کرانی ندارد بیابان ما

  نفیسه مجیدی‌زاده

می‌خواهم از پنجره‌ای، بیابان را نگاه کنم تا بیابان خواندنی شود. که نور خورشیدش چشمانم را نزند و فقط از تماشای کرانه‌های آن لذت ببرم. ادبیات حتماً کمکم می‌کند.

زنهار از این بیابان وین راه بی‌نهایت
حافظ
بیابان تا بیابان در غبار است
فریدون مشیری
کرانی ندارد بیابان ما
مولانا

گرچه بیابان در ادبیات هم نشانه‌ی برهوت است، اما درواقع یک کلمه‌ی جغرافیایی است و از «بی+آب» و علامت جمع «ان» تشکیل شده، به‌معنی مکان‌های بی‌آب و خشک.
البته این خشک‌بودن دلیل نمی‌شود که بیابان غیر قابل کشت (لم‌یزرع) باشد. درست است که در بیابان، سطح آب‌های زیرزمینی بسیار پایین است و باران کم می‌بارد، اما خاک بیابان غنی است و در صورتی که آب آن تأمین شود، می‌توان در آن محصولات کشاورزی با کیفیت بالا تولید کرد.

بیابان اقیانوسی و بیابان قطبی !
این‌ها دیگر شعر و خیال نیستند، واقعاً وجود دارند؛ در تعریف بیابان آمده، هرمکانی که سالانه کم‌تر از 50 میلی‌متر باران داشته باشد، بیابان است. براساس این تعریف آن‌قسمت از اقیانوس‌ها هم که به علت موقعیت جغرافیایی‌شان در سال کم‌تر از این مقدار باران دارند، بیابان محسوب می‌شوند و به آن‌ها «بیابان اقیانوسی» می‌گویند. در مناطق قطبی نیز مکان‌هایی هستند که تحت‌تأثیر جریان‌های عمومی جوَی، بارش کمی دارند، در حالی که تمام این مکان‌ها پوشیده از برف‌اند، اما به آن‌ها «بیابان‌های قطبی» می‌گویند.
 پس روی زمین، هم بیابان سرد داریم و هم بیابان گرم و هم بیابان خیس! البته بهتر است بدانیم بیابان‌های ساحلی و... هم داریم!

منظورم کویر نیست
البته که کویر با بیابان متفاوت است؛ در کویر، زمین و آب، شور است و جز درختان بومی چیزی در آن نمی‌روید. در کویرهای خشک، منابع غنی نمک و در کویرهای گیاه‌دار، گیاهان دارویی وجود دارد.کویرها قابلیت جذب توریست دارند و اگر به‌درستی از آن‌ها استفاده شود، به‌خصوص در زمینه‌ی تولید انرژی خورشیدی، در توسعه‌ی اقتصادی و صنعتی بسیار تأثیرگذارند.
کویر، انواع گوناگونی دارد؛ مثلاً کویر چرب هم داریم که املاح کلورول‌کلسیم دارد و رطوبت را جذب می‌کند و هیچ وقت خشک نمی‌شود. در چله‌ی‌ تابستان هم اگر روز خشک ‌شوند، شب خیس هستند؛ این املاح در صنعت استفاده می‌شوند و مصرف دارویی دارند. پس کویر اقلیمی است که منابع منحصربه‌فردی دارد و باید حفظ شود.
اما بیابان؛ تغییرات آب و هوایی و یا دست‌کاری انسان در طبیعت، حتی می‌تواند مراتع سبز را تبدیل به بیابان کند. شاید برای همین است که روز مقابله با بیابان‌زایی و یا روز بیابان‌زدایی داریم، اما روز کویرزدایی نداریم!
از سال 1994 میلادی، پس از تدوین نهایی کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی، از سوی سازمان ملل متحد، 17 ژوئن (27خرداد)، روز جهانی مبارزه با بیابان‌زایی و خشک‌سالی نام گرفته است. بنا به تعریف کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی، هرنوع تخریب سرزمین در مناطق خشک، نیمه‌‌خشک و خشک نیمه‌مرطوب در اثر عوامل طبیعی یا عوامل انسانی را بیابان‌زایی می‌گویند.

گیاهان سرزمین خشک
گل حسرت، درخت‌های کهور و کُنار، درخت تاغ، انجیر تیغی و پسته، بخشی از گیاهان سرزمین‌های خشک و بیابانی کشورمان هستند. باورکردنی نیست اما هرکدام از این گیاهان خشکی که در بیابان‌ها روی تپه‌ماهورها می‌بینم، نام مشخصی دارند و بسیاری از آن‌ها صنعتی و دارویی هستند و بودنشان مهم است. یکی از راه‌های جلوگیری از بیابان‌زایی، کاشت درختان و گیاهان مقاوم و متناسب با مناطق خشک است. کاشت گونه‌هایی که در برابر خشکی مقاوم بوده و نیاز آبی بالایی نداشته باشند، سطح تبخیر و تعریق گیاه پایین باشد. بعد این‌که گیاه بومی منطقه بوده و رشد سریعی داشته باشد که تپه‌های شنی و ماسه‌های روان سریعاً نهال‌های کوچک را نپوشانند.

منابع: صفحه‌ی دکتر مهدی چوبینه، خبرگزاری ایسنا