17پایگاه هوایی، آماده اطفای حریق جنگل‌ها

سیدمحمد فخار- خبر‌نگار

«سال99، بحرانی‌ترین سال مقابله با آتش در منابع طبیعی ایران بود.» این جمله‌ای است که امیر مسعود جلالی، مدیرکل دفتر حفاظت و حمایت منابع طبیعی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور در مصاحبه با همشهری به آن اذعان کرد. در چنین شرایطی سال1400 نیز با صدها آتش کوچک و بزرگ در عرصه‌های طبیعی در حال سپری شدن است. اما در مسیر کنترل حریق‌های جنگلی ایران، چه مشکلاتی وجود دارد و برای کاهش آن و تجهیز نیروهای مردمی و حفاظتی باید چه کرد؟ پاسخ این پرسش‌ها و دیگر چالش‌های حاضر در حفاظت از جنگل‌های کشور را در گفت‌وگوی پیش رو بخوانید.

درحال حاضر کدام تهدیدها عرصه‌های جنگلی کشور را تهدید می‌کند؟
در عرصه‌های جنگلی تغییر کاربری‌ها، تصرفات، آفات، قطع و قاچاق چوب، چرای بی‌رویه دام، آتش‌سوزی و بهره‌برداری‌های بی‌رویه از محصولات مهم‌ترین تهدیدها برای ادامه حیات درختان و عرصه‌های اطراف هستند. اما برنامه‌های مختلفی برای حمایت از جنگل‌ها به اجرا درآمده و تشکیل یگان حفاظت بر همین مبنا بود.
برای مقابله با این تهدیدها در مدیریت سازمان جنگل‌ها چه رویکردی اتخاذ شد؟
در 2سال اخیر بخش حفاظت سازمان جنگل‌ها با تغییرات بنیادی بسیاری همراه بود و ساماندهی جدی انجام شد. یکی از 9اقدام اساسی در این بخش، ارتقای ضریب حفاظتی جنگل‌ها بود. با بلوک‌بندی‌ عرصه‌های منابع طبیعی و استقرار نیروها بیش از 5200نیرو در عرصه‌های مشخص، جانمایی شدند. اکنون نیز درحال رفع نواقص قبلی هستیم. امروز نیروهای حفاظت منابع طبیعی در 1100بلوک تقسیم‌بندی و تجهیز شده‌اند. لباس، خودرو و ارتباطات رادیویی برایشان فراهم شده است. در بخش قاچاق چوب نیز پس از تفاهمنامه با بسیج برای توسعه اقدامات حفاظت جنگل گام جدی برداشته شد تا نظارت‌ افزایش یابد. استفاده از فناوری‌های پایش هواپیمایی و پهپادی و ماهواره‌ای نیز به‌کار گرفته شد.
برخی اقدامات حفاظتی البته مؤثر بود اما سال گذشته بارها آتش به جان جنگل‌ها افتاد.
سال99 برای سازمان جنگل‌ها، بحرانی‌ترین سال در 3دهه اخیر از نظر آتش‌سوزی در منابع طبیعی بود. بیش از 3هزار فقره حریق رخ داد. اما مساحت‌های عرصه سوخته را به‌نحوی مدیریت کردیم که اگر آتش غیرقابل مهار باشد آتش‌سوزی سطحی باشد و کمترین آسیب به درخت‌ها وارد شود. البته برخی جان‌ها نیز فدا شد. اما با مشارکت داوطلبان و نهادهای دیگر این بحران را با خسارت کمتر به پایان رساندیم. امکان کنترل دیجیتال نیروهای حفاظتی هم طی ماه‌های اخیر فراهم شد و حالا می‌دانیم نیروهای ما در کدام مختصات جغرافیایی با آتش درگیر است و از این امکان برای ارسال نیرو و تجهیزات بیشتر و سریع‌تر بهره می‌‌گیریم.
امسال برای تجهیز نیروها و داوطلبان مقابله با حریق چقدر هزینه شد؟
100میلیارد تومان اعتبار برای خرید تجهیزات نیروهای مردمی و حفاظتی دریافت کردیم. در انتهای سال99 نیز توانستیم 65میلیارد تومان تجهیزات دفاعی و اطفای حریق در استان‌ها توزیع کنیم. در بخش پیگیری حریق نیز قرارداد استان‌ها برای حضور دیده‌بان در عرصه‌های جنگلی در حال تکمیل است.
طبق برآوردها، هر 20ثانیه مساحتی به اندازه یک زمین فوتبال از جنگل‌های ایران از بین می‌رود. چه اندازه از این نابودی، سهم حریق‌ جنگلی است؟
آمار و ارقام را آنالیز و برای عرصه‌های سوخته نیز برنامه مشخصی تدوین و اجرا می‌کنیم. پس عرصه رها نمی‌شود. حتی مناطق ریسک‌پذیر را نیز شناسایی می‌کنیم. درجه حرارت و رطوبت و تجربیات را رهگیری می‌کنیم. به‌ویژه در زاگرس و مناطق جنوبی که آمارها به استان‌ها اعلام می‌شود. هنگام وقوع حریق نیز آتش را در پوشش سطحی داریم و تا حد ممکن اجازه نمی‌دهیم حریق درختان را نابود کند. البته سطح پوششی نیز اهمیت فراوانی دارد. اما احیا و بازسازی‌اش راحت‌تر از درختان است. بنابراین در 98درصد آتش‌‌سوزی‌ها، درختان سالم مانده و سطح آن سوخته است. یعنی از 23هزار هکتار حریقی که سال گذشته رخ داده، آتش فقط در 460هکتار از نقاط حریق به درختان سرایت کرده و درختان در 22.5هزار هکتار دیگر از مناطق دچار حریق سالم مانده است.
اعزام بالگرد در همه نقاط دنیا برای مقابله با آتش جنگلی یک راهبرد اساسی، سریع و مؤثر است. اما در ایران اعزام کم سرعت بالگرد در حریق‌های جنگلی موجب گسترش عرصه‌های سوخته شده است. برای مقابله با اعزام لاک‌پشتی بالگردها به آتش چه باید کرد؟
از سال96تا 98، بالگردهایی از وزارت دفاع گرفته بودیم. اما هزینه‌اش پرداخت نشده بود. ابتدای سال99، هم بدهی‌ها پرداخت شد و هم مبلغی برای پرداخت به مرکز فوریت‌های حریق وزارت دفاع برای کل سال درنظر گرفته شد تا در مواقع ضروری به‌کار بیاید. امسال نیز هماهنگی خوبی برای اعزام وجود دارد. از طرفی در سال99 به‌ویژه در زاگرس که مشکلات فراوانی دارد، درخواست تشکیل ستاد راهبری زاگرس را دادیم تا با عضویت همه دستگاه‌های مربوطه، حفاظت جنگل‌های زاگرسی را ارتقا دهیم. در این راستا قرار شد 4بالگرد برای سرعت بخشی به اعزام بالگرد در حریق جنگلی در 4استان زاگرس‌نشین حاضر باشند.
ولی هنوز این بالگردها اختصاص نیافته است. نشان به آن نشان که در یکی از موارد آتش‌سوزی زاگرسی، طبق گفته فرمانده یگان حفاظت، بالگرد از تهران اعزام شد و این به سوختن بیشتر درختان منجر شد.
وزارت دفاع هم‌اکنون از 17پایگاه بالگرد مقابله با حریق به ما سرویس می‌دهد. مثلا در کهگیلویه ما خودمان برای استقرار بالگرد در حال ساخت آشیانه و ذخیره آب هستیم تا بالگرد هلال احمر را مستقر کنیم. البته در یکسال اخیر نیز تحولاتی در این حوزه رخ داده که در 20سال اخیر بی‌سابقه بود و امیدواریم به شرایط قابل‌قبول در اعزام بالگرد برسیم.
اما یک نقد جدی که به مدیریت حریق در جنگل‌های ایران وارد است اینکه چرا تجهیزات مقابله با حریق تا این اندازه اولیه است؟
مدیریت حریق ما تأکید دارد که از حداکثر امکانات برای مقابله با آتش استفاده شود. اما در نقاط صعب‌العبور خودرو غیرقابل استفاده می‌شود. یا مثلا عدم‌دسترسی به منابع آب خودش مشکل‌ساز است و موجب تأخیر در خاموش شدن آتش‌های گسترده می‌شود. نکته دیگر اینکه گاه مسیر رسیدن به منطقه آتش به نیروهای کوهنورد نیاز دارد و خطرات جانی و جراحات در مسیر رسیدن به نقطه مورد نظر را افزایش می‌دهد. البته ما طی سال‌های اخیر خودروهایی را برای مقابله با مکانیزم خریداری کرده‌ایم. اما شرایط استفاده همه مهم است. مثلا تجربه اطفای 2سال اخیر نشان داده آن اندازه که دمنده و آتش‌کوب که تجهیزات انفرادی محسوب می‌شود، برای مقابله با آتش کارآمد بوده، امکانات سنگین مفید نیست. بنابراین شرایط جانبی نیز در مسیر نوع تجهیزات مهم است و سعی می‌کنیم با لباس و کفش، ایمنی نیروها و داوطلبان را فراهم و بعد با امکانات سبک، بسته تجهیزات مقابله با آتش را کامل کنیم.