گزارش
زنگ تردید در بازگشایی مدارس
نیما شایان- خبر‌نگار
درحالی‌که فقط 2هفته به آغاز سال تحصیلی جدید باقی مانده، همچنان معلمان، دانشآموزان و خانواده‌های آنان سؤالات و ابهامات فراوانی در ذهن دارند که بی‌پاسخ مانده است. مهم‌ترین سؤال این است که تکلیف آن 3میلیون دانش‌آموز که به‌گفته وزیر سابق آموزش و پرورش در سال تحصیلی گذشته از سامانه شاد برای آموزش مجازی جا ماندند، چه شد، آیا دسترسی آنها برای سال تحصیلی جدید فراهم شده است؟ سؤال بعدی درباره ارتقای بهداشت مدارس متناسب با شرایط کروناست؛ مدیران آموزش و پرورش دائم می‌گویند آموزش از آبان‌ماه حضوری یا نیمه حضوری خواهد شد، سوال این است که آیا مدارس به کلیه امکانات بهداشتی برای شرایط کرونایی مجهز شده و وزارتخانه سرانه بهداشتی آنها را به‌طور کامل پرداخت کرده است که مصمم به آموزش حضوری است؟ مشکل کمبود معلم که باعث تراکم دانش‌آموزی در کلاس‌های درس شده، به کجا رسید؟ آیا وزارت آموزش و پرورش توانست این چالش جدی را حل کند یا امسال هم قرار است از نیروهای شرکتی به جای معلم در مدارس استفاده کند؟ در میان این سؤالات و ابهامات، از یک طرف مدیران ارشد وزارت آموزش و پرورش در جلسات ستاد ملی کرونا و رسانه‌ها به درستی دائم تأکید دارند که مدارس باید باز شود چرا که ادامه روند موجود، شاکله نظام آموزشی را به خطر می‌اندازد و موج گسترده افت و ترک تحصیلی دانشآموزان را به همراه دارد ولی از سوی دیگر مدیران استانی و مدارس می‌گویند نه برای آموزش حضوری آماده‌اند و نه مشکل عدم‌دسترسی دانشآموزان جامانده از شاد آنچنان که باید حل شده است.
مشکل اول: تجهیزات بهداشتی مدارس
قرار بود که اعتبار جداگانه‌ای برای خرید تجهیزات بهداشتی و ساماندهی آبخوری و توالت‌های مدارس به مدیران آنها داده شود، حالا اما مدیران اغلب مدارس دولتی می‌گویند که اعتباری در این زمینه به آنها پرداخت نشده است و مشکل آنها پابرجاست. این مسئله در سال تحصیلی گذشته در برخی مدارس تا آنجایی حاد شد که در همان مقطع کوتاه آموزش حضوری، برخی مدیران اعلام کرده بودند که دانشآموزان در ساعات حضور در مدرسه حق رفتن به سرویس بهداشتی و استفاده از آبخوری را ندارند.
بررسی اعتبار اختصاص یافته به معاونت تربیت بدنی و سلامت وزارت آموزش و پرورش در لایحه بودجه سال1400 نشان می‌دهد که در ردیف ارتقای سلامت دانشآموزان به ازای 95هزار و 900مدرسه اعتباری معادل 207میلیارد و 433میلیون و 300هزار تومان است. به‌عبارت دقیق‌تر اعتبار تخصیص یافته در بحث ارتقای سلامت به ازای هر دانش‌آموز معادل 15هزار و 956تومان است.
مهرالله رخشانی مهر، رئیس سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس نیز در توضیح اینکه چه اقداماتی برای تجهیزات بهداشتی مدارس ازجمله بهسازی توالت‌ها و آبخوری از سوی این سازمان انجام شده، به همشهری گفت: «در سال گذشته 60میلیارد تومان و امسال 460میلیارد تومان دیگر به مدارسی که فاقد سرویس بهداشتی بودند، اختصاص دادیم که در حال هزینه هستند و هنوز تمام نشده. همچنین گفتیم که آموزش و پرورش استان‌ها از محل اعتباراتی که استانداری به آنها اختصاص می‌دهد در این زمینه اقدام کنند که رقم کلی آن هزار و 700میلیارد تومان است که البته ارقامی که گفتم فقط برای ساخت آبخوری و سرویس بهداشتی مدارس نیست و شامل تعمیرات اساسی و تکمیل پروژه‌های نیمه‌تمام هم می‌شود که آن هم هنوز کامل پرداخت نشده است.»
او افزود: « اینکه فضای فیزیکی مدارس برای آموزش حضوری دانشآموزان از نظر بهداشتی آماده است یا نه را من نمی‌دانم و در این زمینه مدیران استانی باید توضیح دهند.»
سرانه بهداشتی نگرفتیم
حالا مدیران کل آموزش‌وپرورش استان‌ها می‌گویند که هنوز کمک هزینه سرانه بهداشتی مدارس را واریز نکرده‌اند. به‌طور نمونه قاسمعلی خدابنده، مدیرکل آموزش و پرورش استان خراسان رضوی در گفت‌وگو با همشهری در این‌باره گفت: «از وزارت آموزش‌وپرورش درخواست کردیم تا سرانه بهداشتی مدارس را زودتر واریز کنند که تا الآن این اتفاق نیفتاده است. می‌خواستیم اگر مدارس حضوری یا نیمه حضوری شد، بتوانیم به لحاظ خرید ملزومات بهداشتی مدارس جوابگو باشیم.»
خدابنده توضیح داد: «در استان خراسان رضوی یک میلیون و 350هزار دانش‌آموز داریم که اگر به ازای هر دانش‌آموز 20هزار تومان هم سرانه بهداشتی اختصاص دهند، 27میلیارد تومان اعتبار لازم است. البته حالا اگر بخشی از این اعتبار را هم به‌صورت علی‌الحساب تخصیص دهند، حداقل برای آغاز سال تحصیلی، کارمان تا حدی راه می‌افتد.»
کورش مودت، مدیرکل آموزش‌وپرورش استان خوزستان هم در این‌باره به همشهری توضیح داد: «برای دریافت اعتبار سرانه بهداشتی همچنان منتظر هستیم. البته وزارت آموزش‌وپرورش در سال تحصیلی گذشته اعتباری به میزان 16میلیارد تومان در حد کمک سرانه بهداشتی به مدارس استان خوزستان تخصیص داد که بین مدارس توزیع شد. اما این کمک سرانه بهداشتی برای سال تحصیلی جدید هنوز تزریق نشده است. البته دانشگاه علوم‌پزشکی، فرمانداران و بخشداران کمک‌های خوبی در زمینه ضدعفونی و گندزدایی فضاهای آموزشی می‌کنند.»
مشکل دوم: جامانده‌ها از آموزش مجازی
مشکل بعدی که ذهن جامعه به‌ویژه خانواده‌ها را به‌خود مشغول کرده، دانش‌آموزانی هستند که در سال تحصیلی گذشته به واسطه نداشتن ابزار آموزش هوشمند یا اینترنت از آموزش مجازی بازماندند. آنطور که سیدحسن الحسینی، مسئول شبکه شاد و محسن حاجی‌میرزایی، وزیر سابق آموزش و پرورش اعلام کرده بودند، 3میلیون دانش‌آموز یعنی 21درصد کل دانشآموزان کشور فاقد دریافت‌کننده‌های هوشمند بوده یا به‌دلیل موقعیت مکانی‌شان دسترسی به شبکه شاد نداشتند. بررسی‌های میدانی در استان‌ها نشان می‌دهد که با وجود اینکه یک‌سال از آن زمان می‌گذرد، ولی همچنان مشکل دسترسی نداشتن بخش قابل‌توجهی از این دانشآموزان به آموزش مجازی پابرجاست. هادی زارع‌پور، مدیرکل آموزش‌وپرورش استان کهگیلویه و بویراحمد درباره وضعیت آمادگی دانشآموزان این استان برای بهره‌گیری از آموزش مجازی به همشهری گفت: «استان کهگیلویه و بویراحمد از یک توسعه‌نیافتگی تاریخی رنج می‌برد و در زمره استان‌های کم‌برخوردار است و تعداد زیادی از دانشآموزان استان پس از شیوع کرونا مشکلاتی در زمینه آموزش مجازی داشتند؛ چون زیرساخت‌های اینترنتی استان به‌دلیل کوهستانی بودن ضعیف است و این ضعف همچنان ادامه دارد. سرعت اینترنت در خیلی از نقاط استان پایین است. بیش از 30درصد دانشآموزان این استان در سال تحصیلی گذشته به‌دلیل فقر مالی و عدم‌توانایی خرید گوشی هوشمند، تبلت و... و همچنین به‌دلیل سکونت در مناطقی که زیرساخت‌های اینترنت در آنها موجود نبود، نتوانستند از آموزش مجازی استفاده کنند. البته آموزش این دانشآموزان متوقف نشد و برای مدارس روستایی که جمعیت‌شان کمتر از 10نفر بود، آموزش حضوری برگزار کردیم و در نقاطی که امکان آموزش حضوری هم وجود نداشت، از طریق ارسال بسته‌های آموزشی و جزوات و محتواهای آموزشی به‌صورت خودآموز سعی کردیم کسی از تحصیل بازنماند.»
او درباره اقدامات انجام شده برای رفع مشکلات آموزش مجازی در استان کهگیلویه و بویراحمد، افزود: «812روستا در سطح استان با مشکل زیرساخت اینترنت مواجه بودند که تاکنون مشکل بالای 80درصد این روستاها حل شده، ولی از مسئله دسترسی به موبایل و تبلت برای دانشآموزان این نقاط برآوردی نداریم.» حمیدرضا رخشانی، مدیرکل آموزش‌وپرورش استان سیستان‌وبلوچستان نیز در این‌باره به همان چالش عدم‌دسترسی به زیرساخت‌های ارتباطی و اینترنت در سطح استان اشاره کرد و توضیح داد: «از بین 461هزار دانش‌آموز شاغل به تحصیل در مدارس شهری استان، 110هزار نفر در سال تحصیلی جدید نیاز به گوشی و تبلت دارند که از همه، چه خیرین و چه دستگاه‌های دولتی، درخواست داریم که مشکل این دانشآموزان را حل کنند. البته با ارسال درسنامه و آموزش فرد به فرد سعی به اجرای فرایند آموزش برای آنها داریم، ولی باید بپذیریم که هم این کار سخت است و هم آموزش از کیفیت لازم برخوردار نیست.»
هر چند که مدیران کل آموزش‌وپرورش استان‌ها عنوان می‌کنند که برای دانشآموزان بی‌بضاعت با کمک خیرین و دستگاه‌های مختلف نسبت به خریداری تبلت و گوشی هوشمند اقدام کرده‌اند، اما میزان پوشش این اقدام ناچیز است؛ به‌عنوان مثال مدیرکل آموزش‌وپرورش کهگیلویه و بویراحمد گفت: در سال تحصیلی گذشته 2هزار تبلت و گوشی توسط خیرین و کمیته امداد امام خمینی(ره) بین دانشآموزان بی‌بضاعت این استان توزیع شده است؛ درحالی‌که این میزان فقط 4درصد دانش‌آموزانی که موفق به اتصال به شبکه شاد نشده بودند را پوشش می‌دهد. مودت، مدیرکل آموزش‌وپرورش استان خوزستان هم گفت که سال گذشته با کمک خیرین و دستگاه‌های اجرایی توانسته برای 11هزار دانش‌آموز تبلت و گوشی فراهم کند و امسال هم به‌دنبال جلب حمایت‌ها برای رفع مشکل دانش‌آموزانی است که به گوشی و تبلت دسترسی ندارند، اما اذعان می‌کند که هنوز در 2هفته مانده به آغاز سال تحصیلی معلوم نیست چه تعداد بتواند فراهم کند.
مشکل سوم: چالش کمبود 200هزار معلم
براساس آمارهایی که مسئولان وزارت آموزش‌وپرورش در بهار امسال اعلام کرده بودند، کمبود معلم در مدارس ایران به رقم ۲۰۰ هزار نفر در سال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ رسیده است. همچنین براساس گزارش سازمان برنامه‌وبودجه درباره تحلیل و بررسی وضعیت نیروی انسانی شاغل در وزارت آموزش‌وپرورش و پیش‌بینی مشمولان بازنشستگی تا سال ۱۴۰۶، بیشترین میزان بازنشستگی معلمان در سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ صورت خواهد گرفت و طی آن بیش از 111هزار معلم از آموزش‌وپرورش خارج می‌شوند. اکنون که در آستانه آغاز سال تحصیلی جدید قرار داریم، پرس‌وجوی همشهری از مدیران کل آموزش‌وپرورش استان‌ها نشان می‌دهد که مشکل کمبود معلم نیز در نقاط مختلف کشور همچنان پابرجاست. خدابنده مدیرکل آموزش و پرورش استان خراسان رضوی در این‌باره می‌گوید: «در استان خراسان رضوی با مشکل کمبود شدید نیروی انسانی مواجه هستیم. در شروع سال تحصیلی بالغ بر 23هزار معلم کم داریم که به‌عبارتی دیگر یعنی 23هزار کلاس معلم ندارند. البته سعی می‌کنیم با استفاده از 4هزار نیروی حق‌التدریس که سال گذشته جذب کردیم و با به کارگیری 5هزار نیروی خرید خدمات آموزشی، مشکل را تا حدودی حل کنیم.
از وزارت آموزش‌وپرورش خواهش کردیم مجوز دهند تا تعداد بیشتری نیروی خرید خدمات جذب کنیم اما تا الآن این مجوز صادر نشده است. بنابراین برای سال تحصیلی جدید با چالش کمبود قطعی 14هزار معلم مواجهیم که امید داریم این کسری را با به کارگیری نیروهای شاغل، بازنشسته و حق‌التدریس تامین کنیم. مشکل بعدی این است که در یکی دو سال اخیر تمایل کمتری به‌خصوص در معلمان زن و بازنشسته‌ها برای کار به‌صورت حق‌التدریسی شاهد هستیم چون همکاران بازنشسته چندان تمایلی برای کار با وسایل دیجیتال ندارند و علاقه‌ای به گرفتن حق‌التدریس در آموزش مجازی نشان نمی‌دهند. بنابراین این نگرانی وجود دارد که بخشی از کلاس‌هایمان در سال تحصیلی جدید با مشکل مواجه شود.»
مودت، مدیرکل آموزش‌وپرورش استان خوزستان هم درباره چالش کمبود معلم در سال تحصیلی جدید به همشهری می‌گوید: «در سال تحصیلی جدید حدود 9هزار نیروی انسانی در آموزش‌وپرورش استان خوزستان کمبود داریم که سعی می‌کنیم آن را از طریق به‌کارگیری معلمان حق‌التدریس و نوبت دوم جبران کنیم و نمی‌گذاریم هیچ کلاسی بدون معلم بماند.»
مشکل چهارم: دانش‌آموزانی که ثبت‌نام نکرده‌اند
بخشی از دانشآموزان پایه اول برخی استان‌ها هنوز در مدارس ثبت‌نام نکرده‌اند. خدابنده، مدیرکل آموزش و پرورش استان خراسان رضوی در این‌باره به همشهری توضیح داد: «استان خراسان رضوی دارای یک میلیون و 350هزار دانش‌آموز است اما حدود 200هزار نفر از دانشآموزان این استان هنوز برای سال تحصیلی جدید در مدارس ثبت‌نام نشده‌اند. در اصل همه دانشآموزان باید تا پایان مرداد‌ماه ثبت‌نام می‌کردند ولی 16درصد آنها ثبت‌نام نشده‌اند. البته ثبت‌نام حدود 140هزار دانش‌آموز پایه اول به‌دلیل اینکه پایگاه سنجش سلامت نو‌ورودها در پی شیوع زیاد کرونا تعطیل شد، به مشکل برخورده و فقط 77هزار نفر از آنها ثبت‌نام کرده‌اند. 70هزار دانش‌آموز غیرایرانی به‌ویژه از اتباع افغانستان نیز در استان تحصیل می‌کنند که چون در سامانه برای ثبت‌نام آنها مشکل داریم، تاکنون نتوانسته‌ایم ثبت‌نام‌شان کنیم.»
همچنین محمد علوی‌تبار، معاون سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی به خبرگزاری فارس از عدم‌ثبت‌نام 2میلیون و 110هزار دانش‌آموز برای خرید کتاب درسی خود خبر داده است. او در این‌باره توضیح داد: «تا این زمان 12میلیون و 889هزار دانش‌آموز نسبت به خرید اینترنتی کتاب‌های درسی خود اقدام کرده‌اند، اما هنوز 2میلیون و 110هزار دانش‌آموز کتاب‌های درسی خود را خریداری نکرده‌اند و به همین‌خاطر مجبور شدیم زمان ثبت‌نام را تمدید کنیم.» نکته اینجاست که ثبت‌نام کتاب‌های درسی از اواخر اردیبهشت آغاز شده بود و طبق قاعده باید اواسط مرداد تمام می‌شد. کارشناسان می‌گویند که این آمارها بیانگر موجی از ترک‌تحصیل در کشور است که درصورت بی‌توجهی به آن عواقب سنگینی بر نظام آموزشی تحمیل خواهد شد.
