زندگی به کام ساکنان سنگلج تلخ شده است
هجوم بی‌امان انبارها
امین رحیمی | خبرنگار:
منطقه 15
سنگلج یکی از محله‌های قدیمی تهران است که روزگاری در کنار عودلاجان، بازار، ارگ، دولت و چال میدان یکی از محله‌های اصلی «طهران» بود. این محله که در حاشیه بازار و در حدفاصل خیابان شاهپور (وحدت اسلامی فعلی) تا جلیل‌آباد (خیام فعلی) شکل گرفته است تا اواخر دوره قاجار جزو محله‌های اسم و رسم‌دار پایتخت بود و به دلیل سکونت رجال مملکتی و اهالی فرهنگ در تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران نامی آشنا محسوب می‌شود. میراث فرهنگی و یادگارهای گذشته نیز در این محله کم نیست؛ از دروازه قزوین و دروازه محمدیه تا تکیه قورخانه کهنه و بازارچه قوام‌الدوله و پاتوق نایب شعبان و پاتوق نایب رمضان.
با این حال طی دهه‌های اخیر محله سنگلج نیز در کنار سایر محله‌های قدیمی مرکز شهر از اعتبارش کاسته و متأسفانه به‌تدریج گرفتار آسیب‌های اجتماعی شده است. سنگلج طی سال‌های اخیر علاوه بر بافت فرسوده و آسیب‌های اجتماعی مشکل دیگری هم دارد که زندگی در این محله را به کام ساکنانش تلخ کرده است. به دلیل همسایگی با بازار بزرگ تهران بخش‌هایی از بافت مسکونی سنگلج، به‌ویژه در محدوده جنوبی و شرقی این محله به انبار کالای مغازه‌ها و کارگاه‌های صنفی تبدیل شده و این کاربری ناهمگون برای ساکنان دردسرهای فراوان داشته است.
مخفی‌کاری درباره انبارها
زندگی در کنار انبارها برای اهالی سنگلج ناخوشایند است. دلیلش را «محمد نصیری» یکی از ساکنان محله چنین بازگو می‌کند: «اینجا معلوم نیست محله مسکونی است یا بازار کالاست. مدام جنس می‌آورند و می‌برند و آسایش برای ما نگذاشته‌اند.» وی که ساکن محدوده اطراف خیابان بختیاری در قسمت جنوبی محله سنگلج است در ادامه می‌گوید: «در کوچه ما چند انبار کفش هست. هر روز چند بار با وانت جنس می‌برند و می‌آورند. هنگام بارگیری کوچه راهبندان می‌شود و حتی اهالی هم نمی‌توانند از کوچه بگذرند. گاهی دعوا و مرافعه هم پیش می‌آید. یک خانه کوچک قدیمی هم هست که در زیرزمین آن لوازم خانگی انبار می‌کنند. گاهی شب‌ها برای بردن جنس می‌آیند و سر و صدا راه می‌اندازند.» از صحبت‌هایش معلوم می‌شود برخی انبارها مخفی هستند. در واقع چون مالکان منازل مسکونی می‌دانند اجاره دادن املاک برای انبار کالا تخلف است در این‌باره پنهان‌کاری می‌کنند.
جوانی از ساکنان خیابان «غلامیان» نیز وجود انبارهای غیرمجاز در سنگلج را دلیلی برای ناامنی معابر و تردد افراد بی‌خانمان در کوچه‌پسکوچه‌ها معرفی می‌کند. به گفته وی افزایش تعداد انبارها در یک کوچه و کاهش تعداد ساکنان فرصتی برای معتادان پدید می‌آورد تا در خلوت کوچه‌ها اتراق و مواد مصرف کنند. می‌گوید چند نفر از همسایه‌های قدیمی‌شان خانه فرسوده‌شان را برای انبار کالا به بازاری‌ها یا کارگاه‌های کفش‌سازی اجاره داده‌اند و از این محله رفته‌اند. برخی هم یک اتاق یا قسمتی از راهرو یا حیاط منزلشان را به بازاری‌ها اجاره داده‌اند. اسمش «مجید» است و حرف آخرش این است: «این محله دیگه به‌هم ریخته و همه دارن در میرن!»
انبارهای خانگی با اجاره‌های بالا
در بخش‌هایی از محله سنگلج حدود نیمی از املاک محله به انبار یا کارگاه‌های تولیدی غیرمجاز تبدیل شده است. این را «میکائیل سعید» دبیر شورایاری محله سنگلج می‌گوید و می‌افزاید: «در حوالی خیابان 15 خرداد، محدوده درخونگاه و خیابان اتابکی انبارهای غیرمجاز و همچنین کارگاه‌های طلاسازی و کفاشی افزایش یافته و بافت مسکونی محله را دگرگون کرده‌اند. وجود انبارها هویت اصیل محله را از بین برده و مشکلات جورواجوری برای ساکنان پدید آورده است. علاوه بر مشکلات رفتاری و فرهنگی در برخی نقاط محله تردد معتادان، ناایمن بودن انبارها و سرقت و حریق دردسر‌ساز شده است.
در بیشتر انبارهای محله، کفش و وسایل الکتریکی دپو می‌شود.» دبیر شورایاری سنگلج از مشکل دیگری خبر می‌دهد و می‌افزاید: «بسیاری از مالکان منازل قدیمی و فرسوده تمایل دارند که خانه‌شان را اجاره بدهند و از این محله بروند. دلیلش هم این است که مبلغ اجاره املاک برای انبار، بهای بالاتری دارد که گاهی به چند برابر اجاره ملک مسکونی می‌رسد.» وی از پیگیری مکرر این مشکل در شهرداری و شورای‌شهر خبر می‌دهد و راهکار پیشنهادی‌اش نیز مقابله قانونی با تغییر کاربری منازل و همچنین فعالیت کارگاه‌های تولیدی غیرمجاز است.
کوچه‌هایی که انبار شده‌اند
«زینب جعفری» مدیر محله سنگلج وجود انبارهای غیرمجاز در این محله را دلیل بروز مشکلات و آسیب‌های اجتماعی معرفی می‌کند که ناامنی، رواج سرقت، بروز آتش‌سوزی، ایجاد ترافیک در معابر باریک و تردد معتادان و موادفروشان در محله بخشی از آنهاست. درباره گسترش انبارهای غیرمجاز در محله هم می‌افزاید: «در همسایگی محله سنگلج با محله بازار کوچه‌هایی هست که تقریباً همه خانه‌هایشان به انبار یک کالای خاص مثلاً فرش تبدیل شده است. در واقع بخشی‌هایی از محله سنگلج عملاً انبار بازاری‌ها محسوب می‌شود.
مشکل فعالیت انبارها و کارگاه‌های تولیدی غیرمجاز در محدوده کوچه‌های غفوری، نیرو رزاقی، خلص، تفرشی‌راد، شادلو و فتاحی بیشتر مشاهده می‌شود و زندگی را برای ساکنان دشوار کرده است. در برخی قسمت‌ها حتی منازل آپارتمانی به انبار کالا تبدیل شده‌اند.» راهکار وی این است که در اماکن مناسبی در اطراف محله بازار، انبارهایی تعبیه شود تا دپوی اجناس در شرایطی قانونی و ایمن صورت گیرد و برای محله‌های اطراف نظیر سنگلج آسیب و دردسر ایجاد نکند.
انبارهای پلمب شده
با پیگیری مشکل انبارهای غیرمجاز سنگلج در اداره ساماندهی شهرداری منطقه 12 معلوم می‌شود طبق بند 20 ماده 55 قانون شهرداری‌ها انبارها به همراه مشاغل مزاحم باید از محدوده شهری خارج شوند. اداره ساماندهی شهرداری هم بر همین اساس با فعالیت انبارهای غیرمجاز برخورد می‌کند. مأموران اداره شهرسازی نواحی در گشتزنی روزانه انبارهای غـیـرمــجـاز را شناسایی می‌کنند. طبق ضوابط به متخلفان اخطارهای شفاهی و کتبی ارائه می‌شود و در صورت بی‌توجهی کار به پلمب انبارها می‌کشد.
بر همین اساس بخشی از انبارهای غیرمجاز محله سنگلج پلمب شده و برای تعداد زیادی از انبارهای شناسایی شده پرونده تشکیل شده است. برخورد با تغییر کاربری منازل مسکونی به انبار روش دیگری برای مقابله با این تخلف است که توسط اداره شهرسازی شهرداری انجام می‌شود.
چاره کار؛ نوسازی
تبدیل منازل مسکونی به انبار به دلیل نیاز بازاری‌ها به دپوی اجناسشان، مشکلی عمومی برای اغلب محله‌های مجاور بازار تهران است. فرسودگی بناها و بافت نامناسب معماری که از مرغوبیت سکونت در این محله‌ها می‌کاهد نیز مزید بر علت شده تا خانه‌های فرسوده راحت‌تر به انبار تبدیل شوند و ساکنانشان به محله دیگری کوچ کنند. فرسودگی این محله‌ها عمدتاً از محدودیت‌های مرتبط با نوسازی ناشی می‌شود که برای حفظ میراث فرهنگی واقع در آنها وضع شده است. بر این اساس نوسازی قاعده‌مند و متناسب محله‌هایی نظیر سنگلج را می‌توان راهکاری برای جلوگیری از گسترش انبارهای غیرمجاز دانست.
پیشنهاد «پیمان حسین محسنی» شهردار منطقه12 این است که در این محله‌ها اماکن تاریخی حفظ و برای باقی بخش‌های محله اجازه نوسازی داده شود. چون به گفته وی در وضعیت فعلی نوسازی املاک با محدودیت‌های فنی و قانونی همراه است و گاه پیگیری پرونده‌های ساخت‌وساز طولانی می‌شود. همچنین شهردار منطقه 12 از تلاش شهرداری برای ساماندهی وضعیت محله‌های قدیمی پایتخت خبر می‌دهد و می‌گوید در این محله‌ها طرح‌هایی پیگیری می‌شود تا علاوه بر حفظ هویت محلی، محرکی برای نوسازی و بهبود وضعیت سکونت باشد.
ساماندهی بازار تهران و خروج انبارها از شهر
برخی کارشناسان شهری، فرسودگی محله‌های اطراف بازار تهران را زنگ هشداری برای زندگی پایتخت‌نشینان تلقی می‌کنند و معتقدند ممکن است محله‌های قدیمی از جمله سنگلج به محله‌هایی غوطه‌ور در آسیب‌های اجتماعی نظیر هرندی تبدیل شوند. «محمدرضا زندمقدم» استاد دانشگاه در رشته برنامه‌ریزی شهری معتقد است این تهدید از همین حالا هم شروع شده و باید برای فرسودگی محله‌هایی نظیر سنگلج چاره‌ای اندیشید.
وی راهکار مشکل تبدیل خانه‌های فرسوده به انبار کالا را هم در جای دیگری جست‌وجو می‌کند و می‌گوید: «اغلب محله‌های اطراف بازار با این مشکل مواجه‌اند. چاره کار هم این است که بازار تهران به گونه‌ای ساماندهی شود که طبق سنت بازارهای ایرانی، محل عمده‌فروشی کالا باشد و انبارهای کالا در جایی خارج از شهر مستقر شود. در حال حاضر بازار، محل خرده‌فروشی کالا شده و بالطبع بازاریان به انبارهای کوچکی نیاز دارند که آنها را در محله‌های فرسوده اطراف جست‌وجو می‌کنند. استقرار انبارهای عمده‌فروشی کالا در خارج از بازار مطابق قوانین شهرداری است که بر خروج انبارها از بافت مسکونی و محدوده شهری تأکید دارد.»
در همینه زمینه :
گزارش
گشتی در اقتصاد ایران