سیل محله‌ای با 3عامل

حامد فوقانی ـ دبیر  گروه شهر

چند روزی می‌شود که آسمان آفتابی تهران به ناگاه ابری شده و چنان بارش شدیدی آغاز می‌شود که نتیجه‌اش جاری‌شدن سیلاب در برخی از معابر شهر است. حوالی ساعت6 و 7 بعدازظهر، بادهای بهاری ابرهای تیره را بالای سر آسمان شهر می‌آورند و دقایقی بعد رگبار و رعد و برق شروع می‌شود. در این بین، رودخانه‌ها و روددره‌های جنوب‌غرب و شمال‌شرق تهران، طغیان می‌کنند تا خیابان‌های اطراف‌شان را آب در بر گرفته و پر از گل‌ولای شوند. اما آیا تنها بارش‌های شدید ناگهانی باعث سیلابی شدن برخی از معابر می‌شود یا علت‌های دیگری هم وجود دارد؟
آنچه از بررسی‌های کارشناسان حوزه محیط‌زیست و اقلیمی برمی‌آید، جاری‌شدن سیلاب در برخی از محله‌های شهر به عوامل مختلف بستگی دارد. اما از میان آنها 3عامل را می‌توان به‌عنوان عوامل اصلی برشمرد:
1ـ تغییر کاربری رود‌دره‌ها: تهران 7روددره مهم دارد که دستکاری غیرتخصصی در تعدادی از آنها طی دهه 80و ابتدای دهه 90به شرایط طبیعی‌ و اکوسیستم‌شان آسیب رسانده است. روددره‌های دارآباد، گلابدره، دربند، درکه، فرحزاد، ولنجک و کن به همین‌خاطر همزمان با بارش‌های شدید بهاری و پاییزی، طغیان می‌کنند؛ چنان‌که روز دوشنبه (13اردیبهشت) خیابان‌های اطراف روددره‌های دارآباد و ولنجک منطقه یک سیلابی شد و رودخانه کن در محدوده مناطق 21و 18هم گل‌آلودشدن معابر را به همراه داشت؛ درنهایت برخی از ساختمان‌های شهرک‌های دانشگاه و گلها، ولیعصر و اقدسیه و محله‌های دارآباد، ولنجک و اوین، خساراتی وارد شد. با این حال در مورد سایر روددره‌ها مشکلات حاد سیلابی گزارش نشد. در همین ارتباط اصغر عطایی، مدیرکل امور خدمات شهری شهرداری تهران به همشهری گفت: «رصد مداوم مسیل‌ها، روددره‌ها و رودخانه‌های پایتخت به‌دنبال بارش باران در دستور کار قرار گرفته است. البته تمهیدات لازم را پیش از آغاز سال جدید درنظر گرفتیم، ولی عواملی وجود دارد که کار را برای کنترل و هدایت سیلاب پس از بارش شدید باران سخت می‌کند.» به‌گفته عطایی، هماهنگی بین‌بخشی با تمامی ارگان‌های خارج از شهرداری و همراهی و همکاری مطلوب با تمامی  واحدهای ستادی و اجرایی شرکت آب منطقه‌ای، استانداری، وزارت کشور، راهور، هواشناسی و مدیریت بحران در مواجهه با بارش‌های پیش‌رو و مجهز شدن مناطق به تجهیزات، ادوات کارگری، پمپ‌های کف‌کش و روبین و ماشین‌آلات و سایر ادوات موردنیاز با همکاری سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی ازجمله اقداماتی به شمار می‌رود که صورت گرفته است؛ با این حال در مورد مسیل‌ها، روددره‌ها، رودخانه‌ها، به‌ویژه نزدیک رودخانه کن که احتمال دارد حجم آب ناگهان زیاد شود، باید تذکرات را جدی گرفت؛ چراکه تغییرات دهه‌های پیش در آنها، می‌تواند مسیر جریان آب را به‌صورت غیرمنتظره‌ای تغییر دهد. این در حالی است که پیروز حناچی، شهردار تهران از احیای بخش جنوبی رودخانه کن خبر داده است. او به همشهری گفت: «مقدمات احیای روددره‌های اسلام‌آباد، اوین و درکه نیز در حال طی شدن است. در مورد روددره فرحزاد هم تبدیل آن به اکوپارک و تخریب ساخت‌وسازهای غیرمجاز با جدیت دنبال می‌شود.» این اقدام می‌تواند هم چند ریه تنفسی (روددره‌ها) را احیا کرده و هم از سیلابی‌شدن‌شان جلوگیری کند؛ روددره‌هایی که فضای سبزشان با بارش‌های اخیر جان تازه‌ای گرفته‌اند.
2ـ مسدودشدن کانال‌ها با زباله: تخلیه زباله در انهار و کانال‌های هدایت آب شهری یکی از عوامل جاری‌شدن سیلاب در معابر هستند. طی روزهای اخیر از کانال‌ها و مسیل‌های محدوده‌های بزرگراه ارتش، محله‌های پونک، سعادت‌آباد و باختری، اجسام حجیم و عجیبی مثل کاناپه و پتو بیرون کشیده شده که هر کدام‌شان برای انسداد یک‌ کانال کفایت می‌کند. مدیرکل امور خدمات شهری نیز یکی از عوامل گرفتگی کانال‌های هدایت آب‌های سطحی را همین مسئله عنوان کرد و گفت: «زباله‌های کوچک همراه با لجن می‌توانند به سدی بزرگ در برابر آب تبدیل شوند. ابتدای سال 99ما معضل رها کردن دستکش و ماسک را هم داشتیم. اگرچه شاید در ظاهر به‌نظر برسد که چند عدد دستکش و ماسک مشکلی ایجاد نمی‌کند، اما گیرکردن‌شان در مسیر، با دیگر زباله‌های پلاستیکی و قوطی‌های یکبار مصرف، شرایط را برای طغیان فراهم می‌کند. خدا را شکر امسال کمتر شاهد رها کردن دستکش و ماسک هستیم.»
3ـ از‌بین‌رفتن بافت خاک در تهران: یکی از دیگر دلایل به راه افتادن سیلاب، پایین رفتن سفره‌های زیرزمینی است؛ به همین‌خاطر شهر تهران قدرت نفوذپذیری آب را از دست داده و با وقوع سیل و بارش ناگهانی، آب به درون خاک نفوذ نمی‌کند. به همین منظور، شهرداری تهران در قالب سندهای همکاری با وزارت نیرو و شرکت فاضلاب، به‌دنبال افزایش میزان بازچرخانی آب و استفاده از پساب تصفیه شده برای آبیاری فضای سبز است. این اقدام می‌تواند اتکا به منابع زیرزمینی برای آبیاری را کاهش دهد. در همین ارتباط مجتبی یزدانی، معاون خدمات شهری شهرداری تهران از احداث بیش از ۸کیلومتر شبکه جمع‌آوری رواناب در غرب تهران خبر داد و گفت: «طی 2سال و نیم گذشته، پروژه بهسازی مسیل‌ها در پایتخت اجرا شده که می‌تواند به روان شدن جریان آب کمک بزرگی کند. لایروبی دائم کانال‌ها و مسیل‌ها اقدام دیگری است که انجام می‌شود و به همین خاطر به جرأت می‌توانم بگویم سیل تهران را تهدید نمی‌کند.» به‌گفته او، هم‌اکنون سالانه از ۱۲میلیون مترمکعب پساب تصفیه‌خانه‌ها برای آبیاری فضای سبز استفاده می‌شود تا سفره‌های زیرزمینی موجود حفظ شود.

مکث
تفاهمنامه همکاری برای مدیریت سیلاب با روش‌های نوین

روز دوشنبه تفاهمنامه همکاری مشترک بین سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران و مؤسسه تحقیقات آب وزارت نیرو به امضا رسید. این تفاهمنامه برای اتخاذ تمهیدات لازم برای مدیریت سیلاب شهر تهران برپایه دانش نوین منعقد شده است. با انعقاد این تفاهمنامه امکان ایجاد دسترسی برخط به «سامانه پایش و پیش‌بینی سیلاب مؤسسه تحقیقات آب» برای سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران فراهم شده و مؤسسه تحقیقات آب درخصوص شناسایی، نصب و راه‌اندازی تجهیزات پایش و پیش‌بینی سیلاب در سطح شهر تهران با سازمان مدیریت بحران تهران همکاری خواهد داشت. از سوی دیگر امکان دسترسی آنلاین به داده‌‌‌های «سامانه مدلسازی، ایستگاه‌ها و شبکه پایش هواشناسی سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران» به‌منظور کنترل، تجزیه و تحلیل نتایج برای مؤسسه تحقیقات آب فراهم می‌شود. همچنین تشکیل میز هشدار سیل در سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران، پیشبرد و نظارت بر طرح‌های پیشنهادی این سازمان و همکاری در تهیه گزارش‌های کاربردی آمار و تحلیل داده به‌صورت بهنگام و برخط از دیگر محورهای همکاری مؤسسه تحقیقات آب با سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران در قالب این تفاهمنامه است. براساس این تفاهمنامه در فرایند نصب و راه‌اندازی تجهیزات پایش سیلاب در محل‌های مشخص شده مورد توافق طرفین و نیز در تامین «پیش‌نیازهای ضروری طرح‌های تحقیقاتی و مطالعاتی مدیریت بحران سیلاب در سطح شهر تهران» همکاری‌های مشترکی انجام می‌شود. این تفاهمنامه با توجه به تأکید اساسنامه سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران بر افزایش سطح ایمنی و کاهش خطر‌پذیری پایتخت و نیز در راستای اجرای مفاد ماده ۸۴ برنامه 5ساله سوم شهرداری تهران مبنی بر «پیاده‌سازی سامانه هشدار سیلاب با همکاری وزارت نیرو و سازمان هواشناسی» به‌منظور ارتقای ایمنی و کاهش خطرپذیری شهر تهران منعقد شده است تا نسبت به هماهنگی فعالیت‌های سازمان‌های مرتبط با مدیریت بحران حوادث جمعی همانند سیل، آبگرفتگی و توفان اقدام شود. همچنین تبادل اطلاعات و تجربیات فنی، ارتقا و توسعه سطح همکاری‌های دوجانبه جهت اخذ تمهیدات لازم برای مدیریت سیلاب شهر تهران بر پایه روش‌های نوین و علمی از دیگر اهداف انعقاد تفاهمنامه مذکور است تا بتوان با توجه به تعداد روددره‌های پایتخت و تغییرات اقلیمی، سیلاب را به شیوه‌ای نوین و علمی در شهر تهران مدیریت کرد.