فریادکشان تا مازندران

شهره کیانوش‌راد- خبرنگار

هوا که سرد می‌شود برخی پرندگان گرمادوست راهشان را از سیبری به‌سوی مازندران کج می‌کنند و تا 3‌ماه مهمان تالاب‌های این منطقه هستند. تبدیل تالاب‌ها و آب‌بندهای ازباران فریدونکنار، سرخرود محمود‌آباد و میانکاله به زیستگاه قوهای فریادکش، مرغابی‌های وحشی، حواصل، فلامینگو، درنا و... یکی از ظرفیت‌های گردشگری در این منطقه برای طبیعت‌دوستان و پرنده‌نگران است. اگر چه در بخش‌هایی از زیستگاه این پرندگان، شکارچیان برای به دام انداختن آنها کمین کرده‌اند اما کارشناسان گردشگری و دوستداران محیط‌زیست معتقدند تقویت گردشگری در این منطقه با حمایت جوامع محلی و بخش‌خصوصی می‌تواند به‌عنوان جایگزینی برای گذران معیشت از راه شکار محسوب شود. در این گزارش به چالش‌های پیش‌رو در توسعه گردشگری در این منطقه پرداخته‌ایم.

حدود 100گونه پرنده مهاجر از مرغابی‌های وحشی، قو، غاز، حواصیل، فلامینگو، پلیکان، باکلان‌‌، کاکایی، پرستوهای دریایی، آبچلیک، اگرت، چنگر، مرغابی، اردک، غاز‌های وحشی، اردک سرسفید، ‌غاز پیشانی سفید، پلیکان خاکستری، درنای سیبری یا امید، انواع قو‌های گنگ، فریادکش و کوچک، ‌خوتکا و درنا، مهاجران هرساله مازندران هستند.
تالاب سرخرود در منطقه «وزرا محله» حد‌فاصل فریدونکنار و محمود‌آباد مازندران، یکی از مکان‌هایی است که سالانه میزبان پرندگان مهاجر است. پرندگان در شالیزارها در حالی زمستان‌گذرانی می‌کنند که جمعی از دوستداران محیط‌زیست و محیط‌بانان با برنامه‌های حفاظتی و تغذ‌یه‌ای این مکان را به زیستگا‌هی امن برای قوهای مهاجر تبدیل کرده‌اند. قوهای فریادکش با جثه بزرگ و صدای همهمه‌ای که در کنار هم ایجاد می‌کنند از ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد میان پرندگان مهاجرسرخرود، است.
کوروس ربیعی، رئیس اداره نظارت بر امور حیات‌وحش محیط‌زیست مازندران درباره این پرندگان مهاجر می‌گوید: زندگی پرندگان مهاجر رابطه مستقیم با دمای هوا در فصل پاییز دارد و اگر شرایط آب و هوایی ثابت باشد مجبور نیستند تا شمال ایران یا جنوب دریای خزر پرواز کنند اما سرمای هوا موجب می‌شود تا جمعیت بسیاری از این پرندگان برای زمستان‌گذرانی مسافتی حدود 5هزار کیلومتر را به سمت مازندران پرواز کنند.
پرواز پرندگان مهاجر چند روزی است آغاز شده و تعداد آنها به مرور طی روزهای آینده به 4تا 5هزار پرنده مهاجر خواهد رسید. پرندگان مهاجر تا پیش از سال86 نیز مهمان تالاب‌های مازندران در فصل سرد بودند اما بیش از 2دهه است که جمعیت پرندگان مهاجر به این تالاب‌ها افزایش یافته است. ربیعی‌ می‌گوید: ازسال86 به‌دلیل تغییرات جوی یکباره جمعیت زیادی از قوها به عرصه‌ها‌ی جنوبی مهاجرت کردند. پرندگان رفتار محافظه‌کارانه‌ای دارند و وقتی شرایط را مساعد بدانند به نقطه امن مهاجرت می‌کنند.

تامین غذای پرندگان
قوهای فریاد‌کش در محدوده تالاب فریدونکنار و به‌خصوص در سرخرود مشاهده می‌شوند. ربیعی، مجاورت این تالاب‌ها با مناطق مسکونی و تامین خوراک کافی برای زمستان‌گذرانی را از دلایل سیل جمعیت قوها در این منطقه عنوان می‌کند و می‌گوید: تالاب‌ها در نزدیکی مناطق مسکونی و در مسیر راه ورودی دسترسی شهر قرار‌دارند. به همین دلیل هر ساله جمعیت بالایی از مسافران برای بازدید این پرندگان به این مناطق سفر می‌کنند.

استقرار محیط‌بانان برای حفاظت از پرندگان
رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش محیط‌زیست مازندران، استقرار کانکس محیط‌بانی شبانه‌روزی در تالاب سرخرود را از برنامه‌های حفاظتی اجرا شده در این منطقه می‌داند و می‌افزاید: حذف دام‌ها و تورهای هوایی برای شکار پرندگان و توزیع غذای مناسب از مواردی است که سرخرود را به مکانی امن برای پرندگان تبدیل کرده و مانع از پراکند‌گی آنها در مکان‌های دیگر شده است. غذادهی به پرندگان موجب می‌شود تا قوها وارد شهر‌ها و تالاب‌های دیگر نشوند. پراکندگی پرندگان احتمال شیوع بیماری و انتشار میان طیور بومی و طیور صنعتی را بیشتر می‌کند. اگر پرندگان در یک محیط متمرکز باشند کنترل و بیماری‌های طیور و نظارت بر شکار پرند‌گان راحت‌تر امکان‌پذیراست. او استفاده از ظرفیت گردشگری این منطقه را درگرو همراهی بخش‌های خصوصی می‌داند و در توضیح این موضوع می‌گوید: این تالاب‌ها زمین‌های شخصی است و عرصه ملی نیست. سرمایه‌گذاری برای گردشگری در این فصل درصورتی اتفاق می‌افتد که از نظر اقتصادی قابل‌توجیه باشد. حمایت و همکاری جهادکشاورزی و سازمان گردشگری در این زمینه اهمیت دارد تا با مشارکت بخش خصوصی و ذی‌نفعان فعالیت‌های گردشگری و تفریحی در این محل شکل بگیرد. در این تالاب شرایط سالمی برای زیستگاه پرندگان فراهم شده است. خیّران و دوستداران حیات‌وحش در تهیه غذای پرندگان مشارکت می‌کنند. از مردم و گروه‌های حامی پرندگان درخواست کرده‌ایم برای کنترل و نظارت بر غذای پرندگان، کمک‌ها در اختیار محیط‌زیست قرار داده شود.

ساختاری برای گردشگری درنظر گرفته‌نشده
شکار پرندگان در فریدونکنار یکی از موضوعات بحث‌برانگیز است. با وجود قوانین سختگیرانه و جرائمی که برای شکار پرندگان وجود دارد اما برخی معتقدند شکار، راهی برای گذران معیشت شکارچیان است. مهران حسنی، معاون گردشگری مازندران مدیریت بر کاهش شکار پرندگان را از راه‌های حفاظت پرندگان مهاجر می‌داند و در این‌باره می‌گوید: در چند سال اخیر جلسات متعددی برگزار شده که چه باید کرد که شکار پرندگان کاهش یابد. از گذشته شکارهایی به شیوه سنتی وجود داشته اما تغییر در روش‌های شکار با هدف افزایش صید این پرندگان به‌طور قطع مورد‌تأیید نیست.  جلسات متعددی در استان، چه در سطح استانداری و چه در سطح شهرستان‌ها برگزار شده است. پیشنهادهایی هم مطرح شده که بتوانیم معیشت جایگزینی را به جای شکار به‌وجود بیاوریم. چون بخشی از درآمد و معیشت گروهی از مردم از این راه تامین می‌شود. یکی از این پیشنهاد‌ها توجه به بحث گردشگری است. تالاب فریدونکنار محل استقرار پرندگان در واقع محل شالیزار است. اگر بخواهیم گردشگری را تحت عنوان پرنده‌نگری تقویت کنیم، لازم است در قدم اول تور و دام‌های شکار جمع شود. شکار پرندگان نقطه مقابل گردشگری با موضوع پرنده‌نگری است. موضوع بعدی ایجاد مکان‌هایی برای استقرار گردشگران و پرنده‌نگران است و این کار با مشارکت مردم منطقه برای ایجاد خانه مسافر یا خانه‌های بوم‌گردی تحقق می‌یابد. وقتی این دو کار انجام شد باید از طریق دفاتر خدماتی، سیاحتی و جهانگردی و همچنین انجمن دوستداران پرندگان با راه‌اندازی تورهای پرنده‌نگری زمینه سفر علاقه‌مندان به این منطقه را ایجاد کرد. اگر این اتفاق بیفتد و تورهای گردشگری به این منطقه سفر کنند، برای جوامع محلی سودآوری خواهد داشت و می‌تواند درآمد حاصل از آن جایگزین درآمد حاصل از خرید و فروش شکار شود.

توسعه گردشگری نیاز به عزم جدی دارد
با وجود تبلیغات در زمینه بازدید از زیستگاه زمستانه پرندگان مهاجر‌ و پیشنهادهایی برای درآمدزایی ساکنان و جوامع محلی، تا‌کنون اقدام عملی مناسبی انجام نشده است. هر چند برخی در روزهای تعطیل به فروش محصولات باغی و کشاورزی در حاشیه تالاب‌ها روی‌آورده‌اند اما اجرای برنامه‌هایی برای برپایی بازارچه‌های محلی و آلاچیق‌هایی با هدف توسعه گردشگری و درآمدزایی می‌تواند به کسب درآمد برای ساکنان آن محدوده منجر شود. معاون گردشگری مازندران درباره اقدامات عملی برای حمایت از گردشگری می‌گوید: نشست‌های اختصاصی با نمایند‌گان و شکارچیان محلی برگزار کرده‌ایم اما واقعیت این است که تا‌کنون نتوانسته‌ایم به نتیجه قابل‌اجرا برسیم. لازمه توسعه گردشگری این است که خود جوامع محلی هم پذیرای این موضوع باشند. اگر جوامع محلی عزم جدی برای توسعه گردشگری و پرنده‌نگری داشته باشند از طریق دفاتر خدماتی، سیاحتی و جهانگردی به‌خصوص گروه‌های فعال در برپایی تورهای طبیعت‌گردی فعال، می‌توانیم از سراسر کشور به‌ویژه استان‌های همسایه تورهای پرنده‌نگری را در فریدونکنار و میانکاله فعال کنیم. زمینه تبلیغات و فعالیت این گروه‌ها نیز باید قبل از شروع مهاجرت پرندگان فراهم شود. اداره کل گردشگری استان و وزارت گردشگری هم از این موضوع حمایت خواهد کرد. در مجموع یک همت و اراده جمعی می‌طلبد و این اندیشه که گردشگری می‌تواند با بحث پرنده‌نگری جایگزین معیشتی برای مردم منطقه باشد.

مکث
فرهنگسازی با هدف کاهش شکار

آگاه‌سازی و آموزش در هر امری حرف اول و پایه‌ای را می‌زند. مهران حسنی با بیان اینکه عمده شکار در فریدونکنار انجام می‌شود و میانکاله منطقه حفاظت شده است، می‌گوید: فرهنگسازی‌ و آگاه‌سازی‌ بهترین راه برای همراه کردن جوامع محلی است. اگر در این زمینه فرهنگسازی انجام شود و مردم به اثرات اقتصادی گردشگری آگاه شوند می‌توان طرح‌های گردشگری را با سرعت بیشتری اجرا کرد. طبیعی است که مردم در چنین شرایطی هراس داشته باشند و برای‌شان سؤال باشد که آیا از راه گردشگری می‌توانند درآمدی به‌دست آورند یا خیر. لازمه این کار همت جمعی است که موضوعات مختلف را براساس فرایند تعریف‌شده‌ای قبل از شروع مهاجرت پرندگان بررسی کنند.