چرا نفس مترو گرفت؟

حامد فوقانی- دبیر  گروه شهر

 صبح شنبه برای آغاز یک‌هفته پرانرژی از خانه بیرون بزنید و همان اول با آسمان دودگرفته مواجه شوید؛ بدون شک حس ناخوشایندی خواهد بود. ناخوشایندی وقتی بیشتر می‌شود که پا در یکی از ایستگاه‌های مترو بگذارید اما آنجا هم ازدحام مسافران، آنقدر زیاد باشد که مجبور شوید، چند قطاری منتظر بمانید تا بتوانید دست آخر با فشار سوار واگن شوید. این وضعیتی بود که دیروز، تعداد زیادی از پایتخت‌نشینان با آن روبه‌رو شدند. آنچنان که شاخص کیفیت هوای شهر روی عدد139 یعنی ناسالم برای گروه‌های حساس قرار گرفت. از آن‌سو، به‌دلیل مشکل فنی در خط 4مترو، خدمات‌رسانی در چند خط دیگر هم برای ساعاتی با مشکل اساسی روبه‌رو شد؛ تا جایی که ازدحام مسافر بیشتر از هر روز در ایستگاه‌های دروازه شمیران، تئاترشهر، میدان ولیعصر(عج) و شهید بهشتی رخ داد. کار به جایی رسید که هنگام توقف اجباری یک قطار پیش از ایستگاه تئاترشهر و خاموش شدن تهویه، شهروندی به ناچار با چکش اضطراری، شیشه واگنی را شکست تا مسافران بتوانند بهتر نفس بکشند.
حال نکته اینجاست که آیا چنین مشکلاتی ادامه خواهد داشت؟ واقعیت آن است که نمی‌توان پاسخ روشنی داد. همه‌‌چیز بستگی به عوامل مختلفی دارد. مثلا شاید چند روز دیگر باد و باران به داد هوای شهر برسد تا شهروندان بتوانند برای مدت کوتاهی هم که شده نفسی چاق کنند. اگرچه نقشه‌های پیش‌بینی هواشناسی نشان می‌دهد که دست‌کم تا چهارشنبه هفته جاری، خبری از وزش باد با سرعت بالای 7متر بر ثانیه نخواهد بود و آلودگی هوا همچنان مهمان تهران است. در مورد مترو نیز، بخش زیادی از موضوع به همراهی دولت بستگی دارد. جای خوشحالی اینجاست که رئیس‌جمهور اعلام کرده مطالبات شهرداری کلانشهرها برای نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی پرداخت می‌شود؛ موضوعی که کلید اصلی رفع مشکل مترو به‌حساب می‌آید؛ چراکه هم‌اکنون تامین قطار و واگن برای متروی پایتخت از توسعه خطوط و ساخت ایستگاه‌های جدید مهم‌تر است. البته که نباید از توسعه خطوط غافل شد اما وضعیت فعلی نشان می‌دهد که تزریق ناوگان سرحال و قبراق از نان شب هم برای مترو واجب‌تر است. در غیراین‌صورت، بروز مشکل فنی هر روزه در قطارها طی 2، 3سال آینده، دور از انتظار نخواهد بود.

مشکل عدم‌نقدینگی و نبود قطعات
متروی تهران منابع زیادی برای نوسازی نیاز دارد؛ آن هم در شرایط سخت اقتصادی فعلی که دولت در تنگناهای شدید مالی قرار گرفته است. ناصر امانی، عضو کمیسیون برنامه و بودجه شورای شهر تهران در همین خصوص به ایلنا گفت: «با این وضع مالی که اکنون دولت دارد، خیلی به تامین منابع مورد نیاز برای نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی خوشبین نیستم. مگر اینکه گشایشی براساس روابط و بحث‌هایی که در مسئله سیاست خارجی کشور مطرح است، رخ دهد. ازجمله آزاد شدن پول‌های بلوکه‌شده کشور که شاید در این صورت دست دولت باز باشد و بتواند کمک کند.»
درعین‌حال، همان‌طور که گفته شد نمی‌توان دست روی دست گذاشت؛ چراکه خیلی دور از ذهن نیست زمانی برسد که اتفاقی مشابه مشکل فنی دیروز خط4، به‌خاطر فرسودگی ناوگان، 2سال بعد، هر روز رقم بخورد. بر این اساس، در اولویت نخست نیاز است تا با تامین 7هزار میلیارد تومان، بروزرسانی تجهیزات و اورهال قطارهای فرسوده صورت گیرد. علی عبدالله‌پور، مدیرعامل شرکت بهره‌برداری متروی تهران و حومه با اشاره به مشکلات فنی رخ داده دیروز و نیازهای این شبکه انبوه‌بر زیرزمینی گفت: «در ساعت ۷:۳۰ صبح شنبه راهبر قطار متوجه می‌شود که اختلالی در سیستم ترمز وجود دارد و حدود ۷ الی ۸دقیقه زمان می‌برد که ترمزها را بررسی کند و نهایتا به این نتیجه می‌رسد که نمی‌تواند به مسیر ادامه دهد. ما باید در هر‌ماه ۲ الی ۳قطار را برای اورهال از خط خارج کنیم، اما در ۴سال گذشته نهایتا یک قطار خارج شده و اورهالی روی قطارها به میزان کیلومتراژ نداشتیم.» او با بیان اینکه این سیاست که همه قطارها برای رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی وارد خط شوند دست ما را خالی گذاشته تا قطار کاملا آماده نداشته باشیم، افزود: «4سال است که حتی یک قطعه برای مترو خریداری نشده و شدیدا دچار کمبود قطعه در بحث قطعات خارجی هستیم. در تامین قطعات داخلی مشکل نداریم اما فروشندگان خارجی نیز تمایلی به فروش قطعه به ما ندارند. بیمه حساب‌های مترو را به‌دلیل بدهی بسته است و صندوق کارآفرینی امید وثیقه‌های مترو برای گرفتن وام را قبول نمی‌کند.»
عبدالله‌پور افزود: «کمبود نقدینگی با توجه به عدم‌ ثبات قیمت ارز، هزینه‌های بالای اورهال ناوگان مترو که نیازمند تامین برخی از قطعاتش از خارج کشور است، این ناوگان انبوه‌بر را با وضعیت اضطراری روبه‌رو کرده است. خراب‌شدن یک قطار همانند دیگر وسایل حمل‌ونقل نیست و‌ اگر یک واگن یا یک قطار نتواند خوب کار کند کل سرویس‌دهی خط را دچار اختلال می‌کند. هم‌اکنون مشکل متروی تهران اورهال ناوگان است و باید فکر اساسی به حال آن کرد.»

ضرورت ایجاد تنوع در‌حمل‌ونقل عمومی
  شهاب‌الدین کرمانشاهی- استاد دانشگاه و برنامه‌ریز حمل‌ونقل
شرایط کشور از نظر وضعیت مالی خاص است و باید این را بپذیریم و در چنین شرایطی نباید تنها روی یک گزینه و شیوه حمل‌ونقل عمومی از جمله مترو تمرکز کرد. خرید واگن و راه‌اندازی خطوط جدید قطعاً لازم و ضروری است، اما در برنامه‌های طولانی مدت محقق می‌شود و ازاین‌رو، برای کاهش برخی از معضلات که اکنون جامعه با آن دست‌به‌گریبان است باید از راهکارهای دیگری چون روش هم پیمایی استفاده کرد. در واقع با چنین اقداماتی در حوزه حمل‌ونقل عمومی علاوه بر مترو، اتوبوس و تاکسی، گزینه‌های دیگری چون تاکسی‌های اینترنتی و... جای می‌گیرند و در اصطلاح سبد حمل‌ونقل پایتخت متنوع می‌شود. در سایه چنین سیاستی می‌توان از وابستگی به یک ناوگان حمل‌ونقل عمومی رها شد و علاوه بر استفاده از ظرفیت‌های متنوع درصورت بروز هرگونه مشکلی در یکی از حوزه‌های حمل‌ونقل عمومی، شاهد ایجاد اختلال یا مشکل حاد نخواهیم بود. نقص فنی  که روز گذشته در یکی از خطوط  مترو ایجاد شد، نشان داد که برای  خدمت‌رسانی مطلوب در حوزه  ناوگان حمل‌ونقل عمومی، قطعاً  نیاز است به همه مقوله‌های این  حوزه توجه یکسانی شود و مسائلی  از جمله نوسازی و بازسازی و  توسعه در تمام بخش‌ها ازجمله اتوبوس، مترو و تاکسی به‌طور موازی پیگیری شوند. نکته حائز اهمیتی که شاید طی سال‌های اخیر کمتر موردتوجه متولیان حوزه حمل‌ونقل قرار گرفته این است که آمار جابه‌جایی مسافران از طریق ناوگان اینترنتی برابر با مسافران مترو است. ظرفیتی که این روزها به‌صورت تک مسافر خدمت‌رسانی می‌کنند، اما می‌توان از طریق اجرای طرح سفرهای اشتراکی، هم به افزایش مسافران با این ناوگان کمک کرد و هم در کاهش تعداد خودروهای تک‌سرنشین، قدم‌های مؤثرتری برداشت. البته در بحث کاهش ترافیک و هزینه مسافران هم تأثیرگذار خواهد بود. به‌طورکلی توجه هم‌راستا به شیوه‌های سنتی حمل‌ونقل و شیوه‌های مدرن، قطعاً می‌تواند مشکلات حوزه حمل‌ونقل عمومی را تا حدود زیادی برطرف کند.