پروتکل های حاشیه ساز

 در هفته‌های گذشته موضوع رعایت پروتکل‌های تشریفاتی و عرف دیپلماتیک چند باری مورد توجه افکار عمومی قرار گرفته است. موضوعی که البته مختص دولت سیزدهم هم نیست و همواره در دولت‌ها و حتی ادوار مجلس به بهانه‌ای دست‌مایه بحث‌ها و حاشیه‌هایی می‌شود. آخرین آن هم ایستادن علی باقری‌کنی، معاون وزیر خارجه کشورمان مقابل پرچم ایران در عکس با دبیر کل وزیر خارجه بلژیک است که بازتاب بسیاری در شبکه‌های اجتماعی داشته و موجب شده تا برخی این اقدام را بی‌توجهی به عرف دیپلماتیک بدانند. انتقادی که به گواه دیپلمات‌های کارکشته باید متوجه مقام بلژیکی که کنار پرچم ایستاده باشد نه معاون وزیر خارجه ایران. اما ماجرا فقط به همین عکس خلاصه نمی‌شود.
همزمان با سفر علی باقری‌کنی به بروکسل برای دیدار با مقامات اتحادیه اروپا، تغییر برنامه نشست همسایه‌های افغانستان در تهران نیز حاشیه‌هایی به همراه داشت. طبق برنامه قبلی قرار بود تا نشست تهران با سخنرانی رئیس‌جمهور در وزارت خارجه آغاز شود. سید ابراهیم رئیسی اما در روز نشست به‌دلیل هک شدن سامانه کارت سوخت و مشکلاتی که در پی آن به‌وجود آمد در بازدیدهایی سرزده به وزارت نفت و سپس جایگاه‌های سوخت رفت و در میان مردم حاضر شد. به این ترتیب نشست تهران با حضور محمد مخبر، معاون اول رئیس‌جمهور برگزار شد. اما در این میان برخی درباره درستی حضور رئیس‌جمهور در وزارت خارجه به لحاظ پروتکل‌های تشریفاتی ابهاماتی را مطرح کردند؛ درحالی‌که کارشناسان معتقدند که در وهله نخست تغییر برنامه رئیس‌جمهور و اصل حضور او در وزارت خارجه برای سخنرانی با اصول و عرف تشریفات منافاتی ندارد.

ماجرای یک پرچم
پیش از شکل‌گیری کابینه دولت سیزدهم استقبال از مهمانان مراسم تحلیف حاشیه‌هایی به همراه داشت. پرچم اقلیم کردستان عراق در هنگام ورود نیچروان بارزانی در فرودگاه مهرآباد برافراشته شد. سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه این اتفاق را اشتباه تیم اجرایی مستقر در فرودگاه دانست و تأکید کرد که جمهوری اسلامی ایران همواره به وحدت سرزمینی و تمامیت ارضی عراق احترام گذاشته است.
 پس از این ماجرا وارونه بودن پرچم ایران مقابل معاون وزیر خارجه در رایزنی با قائم‌مقام وزارت خارجه پاکستان با انتقادهایی روبه‌رو شد. البته وزارت خارجه اعلام کرد که هیأت ایران نسبت به این اتفاق اعتراض رسمی کرده و سفارت پاکستان در تهران نیز با انتشار بیانیه‌ای با تأکید بر روابط دوستانه و برادرانه 2 کشور نوشت که این مسئله کاملاً اتفاقی بوده و سریعاً پس از آن نحوه قرار گرفتن پرچم اصلاح شد.
با این همه برخی تأکید کردند که باقری‌کنی نباید تا درست شدن وضعیت پرچم پشت میز مذاکره می‌نشست . عکس علی باقری‌کنی با دبیرکل وزارت خارجه بلژیک در جریان نشست بروکسل نیز بار دیگر موضوع پروتکل‌های تشریفاتی را مطرح کرد. هرچند باقری‌کنی برخلاف انتقادها در جایگاه درست یعنی مقابل پرچم کشورمان و مقام بلژیکی به اشتباه کنار پرچم ایستاده بود اما نکته دیگر اینجاست که چنین اتفاقاتی در دولت‌های پیشین نیز سابقه داشته است.

برکناری وزیر خارجه در سفر
سفر محمود احمدی‌نژاد رئیس‌جمهور پیشین در سال 86 به دوحه و شرکت در کنفرانس شورای همکاری‌ خلیج‌فارس بازتا‌ب‌ها بسیاری داشت.
در یکی از عکس‌هایی که از این اجلاس منتشر شد نیز احمدی‌نژاد و وزیر خارجه مقابل تابلویی نشستند که زیر آن پرچم کشورها بود و بالای آن عبارت جعلی خلیج عربی به‌کار رفته بود. البته احمدی‌نژاد بعدتر استفاده از این واژه جعلی را در سخنرانی‌ها و موضع‌گیری‌های مختلف محکوم کرد و تأکید کرد که نام تاریخی خلیج‌فارس قابل تغییر نیست و برخی کشورها نباید به تلاش بیهوده در این زمینه ادامه دهند. یکی دیگر از اتفاق‌های نامتعارف و خارج از عرف دیپلماتیک در دولت‌های نهم و دهم برکناری ناگهانی منوچهر متکی، وزیر خارجه هنگام سفر به سنگال بود.
آذر‌ماه 89متکی، برای ابلاغ پیام محمود احمدی‌نژاد به رئیس‌جمهور سنگال وارد این کشور شد اما دفتر ریاست‌جمهوری ناگهان خبر داد که رئیس‌جمهور، علی‌اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی را جایگزین منوچهر متکی در وزارت خارجه کرده است. متکی این اتفاق را مضحک و خارج از عرف سیاسی و دیپلماتیک دانست و گفت روزی واقعیت آن را شرح خواهد داد. حضور احمدی‌نژاد در مراسم هوگو چاوز، رئیس‌جمهور سابق ونزوئلا و تسلیت خارج از عرف به مادر او نیز واکنش‌ها و انتقادهای بسیاری را به‌دنبال داشت.
 
لابی غیردیپلماتیک ظریف و سلفی‌های تاریخی مجلس دهمی‌ها
در دولت‌های یازدهم و دوازدهم نیز اتفاق‌ها یا رفتارهای خارج از عرف دیپلماتیک و پروتکل‌های تشریفاتی رخ داد که واکنش‌های بسیاری برانگیخت. یکی از این اتفاق‌ها حضور محمدجواد ظریف وزیر خارجه کنار صندلی امیر کویت در صحن سازمان ملل بود. او در عکسی که از این رویداد منتشر شد کنار صندلی امیر کویت نشسته بود که انتقادهای بسیاری را برانگیخت و خلاف آداب و ‌شأن وزیر جمهوری اسلامی ایران دانسته شد. هر چند برخی نیز در دفاع از این اقدام آن را برای لابی در مجامع بین‌المللی و پارلمان‌ها مرسوم دانستند. اما یکی از پرحاشیه‌ترین اتفاقات مجلس و رعایت نشدن‌شان قوه مقننه نیز در مجلس دهم رقم خورد.
در سال 96 مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا که به‌عنوان نماینده اتحادیه اروپا در مذاکرات هسته‌ای برجام حضور داشت ازجمله مهمانان مراسم تحلیف حسن روحانی بود. اما سلفی بعضی از نمایندگان مجلس ایران با موگرینی در جریان مراسم تحلیف و رفتارهای زننده آن‌ها، واکنش‌های عمدتا منفی و موجی از انتقادات را نسبت به نمایندگان به‌خصوص نمایندگان لیست امید که بیشتر در این تصاویر به چشم می‌خوردند به‌دنبال داشت.
به‌نظر می‌رسد که اتفاقات خارج از عرف تشریفاتی و دیپلماتیک در همه دولت‌ها به نوعی رخ داده است. اتفاقاتی که افکار عمومی نیز به آن حساسیت‌ زیادی نشان می‌دهد و باید همواره درباره آن شفاف‌سازی و توضیحات لازم از سوی نهادهای مرتبط ارائه شود. حال باید دید که از این پس در دولت سیزدهم باز هم شاهد چنین حاشیه‌هایی خواهیم بود یا نه.