چرا ذال و ز در کلمات اشتباه نوشته می‌شوند؟
نبرد بی‌پایان «ذال»ها با «ز»
لیلا شریف ـ روزنامه‌نگار
دوران مدرسه پر بود از ترفندهای مختلف برای یادگرفتن«ذ، ز، ض و ظ». گاهی این ترفندها با چاشنی شوخی‌های کودکانه همراه می‌شدند تا بدانیم کدام حرف مناسب کدام جمله است؛ مثلا «ضاد» ضابون یا «ز» زنبور. اینها روش‌هایی بود تا مبادا هنگام نوشتن املاء، اشتباهی از ما سر بزند و این حروف با تلفظ مشابه را جابه‌جا بنویسم و نمره املاء با سقوط در میان میانگین نمره‌ها همراه شود. اما همیشه کار به این راحتی نبود، وقتی نوبت به نمازگزار، شکرگزار، نامگذاری و... می‌رسید، کار سخت‌تر می‌شد. هر چند گذر زمان به افراد تحصیل‌کرده کمک کرد تا کمتر اشتباهی در استفاده از«ض و ظ» داشته باشند، اما گوشه چشمی به پیام‌های رد و بدل شده در شبکه‌اجتماعی و حتی متن‌های رسانه‌ای این واقعیت را عیان می‌کند که نبرد تشخیص«ذال یا ز» همچنان پا برجاست. واقعیت این است که تمام این حروف به یک شکل تلفظ می‌شوند، اما هنگام جای‌گذاری در یک کلمه باید به دانش‌مان از زبان فارسی رجوع کنیم و بدانیم که کدام‌یک از این حروف مناسب کلمه مورد‌نظر هستند و مفهوم را به درستی بیان می‌کنند. بعضی‌ها معتقدند که باید تمام این حروف را حذف و به یک حرف واحد رسید، اما کارشناسان زبان در برابر طوفان این انتقادها ایستاده‌اند و تغییر معنای کلمه را به‌عنوان مهم‌ترین دلیل رد این خواسته معرفی می‌کنند. استفاده از «ذال» یا«ز» به یک جدل بی‌پایان در میان فارسی‌دوستان تبدیل شده است و هر فردی با تکیه بر مرجع زبان‌شناسی خود به تفسیر فعل گذاشتن و گزاردن می‌پردازد. رایج‌ترین راهنما برای نوشتن درست این دو حرف مربوط به کتاب «غلط ننویسم» ابوالحسن نجفی است. در این کتاب نوشته شده که گذاشتن، در معنای حقیقی کلمه، «قرار دادن به‌طور عینی و مشهود» است، مانند «لیوان را روی میز می‌گذارم» یا «کتاب را در قفسه گذاشت» اما گذاشتن مجازی به‌معنای «قرارداد کردن، وضع کردن، تأسیس کردن» است مانند مجلس قانونگذاری. گزاردن نیز معانی متعدد دارد و یکی از معانی آن «به جا آوردن» یا «ادا کردن» مانند نمازگزار است. البته انتخاب یکی از این حروف همیشه راحت نبوده است چرا که مقاله علی‌اشرف صادقی زبان‌شناس با موضوع «برگزار یا برگذار» نشان‌دهنده این نکته است که اختلاف‌نظرهای جدی‌ای میان استادان زبان‌شناسی درباره املای صحیح این دو کلمه وجود دارد و به راحتی نمی‌توان حکم نهایی را در این‌باره صادر کرد. صادقی در آن مقاله توضیح داده است که چرا نباید «برگزار کردن» را به شکل «برگذار» نوشت. در واقع شاید بتوان اختلاف‌نظر در انتخاب یکی از حروف«ذال» یا «ز» در بعضی از افعال و کم‌توجهی در معنای مصدر افعال را به‌عنوان یکی از دلایل اصلی سردرگمی‌مان برای انتخاب یکی از این حروف معرفی کرد؛ مشقتی که با وجود عبور از سال‌های مدرسه و دانشگاه هنوز هم در بزنگاه‌هایی با ما دست به گریبان می‌شود، در این لحظات است که از خود یا حتی مرورگر گوگل می‌پرسیم؛ کدام درست است؟ «ذال» یا «ز».
در همینه زمینه :