پایان پاندمی؛2022 به شرط واکسیناسیون 75درصدی

 مریم سرخوش- خبرنگار

نزدیک به 22‌ماه از شیوع کرونا در کشور می‌‌گذرد. روز سرنوشت‌ساز برای ایران، 30بهمن سال 98بود که 2مورد فوت ناشی از کرونا ثبت شد و از همان روز بحران جدی برای کشور رقم خورد. تمام کشورها درگیر کرونا بودند و هر روز به تعداد مرگ‌ها و ابتلاها افزوده می‌شد. طی 22ماه، یعنی از اواخر بهمن98 تاکنون، کشور 5پیک شدید را تجربه کرد که پیک پنجم، ضربه محکمی به نظام سلامت وارد کرد، چراکه سویه دلتا، شایع شده بود و با شدت بالا افراد را به کام مرگ می‌برد. در همان روزها بود که مسئولان نظام سلامت درگیر تأمین واکسن بودند، کشورهایی که با ایران قرارداد امضا کرده بودند، به وعده‌هایشان عمل نکردند و دست مراکز واکسیناسیون را خالی گذاشتند. روزهایی که صف‌های کیلومتری مقابل مراکز واکسیناسیون بسته می‌شد، چهره سالمندانی که منتظر تزریق دوز اول‌ واکسن‌شان بودند و وضعیت نابسامان بیماران خاص در انتظار واکسن را کسی فراموش نمی‌کند. آن دوره شاید سخت‌ترین دوران نظام سلامت در مواجهه با یک بیماری همه‌گیر بود. با اینکه هزینه بسیاری برای خرید واکسن شده بود، اما محموله‌ها به ایران نمی‌رسید. از اواسط شهریور اما با تغییر دولت، محموله‌ها به کشور سرریز شد و در مدت کوتاهی میزان واکسیناسیون صعودی شد. مدیران جدیدی وارد وزارت بهداشت و به‌طور کلی نظام سلامت شدند و سکاندار مدیریت شیوع شدند. علیرضا رئیسی، تا 10مهر، معاون بهداشتی وزارت بهداشت و سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا بود و  تلاش‌های زیادی برای مدیریت کرونا در کشور کرد. او معاونی بود که پیش از این در سطح وزارتخانه فعالیت می‌کرد و با شیوع کرونا و به دستور رئیس دولت وقت، به‌عنوان سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا انتخاب شد. او از ابتدای شیوع، تبدیل به چهره‌ای رسانه‌ای شد و در مصاحبه‌های مختلف، آخرین خبرهای کرونایی را اعلام می‌کرد. او حالا  فلوشیب غدد در بیمارستان‌ امام‌خمینی(ره) است و  در نخستین مصاحبه‌اش پس از استعفا از هر دو سمت، در گفت‌وگو با همشهری، درباره آینده مبهم پاندمی کرونا صحبت کرد.

تابستان بود که علیرضا رئیسی، وعده داد در هفته دوم آبان‌ماه، تعداد مرگ‌های کرونا به زیر 50نفر می‌رسد؛ در هفته سوم آذرماه، اما هنوز تعداد مرگ‌های روزانه به وعده داده شده سخنگوی سابق ستاد ملی مقابله با کرونا، نرسید. او درباره این موضوع توضیح می‌دهد: «نمی‌توان گفت که پیش‌بینی‌ای که کرده بودیم، اشتباه بود، چراکه تا حد زیادی از تعداد فوتی‌های کرونا کم شد، ما زمانی این پیش‌بینی را کردیم که مرگ‌های روزانه، حدود 700نفر بود و با وجود تمام نگرانی‌ها و پیش‌بینی‌ها از رقم خوردن پیک ششم در آبان، اعلام کردم که چنین اتفاقی نخواهد افتاد. تأکید ما بر این بود که در اواخر نیمه دوم پاییز، میزان بستری و مرگ‌ها کاهش قابل توجهی پیدا خواهد کرد.» او ادامه داد: «روندی که بیماری در حال طی کردن بود، این پیش‌بینی را ایجاد کرد که تا نیمه آبان، آمار فوتی‌های روزانه به زیر 50نفر می‌رسد. رفتار ویروس و میزان واکسیناسیون ما را به این عدد رسانده بود. الگوی شیوع بیماری در ایران، نسبت به الگوی آن در دنیا کمی متفاوت است و معمولا ما پس از کشورهای اروپایی با پیک مواجه می‌شویم. زمانی که آنها در اوج بیماری‌اند ما در کف قرار داریم. آن موقع بود که پیک ششم بیماری را پیش‌بینی می‌کردند اما من اعلام کردم که میزان مرگ‌های ما به زیر 50نفر در روز می‌رسد.» او یکی از دلایلی که باعث شد تا ما به این عدد نرسیم را محقق نشدن پیش‌بینی‌ها درباره واکسیناسیون دانست: «زمانی که واکسن به اندازه کافی وارد کشور شد، انتظار ما این بود که واکسیناسیون بیشتر از آنچه تاکنون انجام شده، محقق شود. به هر حال حتی زمانی که واکسن کم بود، مردم استقبال زیادی از واکسن کردند، این مطالبه‌گری در کشور، نقطه مثبتی است و نشان می‌دهد که مردم به آگاهی و سواد سلامت رسیده‌اند. حتی در خود آمریکا و اروپا هم گروه‌های واکسن‌ستیز و هوادار طب‌نوین کم نیستند.» براساس اعلام رئیسی، میزان واردات واکسن خیلی خوب بود اما واکسیناسیون می‌توانست بهتر از این هم باشد؛ البته این مسئله ارتباطی به دولت یا وزارت بهداشت ندارد، استقبال مردم نقش مهم‌تری ایفا می‌کند: «نمی‌خواهم از پیش‌بینی‌ام دفاع کنم اما حرفی که در آن زمان ادعا کردم، اکنون محقق شده و ما درگیر یک پیک جدید نیستیم.»

دیگر نمی‌توان محدودیت‌های سراسری اعمال کرد
 او در ادامه درباره تجربه‌هایی که در این 2سال شیوع کرونا به‌دست آمد هم توضیحاتی داد: «نگاه ما نسبت به قبل قطعا متفاوت خواهد بود. در گذشته ما تلاش می‌کردیم در هوای بارانی بیرون برویم اما خیس نشویم، اما اکنون چتر داریم و می‌توانیم بهتر در هوای بارانی قدم بزنیم. این چتر همان واکسنی است که در ابتدا وجود نداشت و قرار بود بدون آن با پاندمی کرونا مبارزه کنیم که بسیار کار سختی بود. نکته دیگر اینکه در برخی نقاط دنیا با توجه به بضاعت‌های مالی بیشتر قرنطینه‌های سراسری وجود داشت و بیماری بهتر کنترل می‌شد. اما اکنون دیگر نمی‌توان محدودیت‌های سراسری ایجاد کرد. البته که مردم هم هوشیار‌تر شده‌اند، مثل استفاده از ماسک که در ابتدا کمتر رعایت می‌شد اما اکنون اگر فردی بدون ماسک در جایی تردد کند، نگاه‌ها به او مناسب نیست.» به‌گفته او، هم‌اکنون باید سیستم‌ مراقبتی قوی‌تر شود و برای شناسایی ویروس‌های جدید همگام با دنیا، جلو رفت. نکته بعدی واکسیناسیون است، با توجه به موجودی قابل ‌قبول واکسن در کشور، باید پوشش آن تکمیل شود. به همین دلیل تمام افرادی که به هر دلیلی تاکنون واکسن نزده‌اند باید هر چه سریع‌تر نسبت به این مسئله اقدام کنند. واکسیناسیون به هیچ عنوان فردی نیست، اقدامی جمعی است و هیچ‌کس نمی‌تواند به‌دلیل خواسته شخصی، واکسن نزند. اقدام سوم هم ایجاد محدودیت‌های هوشمند است، به این معنی که فرهنگ افراد ایمن، در مکان ایمن با رفتار ایمن ترویج پیدا کند. یعنی افراد واکسینه‌شده، در مکانی با تهویه مناسب با رعایت پروتکل‌های بهداشتی(پوشش ماسک و فاصله فیزیکی و توجه به علائم بیماری) تردد داشته باشند.»

کرونا ریشه‌کن می‌شود؟
رئیسی درباره اینکه با رعایت این موارد ادعای برخی کارشناسان مبنی‌بر ریشه‌کن شدن کرونا با این شرایط محقق می‌شود یا خیر؟ توضیح می‌دهد: «ما نمی‌توانیم ویروس کرونا را ریشه‌کن کنیم، تنها می‌توانیم آن را کنترل کنیم. بنابراین کار مهم، واکسیناسیون در تمام کشورهاست. برای این مسئله به همکاری و اعمال مدیریت بین کشورها نیاز است. در این حوزه هم مسئولیت سنگینی بر دوش سازمان ملل و سازمان بهداشت جهانی قرار دارد که پشتیبانی در این‌باره را به خوبی انجام دهند و واکسیناسیون کشورهای فقیر هر چه سریع‌تر تکمیل شود. در کشور ما هم مسیر اصلی همین است؛ مراقبت و واکسیناسیون.»

زیرساخت‌های مدیریت هوشمند در کشور وجود ندارد
با اینکه قرار بود از روز گذشته یعنی پانزدهم آذرماه، واکسن‌نزده‌ها جریمه شوند و این اقدام در قالب مدیریت هوشمند انجام شود، اما حالا شواهد حکایت از منتفی‌شدن این ماجرا دارد. سخنگوی سابق ستاد ملی مقابله با کرونا در این‌باره معتقد است که زیرساخت‌های اجرای محدودیت‌های هوشمند کرونایی در کشور فراهم نیست: «برای اعمال مدیریت هوشمند کرونا، باید بسیاری از زنجیره‌ها به هم متصل شود، یعنی زیرساخت الکترونیکی قوی، قوانین بازدارنده و تشویقی و همکاری‌های بین‌بخشی ایجاد شود. فکر می‌کنم این مساله باید از خود سازمان‌های دولتی آغاز شود و به عنوان الگو در این زمینه پیشقدم شوند. از سوی دیگر مراکز فرهنگی، تفریحی و ورزشی هم مهم‌ترین مکان‌های پرتجمعند که باید الگوی مدیریت هوشمند کرونا در آنها اجرا شود. البته این مساله صفر و صد نیست و هر جایی که بتواند این کنترل‌های هوشمند صورت بگیرد را باید مدنظر قرار داد. البته در این‌باره باید اولویت‌بندی انجام شود. مراکز تجمعی در اولویت قرار دارند و مبنا هم مجوز حضور برای افراد مجاز یعنی همان واکسینه‌شده‌هاست.»
او ادامه می‌دهد: «اقدام دیگر علاوه بر تشویق واکسیناسیون گسترده، آغاز مطالعاتی برای تزریق هرچه سریع‌تر دوز سوم واکسن است که در حال حاضر برای افراد آسیب‌پذیر، کادر درمان و سالمندان آغاز شده و باید تدابیر بیشتری برای پوشش گسترده‌تر آن صورت بگیرد. کنترل هوشمند کرونا باید مثل تابلویی جلوی چشم همه قرار بگیرد، چراکه دیگر قرنطینه‌های سنتی اجراشدنی نیست و با تغییر استراتژی باید کاری کرد که افراد سالم و واکسینه‌ مجاز به تردد در جامعه باشند و افراد ناسالم (بیمارها و واکسن‌نزده‌ها) ملزم به رعایت محدودیت‌ها. در اینجا بحث بیماری و ایمن‌نبودن افراد مطرح است و باید شرایط برای آنها به گونه‌ای باشد که نتوانند منجر به انتقال آلودگی در جامعه شوند. با اجرای این طرح تمام مراکز باز خواهند بود و تنها ورود افرادی مجاز است که ایمن باشند و بیمار نباشند.»

سال 2022 پایان پاندمی خواهد بود؛ به شرط تکمیل واکسیناسیون کشورهای فقیر
بیش از 2هفته از شیوع سویه جدید کرونا در جهان می‌گذرد و هر روز به تعداد کشورهایی که این ویروس در آنها مشاهده شده، اضافه می‌شود. رئیسی درباره احتمال ورود این ویروس به کشور می‌گوید: «می‌توان انتظار داشت که این ویروس وارد کشور شده باشد، چراکه این امکان وجود دارد که با عبور از پیک دلتا، این ویروس هنوز نتوانسته باشد آنطور که انتظار می‌رود منجر به ابتلا شود. بارها هم گفته‌ام که هیچ ویروسی پشت مرز کشورها نمی‌ماند. اما این انتظار وجود دارد که پیک‌های احتمالی آینده با توجه به پوشش واکسیناسیون دیگر مثل پیک پنجم نباشند. حتی شاید با آمار ابتلای بالا هم مواجه شویم اما میزان مرگ و میر مانند قبل نخواهد بود.»
او همچنین درباره ایمنی اثربخش واکسن‌ها نسبت به ویروس اومیکرون و جهش‌های جدید هم توضیح می‌دهد و می‌گوید: «درباره جهش‌های جدید ویروس باید این سوال را مطرح کرد که ما چه زمانی می‌توانیم از این بیماری در امان باشیم؟ در پاسخ باید گفت تا زمانی که پاندمی همچنان وجود دارد هیچ کشوری از ویروس و جهش‌های آن در امان نیست. ممکن است کشورهای مختلف برای موتاسیون‌ها، واکسن‌های جدید هم تولید کنند اما تا زمانی که کل دنیا واکسیناسیون را به اندازه کافی انجام نداده باشد و زنجیره انتقال ویروس قطع نشود، هیچ کشوری در امان نخواهد بود.» به گفته او، بیشترین نگرانی بابت کشورهایی است که هنوز نتوانسته‌اند میزان واکسیناسیون‌شان را بالا ببرند، چراکه در این کشورها جهش‌های جدید ویروس رقم می‌خورد و دیگر کشورها، با وجود واکسیناسیون بالا، در معرض خطر قرار می‌گیرند. رئیسی به نگرانی دیگری که این روزها مطرح می‌شود، اشاره می‌کند که آن‌هم احتمال بی‌اثرشدن خاصیت واکسن‌های تزریق‌شده در ایران با جهش ویروس است: «این موضوع درست نیست، ممکن است جهش ویروس واکسن‌گریز باشد اما تنها درصدی امکان عبور از واکسن‌ها را دارد. نتیجه اینکه زدن واکسن یکی از بهترین راه‌ها برای مقابله با بیماری در مواجهه با پاندمی است.»
او ادامه می‌دهد: «این ویروس به دنیا و حوزه سلامت ثابت کرد که باید عدالت در سلامت رعایت شود و اگر کشورهای ثروتمند در ابتدا تصور می‌کردند با تزریق درصد بالایی از دوز اول و دوم و حتی دوز سوم یا چهارم می‌توانند ایمنی ایجاد کنند، درنهایت این مساله ثابت شد تا زمانی که کشورهای فقیرتر مثل آفریقا واکسینه نشوند، کشورهای پولدار هم در امان نخواهند بود. این مساله را 6ماه پیش هم گفتم که در نهایت کشورهای ثروتمند مجبور به خواهش از کشورهای فقیر برای تکمیل پوشش واکسیناسیون‌شان خواهند بود و باید واکسن رایگان در اختیارشان قرار دهند. این اتفاق قطعا رخ می‌دهد و اگر انجام نشود، خودشان در امان نخواهند بود. در حال حاضر هم اهدای واکسن به کشورهای فقیر را نباید تنها با هدف بشردوستانه دید و بخشی از این سیاست اهدای واکسن‌ها به دلیل واکسینه‌نشدن کشورهای فقیر است.»
رئیسی در پاسخ به این سوال که آیا می‌توان زمانی را برای پایان پاندمی کرونا اعلام کرد، می‌گوید: «این اتفاق زمانی رخ خواهد داد که حداقل 70 تا 75درصد مردم دنیا 2دوز واکسن را زده باشند. اگر زودتر به این عدد برسیم حتی نیاز به دوز سوم و تزریق زودهنگام آن در فاصله‌های زمانی 4 تا 6ماه هم نخواهیم داشت. همان اتفاقی رخ می‌دهد که درباره آنفلوآنزا با آن مواجه هستیم، یعنی سالی یک‌بار تزریق واکسن برای گروه‌های پرخطر. معتقدم کشورها به جای تزریق دوز سوم واکسن به مردم خودشان، واکسیناسیون کشورهای فقیر را تکمیل کنند. اگر این اتفاق رخ دهد می‌توان انتظار داشت که پایان2022 شاهد پایان پاندمی کرونا در جهان باشیم و این هم یک پیش‌بینی دیگر من است.»