شکست بارندگی در نجات سدها

بررسی‌های همشهری نشان می‌دهد بارش‌های اخیر اگرچه توانسته آمارهای آبی را نسبت به پارسال بهبود بخشد اما همچنان آمارهای کلان از وخامت شرایط آبی حکایت دارد
بارندگی‌های اخیر تا اینجای کار توانسته کم‌بارشی‌های پاییز را جبران کند و لااقل از نظر آمار، سال آبی جاری را از مدت مشابه سال قبل پیش بیندازد؛ اما همچنان آمارهای کلان حوزه آب مانند وضعیت بارندگی نسبت به دوره‌های مشابه بلندمدت، تراز آبی سدها و وضعیت تنش آبی در شهرهای کشور از شدت بحران آب حکایت دارند.
به گزارش همشهری، در سال گذشته که عنوان خشک‌ترین سال نیم‌قرن اخیر در سرزمین ایران را از آن خود کرد، میزان بارش‌های جوی نسبت به میانگین دوره‌های مشابه بلندمدت 34درصد کمتر بود و در سال آبی جاری نیز تا همین چند روز پیش میزان بارش‌ها 44درصد کمتر از میانگین بلندمدت بود؛ اما در اثر بارش‌های چند روز اخیر، به‌ویژه در حوضه آبریز دریای خزر، این شاخص 6درصد بهبود پیدا کرد و عقب‌ماندگی بارندگی‌ها امسال نسبت به میانگین 53سال اخیر به 38درصد رسید. فعلاً به مدد بارش‌های پاییزی شمال کشور، سال آبی 1401-1400 روی کاغذ حدود 60درصد از مدت مشابه در سال آبی قبل جلو افتاده؛ اما همچنان خشکسالی در مابقی مناطق کشور بیداد می‌کند.

حال و احوال بارندگی
آمارهای دفتر مطالعات پایه منابع آب وابسته به وزارت نیرو از وضع بارندگی کشور در سال آبی 1401-1400 (از اول مهر تا شامگاه 8آبان 1400) حاکی است در 38روز سپری‌شده از سال آبی جاری، میانگین ارتفاع کل ریزش‌های جوی ایران به 8میلی‌متر رسیده که این مقدار نسبت به 5میلی‌متر بارندگی در دوره مشابه سال آبی گذشته 60درصد افزایش نشان می‌دهد؛ اما همچنان نسبت به میانگین بارندگی 13میلی‌متری در دوره‌های مشابه درازمدت 38درصد کمتر است. براساس این آمارها، در 38روز سپری‌شده از سال آبی جاری، آب حاصل از بارش‌های جوی معادل 13میلیارد و 184مترمکعب بوده که البته بخش کمی از آن به مخازن سدها می‌رسد و ذخیره می‌شود.

جهش بارندگی در شمال
آخرین آمارهای مربوط به وضعیت بارندگی در 6حوضه آبریز اصلی کشور حاکی است بارش‌های اخیر در حوضه آبریز دریای خزر به‌تنهایی توانسته تراز بارندگی کشور را نسبت به سال قبل 60درصد مثبت کند. طبق این آمارها، از اول مهر تا شامگاه 8آبان امسال به‌طور میانگین 54میلی‌متر باران در حوضه آبریز دریای خزر باریده است. این مقدار اگرچه نسبت به میانگین بارش‌های دوره‌های مشابه در 53سال اخیر 2درصد کمتر است اما نسبت به میانگین بارش‌های دوره مشابه در سال آبی قبل 80درصد افزایش نشان می‌دهد. از سوی دیگر به لطف توفان حاره‌ای شاهین در جنوب استان سیستان و بلوچستان، میزان بارش‌های حوضه آبریز خلیج‌فارس و دریای عمان نیز که در دوره مشابه سال قبل یک میلی‌متر ثبت شده بود با رشد 400درصدی به 5میلی‌متر رسیده است. البته این آمارها به یک دوره کوتاه 38روزه اختصاص دارد که بخش عمده آن حاصل بارش‌های یک هفته گذشته بوده و نمی‌تواند ملاک قضاوت در مورد وضعیت آبی کشور باشد؛ به‌خصوص که جدا از بارش‌های این دو حوضه آبریز، در 4حوضه آبریز دیگر وضع مساعدی حکمفرما نیست و میزان بارش‌ها بین 25 تا 30درصد کمتر از سال قبل است.
به گزارش همشهری، بررسی آمارهای حوزه آب به تفکیک حوضه‌های آبریز اصلی کشور نشان می‌دهد از ابتدای سال آبی جاری تاکنون در حوضه دریاچه ارومیه 9میلی‌متر باران باریده که 25درصد کمتر از سال قبل و 57درصد کمتر از میانگین 53سال اخیر است. همچنین در حوضه آبریز فلات مرکزی، میانگین بارندگی فقط یک میلی‌متر گزارش شده که 50درصد کمتر از سال قبل و 83درصد کمتر از میانگین 53ساله است. از سوی دیگر در حوضه آبریز مرزی شرق مانند سال قبل هیچ بارانی نباریده، درحالی‌که میانگین بارش‌های این حوضه در دوره‌های مشابه بلندمدت معادل 4میلی‌متر گزارش شده است. در حوضه آبریز قره‌قوم نیز میانگین ارتفاع ریزش‌های جوی 2میلی‌متر ثبت شده که 60درصد کمتر از بارش‌های سال قبل و 75درصد کمتر از بارش‌های بلندمدت است. این اعداد و ارقام، فارغ از اثراتی که بارش‌های حوضه دریای خزر بر آن گذاشته، از تداوم کم‌بارشی‌های پارسال در سال آبی جاری حکایت دارد و نشانه روشنی از تداوم بحران آب است.

ورودی آب به سدها کمتر شد
از اواسط تابستان سال گذشته پیش‌بینی می‌شد دوره خشکسالی در نیمه دوم سال شروع می‌شود و تقریباً از اوایل سال آبی گذشته، روند کاهش ورود آب به مخازن سدها نیز آغاز شد. حالا، در شرایطی که فقط 38روز از سال آبی 1401-1400می‌گذرد، اطلاعات شرکت مدیریت منابع آب ایران حاکی است ورودی آب به مخازن سدها بازهم کمتر شده و فقط تا اینجای کار نسبت به دوره مشابه سال قبل 27درصد دیگر افت کرده است. آخرین آمارها از وضع آب سدها، که بخش قابل‌توجهی از تأمین آب را بر عهده دارند، نشان می‌دهد از ابتدای سال آبی جاری (اول مهر) تا هفتم آبان یک‌میلیارد و 310میلیون مترمکعب آب به مخازن سدها وارد شده؛ درحالی‌که در دوره مشابه سال قبل میزان ورودی آب به سدها یک‌میلیارد و 800میلیون مترمکعب بوده است. این کاهش 37.4درصدی ورودی سدها در حالی است که در طول یک‌سال گذشته، به‌واسطه افزایش دمای هوا، سرعت ذوب ذخایر برفی و یخچالی سدها تا چند برابر افزایش پیدا کرد و همین عامل باعث شد میزان کسری آب در سدها کمتر از میزان افت بارش‌ها باشد. در شرایط فعلی، با توجه به اینکه ذخایر برفی اندکی برای سدها باقی مانده و وضعیت بارندگی‌ها نیز تعریفی ندارد، این احتمال وجود دارد که کاهش ورودی آب به سدها رکوردهای جدیدتری نیز ثبت کند.

کاهش ذخیره سدها
در شرایطی که آمارهای 37روزه سال آبی جاری، از ورود یک‌میلیارد و 310میلیون مترمکعب آب به مخازن سدها حکایت دارند، میزان خروجی آب از مخازن سدها در همین دوره زمانی 2میلیارد و 520میلیون مترمکعب ثبت شده که گرچه 40درصد کمتر از خروج 4.2میلیارد مترمکعبی آب مدت مشابه سال قبل است، اما در مقایسه با میزان ورودی سدها در سال‌جاری، از وضعیت نگران‌کننده‌ای حکایت دارد. فعلاً 36درصد از مجموع ظرفیت 50.5میلیارد مترمکعبی سدهای ایران پرآب است و میزان ذخیره آب در این مخازن به‌زحمت به 18.2میلیارد مترمکعب می‌رسد؛ ازاین‌رو با توجه به دورنمای تداوم کم‌بارشی در ماه‌های پیش رو، به‌نظر می‌رسد همکاری مصرف‌کنندگان آب در همه حوزه‌های خانگی، صنعتی و کشاورزی، اصلی‌ترین و سریع‌ترین راهبردی است که می‌تواند از وقوع مشکلات آبی جلوگیری کند.

حال و روز سدها
آمارهای مربوط به وضع 5سد تأمین‌کننده آب شرب استان تهران حاکی است این سدها فقط 22درصد پر هستند و موجودی آب در آنها به ۴۱۷میلیون مترمکعب می‌رسد که ۴۱درصد کمتر از دوره مشابه در سال آبی گذشته است. همچنین موجودی آب در سدهای ۱۰گانه استان خوزستان نیز ۹میلیارد و ۷۹۳میلیون مترمکعب اعلام شده که از پرشدگی 40درصدی مخازن این سدها حکایت دارد؛ اما این میزان آب، ۲۶درصد کمتر از موجودی در مدت مشابه سال قبل است. وضع ۱۳سد حوضه آبریز دریاچه ارومیه نیز مساعد نیست و این سدها با ذخیره ۴۲۸میلیون مترمکعبی، فقط ۲۶درصد پر هستند و موجودی آب آنها ۲۱درصد کمتر از مدت مشابه سال قبل است. آخرین آمارهای شرکت آب منطقه‌ای اصفهان نیز حاکی است درصد پرشدگی سد زاینده‌رود از ۱۳درصد فراتر نمی‌رود و ذخیره آب در مخزن این سد بیش از ۱۸۵میلیون مترمکعب نیست. آمارها از کاهش 50درصدی ورودی آب به سد زاینده‌رود حکایت دارد و همین مسئله، این سد را که یکی از مهم‌ترین منابع تأمین‌کننده آب در مرکز ایران است، تحت‌فشار جدی قرار داده است. البته وضعیت دیگر سدهای کشور نیز چندان مساعد نیست به‌گونه‌ای که فارس در گزارشی مدعی شده ورودی آب به مخازن سدهای دوستی، شمیل و نیان، چاه‌نیمه و استقلال در سال آبی جاری نسب به سال آبی گذشته با کاهش بیش از 90درصدی مواجه شده و درمجموع به‌دلیل الگوهای نامناسب برداشت آب، تخلیه آب از 17سد مؤثر در تأمین آب شرب بیشتر از 50درصد افزایش پیدا کرده است.
 
شهرهای تشنه
در شرایط استمرار کم‌بارشی و تداوم خشکسالی، بررسی شرایط مدیریت منابع آب بیانگر شرایط بسیار نامناسبی است که 20درصد شهرهای ایران را درگیر تنش آبی کرده است. براساس آمارها، هم‌اکنون از مجموع 1368شهر ایران، 101شهر از نظر تنش آبی در وضعیت قرمز قرار دارند، 64شهر در وضعیت نارنجی هستند و 139شهر نیز در وضعیت زرد تنش آبی به‌سرمی‌برند. بر مبنای همین آمار در شرایط فعلی مراکز استان و برخی از شهرهای مهم کشور نظیر اصفهان، خرمشهر، آبادان، اهواز، زاهدان، مشهد، همدان، کرمانشاه، سنندج و کرمان با تنش آبی به‌معنای ناترازی عرضه و تقاضای آب مواجه هستند.