ما برای همیشه تغییر می‌کنیم
مروری بر مطالعات بین‌المللی درباره تاثیر مرگ‌های عالم‌گیر کرونا بر خانواده‌های سوگواران
هدا عربشاهی- روزنامه‌نگار
درگذشت عزیزان تجربه بسیار دردناکی است و به‌نظر می‌رسد که مرگ در اثر ابتلا به کووید-19به دلایل مختلفی دشوارتر از سایر مرگ‌ها باشد. در این نوع فوت، مرگ غیرقابل پیش‌بینی است. خانواده‌ها به‌دلیل سرایت احتمالی به‌ناچار باید از عزیز بستری در بیمارستان جدا شوند. به‌دلیل محدودیت‌های کرونایی و همچنین ترس خویشاوندان از ابتلا به کووید، خانواده‌ها معمولا نمی‌توانند با برگزاری مراسم به‌شیوه‌های مرسوم فرهنگی و مذهبی، غم و اندوه خودشان را تسلی بخشند و مجبورند در تنهایی و به‌دور از دوستان و آشنایان عزاداری کنند. همچنین، به‌احتمال زیاد، خویشاوندان و دوستان نزدیک که ناراحت و گیج هستند سؤال‌های زیادی از اعضای خانواده می‌کنند و همین سؤال‌ها باعث رنجش و سردرگمی بیشتر خانواده می‌شود. این حقیقت تلخ وجود دارد که وقتی عزیزی می‌میرد ما برای همیشه تغییر می‌کنیم و در شرایطی که بیشتر فقدان‌های فعلی در اثر وضعیت بحرانی عالم‌گیر است این تغییرات حتی می‌تواند ابعاد متفاوتی از فقدان عزیزان در زمان‌های دیگر پیدا کند.
مرگ ناشی از کووید-19 می‌تواند در محیط‌های مختلفی رخ دهد؛ بسیاری در بیمارستان از دنیا می‌روند، برخی در خانه و بعضی دیگر در آسایشگاه‌ها و خانه‌های سالمندان. بسیاری از آنها بدون‌اینکه عزیزانشان کنارشان باشند و دستشان را بگیرند فوت می‌کنند. فکرکردن به تنهابودن متوفی در آخرین لحظات زندگی به‌تنهایی بار عاطفی و روانی و اندوه بسیاری به اعضای خانواده وارد می‌کند. عزاداری، واکنشی عادی و مورد انتظار برای ازدستدادن عزیزان است. راه‌های زیادی برای عزاداری وجود دارد که می‌تواند واکنش‌های احساسی آنی، اعم از ناباوری حیرت‌زده تا اندوه یا خشم شدید را شامل شود. به‌دیگر سخن، برای عزاداری هیچ «نقشه‌راه درستی» وجود ندارد. فاصله مکانی و احساسی که بخشی از تجربه این عالم‌گیری است موجب می‌شود مرگ حتی از حالت طبیعی هم کمتر «واقعی» و «باورپذیر» به‌نظر برسد و اعضای خانواده بیشتر از سایر مواقع احساس درماندگی و ناتوانی کنند و دچار اندوهی شوند که تقریبا همه جنبه‌های زندگی آنها به‌خصوص موارد زیر را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد:
جنبه شناختی: مشکلات مربوط به به‌یادآوردن، تمرکز و اولویت‌بندی
جنبه احساسی: احساسات قوی اندوه، خشم، گناه و تنهایی
جنبه رفتاری: افزایش/کاهش فعالیت
جنبه معنوی: شک به ایمان/ افزایش فعالیت‌های مذهبی
جنبه اجتماعی: میل به تنهابودن/تمایل افراطی برای درکنار دیگران بودن
جنبه جسمی: خستگی، مشکلات خواب، تغییر اشتها (پرخوری/ سوءتغذیه)
جنبه ثانویه فقدان: ناامنی مالی و مشکلات اقتصادی
تاثیر مرگ عزیزان ناشی‌از کووید-19 بر اعضای خانواده
نتایج پژوهشی که مؤسسه داده‌پژوهشی YouGov، ژانویه 2021 در 16 کشور و منطقه جهان انجام داد نشان می‌دهد که در بعضی از این کشورها، از هر پنج نفر یک نفر عزادار عزیزی است که در اثر ابتلا به کووید-19 از دنیا رفته است. همچنین نتایج مطالعه گروهی از محققان دانشگاه کالیفرنیای جنوبی که فوریه 2021 منتشر شد حاکی از آن است که حدود 4.5میلیون نفر از مردم آمریکا در غم ازدستدادن یکی از عزیزان خود به‌دلیل ویروس کرونا عزادار هستند. از آنجا که بسیاری از این افراد، همزمان همسر، پدر یا مادر، پدربزرگ یا مادربزرگ، خواهر یا برادر و فرزند کسی بوده‌اند این مرگ‌های ناگهانی می‌تواند تاثیرات مخرب عاطفی و همچنین اقتصادی بزرگی برجای بگذارد. ازجمله تاثیرات منفی که پیش‌تر به بعضی از آنها اشاره شد می‌توان به این موارد اشاره کرد:
مرگ ناشی‌از کووید-19 در مقایسه با تجربه ازدستدادن خویشاوند به‌دلیل بیماری طولانی‌مدتی که معمولاً خانواده‌ها تجربه می‌کنند ناگهانی و غیرقابل پیش‌بینی است. مرگ ناگهانی می‌تواند احساس سوگ را پیچیده‌تر کند.
ماهیت سرایت‌پذیری کووید-19 مانع از تعامل حضوری با بستگان متوفی می‌شود. زمانی‌که اقوام از نظر جسمی از یکدیگر فاصله داشته باشند، قادر نیستند مراقبت‌های لازم را به خانواده تازه‌متوفی عرضه کنند و این مسئله می‌تواند به اندوه شدیدتر منجر شود.
به‌دلیل محدودیت‌های تردد، برگزاری خاکسپاری و مراسم یادبود مناسب که می‌تواند تا حد قابل‌قبولی اندوه را کاهش دهد غیرممکن می‌شود و باعث می‌شود خانواده متوفی در مدت‌زمان طولانی‌تری نسبت به سایر مرگ‌ها با مسئله ازدستدادن عزیزشان کنار بیاید.
این احتمال وجود دارد که بعضی از خانواده‌ها به‌طور همزمان فوت چند نفر از اعضای خانواده را تجربه کنند که این مسئله روند سوگواری را بغرنج‌تر می‌کند.
مرکز مطالعه استرس‌های روانی آمریکا به‌تازگی در پژوهشی اثرات منفی مرگ عزیزان به‌دلیل عالم‌گیری را بر پنج نوع از اعضای نزدیک خانواده بررسی کرده و نشان داده است که اگر روابط خویشاوندی وسیع‌تر از اقوام درجه یک باشد و عمو/دایی، خاله/عمه، عموزاده/ و... را هم شامل شود بار کلی داغدیدگی و ضریب سوگواری ناشی از کووید-19 بسیار بیشتر از تصور خواهد بود. این مرگ‌ها و بحران‌های گسترده‌تری که در وضعیت اجتماعی، اقتصادی و سلامت به‌وجود می‌آورند در بلندمدت می‌توانند به‌طور غیر‌مستقیم هم به مرگ بیشتر ناشی از علل غیرمرتبط ویروس کرونا (برای مثال، شرایط روانی مزمن درمان‌نشده، سوء‌مصرف الکل، خودآزاری، خشونت خانگی و عوامل دیگر) منجر شوند. ازاین‌رو، برای درک میزان اندوه جمعی از کل بحران کووید-19 و تأثیر روانی این بیماری بر مردم در دوران پساعالم‌گیری به تلاش‌ها و بررسی‌های تکمیلی و بیشتری نیاز است.
تغییر در هزینه‌ها و بودجه‌بندی خانواده‌ها
مرگ یکی از اعضای خانواده بهطورکلی به‌معنی تغییر در هزینه‌های خانواده است؛ به‌خصوص اگر فرد متوفی، بخشی از بار مالی خانواده را عهده‌دار بوده است. نتایج مطالعه‌ای که پژوهشگران واحد تحقیقات سیاستگذاری‌های اجتماعی دانشگاه یورک در انگلستان انجام داده‌اند نشان می‌دهد که پس‌از مرگ شریک زندگی مطالبات مالی فوری خانواده افزایش می‌یابد که پرداخت هزینه خاکسپاری، تامین هزینه‌های مسکن و پرداخت بدهی‌های احتمالی را شامل می‌شود. بودجه‌بندی طولانی‌مدت شامل خرید مواد غذایی، پرداخت قبوض آب و برق، نگهداری از خانه، هزینه حمل‌و‌نقل و برای بعضی خانواده‌ها هزینه‌های کودکان از دیگر مشکلات این خانواده‌هاست. این هزینه‌ها، به‌خصوص در چندماه نخست فقدان و پیش از رسیدگی به امور مالی متوفی می‌تواند بار مالی سنگینی را به همسر و حامیان مالی احتمالی تحمیل کند.
مرگ والدین
مطالعه‌ای بین‌المللی که به مدیریت مرکز کنترل و پیشگیری بیماری ایالات‌متحده به‌تازگی در نشریه تخصصی لنست منتشر شده است نشان می‌دهد که بیش از 1.5میلیون کودک در سراسر جهان دست‌کم یک والد، یک والدبزرگ یا یک سرپرست را درطول این عالم‌گیری از دست داده‌اند. این پژوهش در بازه زمانی اول مارس 2020 تا 30 آوریل 2021، افراد زیر 18 سال را در 21 کشوری بررسی کرده است که 77درصد از مرگ‌های جهانی ناشی‌از کووید-19 را ثبت کرده‌اند. پرو (10.2 در هزار کودک)، آفریقای جنوبی (5.1 در هزار کودک)، مکزیک (3.5 در هزار کودک)، برزیل (2.4 در هزار کودک)، کلمبیا (2.3 در هزار کودک)، ایران (1.7 در هزار کودک)، ایالات‌متحده (1.5 در هزار کودک)، آرژانتین (1.1 در هزار کودک) و روسیه (1.0 در هزار کودک) کشورهایی هستند که نرخ یک کودک یا بیشتر در هزار کودک که یک والد را از دست داده‌اند در اختیار دارند. از آنجا که، نرخ فوت مردان به‌دلیل کووید-19 بیشتر از زنان است تعداد کودکانی که پدرشان را از دست داده‌اند 2 تا 5 برابر بیشتر از کودکانی است که مادر خود را از دست داده‌اند. پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها که به‌خصوص مستعد ابتلا به کووید-19 هستند، اغلب بسیاری از نیازهای روانی، اجتماعی و حتی مالی نوههایشان را برطرف می‌کنند؛ مخصوصا اگر با آنها در یک خانه زندگی کنند. برای مثال، در ایالات‌متحده 40درصد از پدربزرگ و مادربزرگ‌ها با نوههایشان در یک خانه زندگی می‌کنند و حتی قیم قانونی و سرپرست اصلی آنها به‌شمار می‌روند و 70درصد از کودکان در برزیل از پدربزرگ و مادربزرگ حمایت مالی دریافت می‌کنند. درنتیجه، ازدستدادن آنها به حضور ضعیف کودکان در مدرسه، افت درسی و افت مهارت‌های ارتباطی و مالی می‌انجامد. همچنین بیش‌از 23درصد از کودکان در کشورهای مورد مطالعه والد مجرد دارند و بنابراین، مرگ این تک‌والد می‌تواند عواقب بسیار شدیدتری را برای کودک رقم بزند. به‌گفته این پژوهشگران، افزایش تعداد کودکان بی‌سرپرست به‌دلیل ویروس کرونا در شرایطی است که درحال‌حاضر بیش‌از 140میلیون کودک بی‌سرپرست در سراسر جهان در اولویت کمک‌های بهداشتی و مراقبت‌های اجتماعی قرار دارند و افزوده‌شدن این آمار جدید به آمارهای قبلی بار مراقبتی سنگینی را به دولت‌ها وارد می‌کند. این محققان بر این نکته هم تاکید می‌کنند که بهطورکلی کودکانی که بی‌سرپرست می‌شوند و به سوگ تک‌سرپرست خود می‌نشینند می‌توانند به موضوعی برای فقر، سوء‌استفاده، بیماری‌های روانی، ترک‌تحصیل و حتی خشونت‌های جسمی، روحی و جنسی تبدیل شوند.
