌به‌سویی می‌رود که می‌توان دوباره برای گردشگری کوه برنامه‌ریزی کرد. در ایران، درآمدزایی واقعی و مؤثر برای اقتصاد ملی نیز به ایجاد اصلاح در روابط خارجی نیاز دارد تا گردشگران خارجی جذب و ارز وارد کشور شود. در این صورت، می‌توان امیدوار بود چشم‌اندازهای طبیعی البرز و زاگرس و دیگر کوهستان‌ها در کنار جاذبه‌های پرشمار فرهنگی، بخش قابل‌توجهی از اتکا به منابع بسیار محدود آب را کاهش دهد و جایگزین کشاورزی و دامپروری متداول شود. برای موفقیت در این زمینه، وظیفه‌ دستگاه‌های حکومتی و مردم عادی است که در حفاظت از طبیعت و آثار فرهنگی باقی مانده در محیط‌های کوهستانی کشور بکوشند. شوربختانه آن نوع گردشگری که در سال‌های اخیر در منطقه‌های خوش آب وهوای کوهستانی و مسیرهای سخت گذر قله‌ها رواج یافت، بیشتر به لشگرکشی به طبیعت شبیه است و موجب فرسایش خاک حساس کوه، آتش‌سوزی، ریخت‌وپاش زباله، ترویج ساخت‌وساز و ماشینی کردن گردشگری با ساخت تله‌کابین و جاده‌کشی شد. از این‌رو ضروری است یک بازنگری جدی در ‌مدیریت گردشگری صورت گیرد و ضوابطی برای کوه‌گردی تدوین و با جدیت اعمال شود.