معیشت علیه علم‌آموزی

فهیمه طباطبایی - خبرنگار

در این نزدیک به دوسال که کرونا و بحران اقتصادی شانه به شانه هم تاختند، جولان دادند، جان‌ها گرفتند و زندگی‌های بی‌شماری را متلاشی کردند، کمتر کسی حواسش به کودکان و نوجوانانی بود که آرام و بی‌صدا کوله مدرسه را زمین گذاشتند، برای همیشه با درس و مشق خداحافظی کردند و راهی بازار کار شدند یا در پستوی خانه‌ها ماندند تا درس‌خواندنشان باری روی دوش خانواده نباشد. افرادی که بعد از مدتی عنوان دانش‌آموزی از آنها گرفته و برچسب ترک تحصیلی یا بازمانده از مدرسه به آنها زده شد. آمار آنها از 970هزارنفر شروع و به 3میلیون نفر ختم می‌شود. 970هزار نفر را هفته گذشته سرپرست فعلی وزارت آموزش و پرورش اعلام کرده و 3میلیون نفر را محسن حاجی‌میرزایی، وزیر سابق آموزش و پرورش _در قالب دانش‌آموزانی که در دو سال گذشته هیچ‌گاه به شبکه آموزشی دانش‌آموزان (شاد) وصل نشدند و سر کلاس مجازی نیامدند_ بارها عنوان کرده بود.
جز این آمارهای رسمی که از درهای ساختمان وزارت آموزش و پرورش در خیابان قرنی بیرون آمده، بارها و بارها مدیران استانی و معلمان از جای خالی دانش‌آموزان‌شان در مدرسه و کلاس درس صحبت کرده بودند. به‌طور نمونه احمد اسکندری‌نسب، مدیرکل آموزش و پرورش استان کرمان یازدهم آذر 1399 گفته بود ۴هزار و۵۱۰دانش‌آموز کرمانی در مقطع اول متوسطه ترک‌تحصیل کرده‌اند و ۳هزار و۶۷۷ نفر از ۶۵هزار کودک هفت‌ساله برای ثبت‌نام در پایه اول ابتدایی مراجعه نداشته‌اند. همچنین کورش مودت، مدیرکل آموزش و پرورش استان خوزستان در همان تاریخ اعلام کرده بود ۴هزار و۵۰۰ دانش‌آموز در خوزستان ترک‌تحصیل کرده‌اند که بیشترین آمار متعلق به دختران است. او توضیح داده که در سال گذشته ۱۱هزار دانش‌آموز در مقطع ابتدایی وارد مدرسه نشده‌اند. کارشناسان آموزشی و معلمان این اتفاق را یک سونامی خطرناک در نظام آموزشی ایران می‌دانند و معتقدند دولتمردان باید هرچه سریع‌تر با برنامه‌های فوری مانع رشد آن شوند. آنها معتقدند که اگر تعداد کودکان و نوجوانان تارک تحصیل را در کنار میزان افت تحصیلی سایر دانش‌آموزان قرار دهیم، فاجعه ابعاد بزرگ‌تر و بیشتری پیدا خواهد کرد. بنا داریم در این ستون علت افزایش آمار دانش‌آموزان تارک تحصیل، تبعات آن برای آینده نظام سیاسی، اقتصادی، فرهنگی جامعه و در نهایت راه‌های بازگرداندن این افراد به مدرسه را از زبان محمدرضا عبدی، معلم و کارشناس آموزشی بررسی کنیم.

چرا ترک تحصیل؟
در وزارت آموزش و پرورش و پژوهشگاه‌های تابع آن تحقیق گسترده و مدونی پیرامون علل و چرایی افزایش آمار ترک و بازماندگی از تحصیل، صورت نگرفته یا اگر گرفته محرمانه منتشر شده است، اما از شکل پدیده که بازماندگی در پایه اول ابتدایی و ترک تحصیل در مقطع متوسطه دوم است و همچنین از نوع دربرگیری استان‌ها که بیشتر مناطق مرزی و محروم را شامل می‌شود، می‌توان به سرچشمه این بحران که مسائل اقتصادی است، پی برد. در ابتدا تأکید کنم که عامل اصلی کاهش نرخ پوشش تحصیلی در ایران به ‌خصوصی‌سازی آموزش در کشور و کاهش کیفیت آموزش دولتی برمی‌گردد. همچنین سرانه پایین اشتغال فارغ‌التحصیلان دانشگاهی در کشور به‌طور مستمر باعث شده انگیزه علم‌آموزی در ایران کاهش پیدا کند. من حتی قبول ندارم که کرونا به‌تنهایی عامل بازماندگی یا ترک تحصیلی است. این بحران از سال 97 به واسطه تورم‌های پی‌در‌پی و گرانی‌های افسارگسیخته آغاز شده بود و طبقه فرودست جامعه را مجبور به این انتخاب کرد که هزینه آموزش فرزندان‌شان را از سبد خانوار حذف کنند. کرونا و شکل آموزش مجازی که نیاز به ابزار هوشمند و اینترنت داشت، تنها هیزمی بود که در آتش این بحران ریخته شد و به آن دامن زد.

آینده بی‌سوادی و کم‌سوادی

افزایش جرائم اجتماعی نخستین پیامد فقر آموزشی است. به‌عبارت دیگر آسیب‌های اجتماعی مانند افزایش کودکان کار و تکدی‌گری رابطه مستقیمی با فقر آموزشی دارد. در مرحله بعد شاهد کاهش سرمایه انسانی مفید در بخش‌های مختلف صنعت، کشاورزی، اقتصاد، خدمات، فرهنگ و... خواهیم بود، اتفاقی که توسعه پایدار را با مشکل مواجه می‌کند. کاهش همبستگی اجتماعی و شکل‌گیری نیروهای گریز ‌از‌ مرکز در مناطق پیرامونی و حاشیه‌ای‌شهری از تبعات دیگر این پدیده است و البته ده‌ها آسیب دیگر که در ظرف زمان خود را نشان خواهد داد.

راهکار جلوگیری از ترک تحصیلی چیست؟
دولتمردان باید سهم آموزش را از درآمد ناشی از تولید ناخالص ملی افزایش دهند. هم‌اکنون سهم آموزش و پرورش در دنیا از تولید ناخالص ملی 4.6درصد است، درحالی‌که در کشور ما به کمتر از 2درصد می‌رسد. همچنین سهم آموزش و پرورش از بودجه عمومی کشورمان 8.9‌درصد است، درحالی‌که این رقم در سال 92، 18درصد بود. اگر این شاخص‌ها بهبود پیدا کند و کیفیت آموزش در مدارس دولتی افزایش یابد، شاهد خواهیم بود که آمار ترک تحصیل در کودکان و نوجوانان کاهش خواهد یافت.
همچنین باید آموزش و پرورش برنامه‌ای را مدون کند که علل ترک و بازماندگی از تحصیل هر دانش‌آموز به صورت فردی مشخص شود و به فراخور حال هرکدام زمینه‌های بازگشتشان به مدرسه فراهم شود. توسعه مدارس دولتی در مناطق محروم و افزایش سرانه دانش آموزی برای این بحران می‌تواند به صورت مقطعی و حتی بلند مدت راهگشا باشد.