کام کارون شور شد

نادره وائلی زاده- خبرنگار

بحران آب در خوزستان که ابتدای تابستان در رودخانه کرخه آغاز شده بود، حالا به کارون رسیده است. پرآب‌ترین و تنها رودخانه قابل کشتیرانی ایران، حالا آب باریکه‌ای است که از رمق افتاده است. کارون شور شده و به گل نشسته و به تبع آن، آب شهرها و روستاهای حاشیه کارون نیز طعم شوری گرفته است. در روزهای اخیر شوری آب آشامیدنی، واکنش مردم شادگان در جنوب خوزستان را به‌دنبال داشت و شوری آب به حدی رسید که آب‌شیرین‌کن‌های محلی را از کار انداخت و مردم برای خرید آب شیرین، صف‌های طولانی گرفتند.

2هفته شوری
یک فعال محیط‌زیست از اهالی شادگان می‌گوید: آب لوله‌کشی از 2هفته پیش به‌شدت شور شده و میزان شوری در برخی روزها به 9هزار میکروموس هم رسیده است؛ به‌طوری‌که وقتی صورتمان را می‌شوییم، چشم‌هایمان می‌سوزد و خیلی از مردم دچار حساسیت پوستی و خارش شده‌اند. فیصل عامری می‌افزاید: مسئولان گفته بودند با افتتاح طرح آبرسانی غدیر و انتقال آب از کرخه مشکل آب آشامیدنی حل شده، اما آب آشامیدنی قابل خوردن نیست و به همین دلیل بخشی از مردم از دستگاه‌های تصفیه خانگی استفاده و خانوارهای زیادی هم بشکه‌های آب شیرین خریداری می‌کنند. با شور شدن آب شهری، ایستگاه‌های محلی که به شهروندان آب شیرین عرضه می‌کنند، تعطیل کردند؛ زیرا می‌گفتند قابلیت تصفیه این آب شور را ندارند و هزینه فیلترها خیلی گران است. این مسئله موجب تشکیل صف‌های طولانی برای خرید آب شیرین شد. وی با بیان اینکه مسئولان اعلام کرده‌اند با مخلوط کردن آبی که از طرح غدیر با شوری هزار و500میکروموس منتقل شده، شوری کاهش یافته و به 3هزارو800میکروموس رسیده است، ادامه می‌دهد: این میزان شوری بسیار زیاد است. در خوزستان این همه سد ساخته شده که نه برای آشامیدن و نه کشاورزی کارساز نبوده و اخیرا استاندار خوزستان اعلام کرده سد جدیدی (سد بختیاری) هم باید احداث شود.

دستگاه‌های تصفیه آب هم فایده ندارد
سعید از اهالی اهواز نیز می‌گوید: در 3-2هفته گذشته شوری آب به حدی رسید که دستگاه تصفیه آب خانگی هم اثر نداشت. ابتدا فکر کردم مشکل از دستگاه است و تعمیرکار آوردم، اما بعد فهمیدم خیلی از اهوازی‌ها همین مشکل را دارند. ما بیش از 20سال است آب آشامیدنی سالم نداریم و آب را از مخزن‌هایی که آب تصفیه می‌فروشند، می‌خریم یا از دستگاه تصفیه خانگی استفاده می‌کنیم که هزینه‌های زیادی برایمان دارد. او با بیان اینکه آب آشامیدنی در اهواز قبل از موضوع انتقال آب و سدسازی روی کارون هیچ مشکلی نداشت، تأکید می‌کند: رودخانه پرآب بود و آب لوله‌ها شیرین، اما اکنون به لطف همین سیاست‌های انتقال آب و سدسازی رودخانه خشک شده و تنها فاضلاب و زهاب‌های کشاورزی و نیشکر در آن جاری است. 8سال پیش در ماه‌های اول دولت قبل، رئیس‌جمهوری به اهواز آمد و قول رفع مشکل آب آشامیدنی را در عرض یک هفته داد، اما مشکل کماکان باقی‌ است. ‌خواسته ما این است که دولت ‌ همه طرح‌های انتقال آب از کارون را لغو و سدسازی را متوقف کند و آب در کارون جاری شود تا به مردم و محیط‎زیست برسد. سیدکاظم قریشی از اهالی کوت عبدالله نیز با بیان اینکه آب این شهر مشکل کمی و کیفی دارد، توضیح می‌دهد: از ابتدای امسال قطعی‌های آب بیشتر شده و گاهی به چند ساعت در روز می‌رسد. ‌او با بیان اینکه آب لوله‌کشی قابل خوردن نیست، می‌افزاید: آب تصفیه را بشکه‌ای 3هزار تومان می‌خریم که آن‌هم تعریفی ندارد؛ چون آب شیرین‌کن‌ها هم فیلترها را به‌موقع تعویض نمی‌کنند، اما برای حمام و شست‌وشو مجبوریم از این آب شور استفاده کنیم. بارها این موضوع را پیگیری کردیم، اما پاسخ درستی از مسئولان نگرفتیم.

وضعیت تا دوماه ادامه دارد
مدیرعامل آبفای خوزستان که چند روز پیش از عبور از تنش آبی در 700روستای استان خبر داده بود، حالا به همشهری می‌گوید: با فرونشست کارون، آب رودخانه شور شده و به تبع آن از یک‌ماه پیش، شوری آب آشامیدنی شهرها و روستاهای مسیر رودخانه در شهرستان‌های اهواز، کارون، باوی، شادگان، آبادان و خرمشهر بالا رفته است. محمدرضا کرمی‌نژاد با بیان اینکه بعد از عبور از تنش برقی، تولید نیروگاه‌های برقابی کم شده و آب خروجی سدها را نیز به‌دلیل آورد پایین رودخانه‌های کارون و دز کاهش داده‌اند، توضیح می‌دهد: این مسئله موجب شده است کارون از بندقیر (محل تلاقی کارون و دز) تا پایین‌دست تحت‌تأثیر شوری قرار گیرد. زهاب‌های نیشکر نیز شوری آب را اضافه کرده؛ به‌طوری که شوری (EC) رودخانه حدودا در اهواز 3هزار و300 و در آبادان با تأثیر مد دریا به 6هزار میکروموس افزایش یافته است.
وی با بیان اینکه آب آشامیدنی شهرهای اهواز، شادگان، خرمشهر و آبادان مخلوطی از آب کارون و آب انتقالی از کرخه (طرح غدیر) است، ادامه می‌دهد: 63درصد آب اهواز و حدود 80درصد آب آبادان و خرمشهر از طرح غدیر (با EC1600میلی‌گرم در لیتر) تامین می‌شود. هم‌اکنون شوری آب شبکه خانگی حدودا در اهواز 2هزارو800، در آبادان 3هزار و200و در شادگان 3هزارو800میلی‌گرم در لیتر رسیده؛ درحالی‌که استاندارد شوری آب آشامیدنی 600میلی‌گرم در لیتر و تا هزارو300نامحسوس است و از هزارو500میلی‌گرم در لیتر طعم شوری خود را نشان می‌دهد. این شرایط همه‌‌چیز را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و از حالت عادی خارج می‌کند؛زیرا تصفیه‌خانه‌ها برای کاهش شوری ساخته نشده و فقط برای تصفیه فیزیکی و رفع کدورت آب است.
کرمی‌نژاد نسبت به ماه‌های آینده نیز هشدار می‌دهد: پیش‌بینی می‌کنیم تا یکی، دو‌ماه آینده وضع به همین منوال باشد. هواشناسی برای اهواز بارش‌های خوبی پیش‌بینی نکرده و پاییز خشکی خواهیم داشت، اما امیدواریم باران در بالادست حوضه‌ها خوب باشد تا سدها آبگیری شوند.

زنگ خطر برای کارون
5سد بزرگ روی کارون سال‌هاست نفس این رودخانه را گرفته، 10طرح انتقال آب نیز از این رودخانه اجرا شده یا در مرحله اجراست. رئیس دانشکده علوم آب دانشگاه شهید چمران اهواز با بیان اینکه شرایط کارون خوب نیست و از حالت طبیعی خارج و حیاتش دچار مشکل شده است به همشهری می‌گوید: کاهش حجم آب رودخانه موجب افزایش میزان آلاینده‌ها و شوری آب شده است. هم‌اکنون بی‌تردید حدود نیمی از آبی که در بستر کارون مشاهده می‌شود، پساب و فاضلاب شهری است. از سوی دیگر شرایط تصفیه آب آشامیدنی مطلوب و شایسته مردم استان نیست؛ مخصوصا با توجه به اینکه خوزستان درآمدهای کشور را تامین می‌کند، بنابراین ریسک بهداشت بالا رفته و احتمال تداخل فاضلاب با آب وجود دارد و باید احتیاط کرد. مهدی قمشی با اشاره به تأثیر طرح‌های انتقال آب کارون در کاهش آب این رودخانه می‌افزاید: تأثیر این طرح‌ها در سال‌های خشکسالی شدیدتر است. به این معنی که طرح‌های انتقال آب که به بهره‌برداری رسیده، در سال‌های نرمال 9درصد و در سال‌های خشک 18درصد آورد رودخانه را از سرشاخه‌ها به فلات مرکزی منتقل می‌کنند. البته وزارت نیرو هیچ‌گاه درباره میزان آب انتقالی شفاف‌سازی نکرده و معتقدم طرح‌های انتقال آب، حجمی بسیار بیشتر از ظرفیت اسمی خود را منتقل می‌کنند. وی اضافه می‌کند: براساس حجم ذخیره مخازن سدها و وضع رودخانه و مصارف، شور شدن کارون برای ما محرز بود، اما چون مسئولان اعتقادی به علم ندارند هشدارها را جدی نمی‌گیرند. قمشی می‌گوید: برای برنامه‌ریزی مصارف دیر شده است و این کار باید از یک سال پیش انجام می‌شد و حالا که در شرایط بحرانی هستیم، باید اقدام ویژه شود. حالا که همه سدهای زنجیره‌ای روی کارون برای تولید برق تخلیه شده و حدود 600میلیون مترمکعب حجم دارند و فقط متکی به ذخیره سد گتوند هستیم، برای کاهش تنش آبی باید از ذخایر استراتژیک مخازن سدها استفاده شود.

مکث
تنش نیشکری
آورد رودخانه کارون امسال 43درصد کاهش داشته و ذخیره سدهای این حوضه نیز نسبت به سال‌های نرمال 70درصد کمتر شده است؛ این در حالی است که علاوه بر 10طرح کشت و صنعت نیشکر که از کارون بزرگ آبیاری می‌شوند، امسال 40هزار هکتار شلتوک نیز (با وجود ممنوعیت) در این حوضه کشت شده است. فقط مزارع 7واحد نیشکر در محدوده کارون امسال 1.2میلیارد مترمکعب سهمیه آب داشتند که با وجود مصرف آن، هنوز بیش از 60مترمکعب برثانیه (3برابر سهمیه) از کارون آب برمی‌دارند. همچنین زهاب‌های این مزارع با شوری 7000-5000 به رودخانه تخلیه می‌شود که باعث تشدید آلودگی و تنش در رودخانه شده است. مدیرکل حفاظت محیط‌زیست خوزستان علت شور شدن آب کارون را کاهش شدید آب ورودی به رودخانه می‌داند و می‌گوید: دبی این رودخانه در اهواز به 180مترمکعب برثانیه رسیده که تبعاتی در زمینه کیفیت و تلفات زیستمندان می‌تواند داشته باشد. این موضوع به سازمان آب و برق خوزستان اعلام شده اما آبی در مخازن سدها نیست که رهاسازی کنند. شوری آب نیز به‌شدت افزایش یافته و در دارخوین(شادگان) به 7هزار میکروموس رسیده؛ این میزان شوری نشان می‌دهد که رودخانه به‌دلیل کاهش آب، قدرت خودپالایی خود را از داده است. محمدجواد اشرفی درباره تخلیه آلودگی به رودخانه کارون می‌گوید: خروجی زهاب مزارع نیشکر دهخدا که پیش از این به رودخانه تخلیه می‌شد و باعث شوری آن شده بود، از 6روز پیش متوقف و به مسیر قبلی خود(کانال سلمان و تالاب هورالعظیم) هدایت شده است.