وضع معماری و شهرسازی محله‌های غربی پایتخت در گفت وگو با کارشناسان
چه بلایی سر «ریه» تهران آمد؟
مهدی اسماعیل‌پور
سوم اردیبهشت ماه روز «معماری» نام‌گذاری شده است. به همین بهانه در گفت‌وگو با ۲ کارشناس مطرح معماری و شهرسازی، ساختار و معماری غرب تهران را بررسی کردیم.
بسیاری بر این باورند که محله‌های غربی تهران ساختاری مدرن و پیشرفته‌تر نسبت به دیگر بخش‌های شهر دارد و یکی از دلایل آن آپارتمان‌ها و برج‌های سر به فلک کشیده است. اکنون این سؤال مطرح می‌شود که معماری غرب تهران چگونه است و ساختار شهری آن به چه میزان استاندارد و حرفه‌ای است؟ در این گزارش دکتر «گیتی اعتماد»، کارشناس معماری و دکتر «محمدرضا زند مقدم»، کارشناس شهری، به این سؤال پاسخ می‌دهند.
گیتی اعتماد از محله‌های غرب تهران، تنها معماری شهرک «غرب» و شهرک «اکباتان» را متمایز و ممتاز می‌داند. البته این کارشناس ارشد معماری باور دارد با تغییراتی که طی سال‌های اخیر در این محله‌ها به وجود آمده، موجب از دست دادن نظم و اصالت‌شان شده است: «در غرب پایتخت، معماری شهرک غرب با برج‌هایی که در آن ساخته شده است، با معماری محله‌های دیگر تهران فرق دارد. شهرک غرب منطقه‌ای بود که با طرح و برنامه ساخته شد. همه چیز آن یعنی هم شهرسازی هم معماری و هم تراکم‌اش فکر شده بود و به همین دلیل با نقاط دیگر تهران متفاوت است. هرچند متأسفانه در این چندسال اخیر بعضی ازخانه‌های ویلایی موجود در این محله تخریب و به جای آنها برج ساخته شده است تا ساختار آن دستخوش تغییراتی شود. به باور من این برج‌سازی‌ها کار درستی نبوده و نیست. »
قرار نبود چنین بلایی بر سر غرب تهران بیاید
گیتی اعتماد درباره منطقه ۲۲ و برج‌سازی‌های انجام شده در آن نظر مساعد و مثبتی ندارد: «برج‌هایی که در منطقه ۲۲ و در جوار دریاچه ساخته شده، جلو جریان هوا و وزش باد تهران را گرفته است. بادی که در گذشته بخشی از آلودگی‌های شهر تهران را کم می‌کرد. در طرح «فرمانفرماییان» که همان طرح جامع اولیه شهر تهران و از سوی مهندسان مشاوره فرمانفرماییان تعریف و تهیه شده است، منطقه ۲۲ «ریه» شهر تهران بود. در واقع قرار بود منطقه ۲۲ همه کمبودهای فضای سبز تهران و کمبودهای خدماتی و تفریحی شهر را جبران کند، اما نه تنها جبران نکرد، بلکه با برج‌هایی که در این منطقه ساخته شد، در زمینه خدماتی و تفریحی دچار کمبودهای بیشتری شدیم. قرار نبود چنین بلایی بر سر غرب تهران آورده شود.»
بیشترین استفاده از سرمایه به جای معماری خوب
این کارشناس آنچه به لحاظ معماری در غرب تهران اتفاق افتاده است را نا مناسب می‌داند: «مسئله ساختمان‌های غرب تهران، مسئله معماری نان است، از دیدگاه من برج‌ها و ساختمان‌های آن کوچک‌ترین معیارهای معماری را نسبت به جاهایی که به همت معماران زبده طراحی و ساخته شده است، ندارد. در ساختمان‌هایی که در غرب تهران ساخته شده‌اند، معماری مطرح نبوده، بلکه مسئله اصلی بیشترین استفاده از سرمایه‌گذاری و تراکم بوده است.»
گیتی اعتماد/ کارشناس ارشد معماری
شرایط متفاوت منطقه ۲۱
گیتی اعتماد وضعیت منطقه ۲۱ را نیز به سبب معماری و شهرسازی چندان مناسب نمی‌داند: «محدوده غرب تهران به‌ویژه منطقه ۲۲، همان‌گونه که پیش از این هم اشاره کردم، قرار بود به لحاظ معماری و شهرسازی متفاوت از چیزی باشد که امروز شاهد آن هستیم. امروز محدوده شرقی تهران که در سال‌های دورتر شکل گرفته است، مانند «تهرانپارس» و «نارمک»، به سبب شهرسازی و معماری وضعیت بهتری دارند. وضع ساختمان‌سازی منطقه ۲۱ با دیگر مناطق غرب تهران از جمله منطقه ۲۲ بسیار متفاوت است و در آنجا بافت مسکونی و صنعتی به‌هم گره خورده است، هرچند بسیار تلاش می‌کند تا مانند منطقه ۲۲شود، اما باوجود صنایع و بافتی که دارد، این امر امکان‌پذیر نیست.»
آینده غرب تهران روشن نیست
این کارشناس معماری در مجموع با این وضعیت معماری و شهرسازی، آینده خوب و روشنی را برای مناطق غرب تهران متصور نیست: «آینده این مناطق و همین‌طور شهر تهران، همواره به این بستگی داشته و دارد که چه کسی بر سر کار است و چه سلیقهایی دارد و می‌خواهد چه اقداماتی انجام دهد. آنچه که مسلم است ما همین امروز هم در اداره شهر تهران به بن‌بست خورده‌ایم. به‌عنوان مثال، برای تأمین آب تهران همه سدهای اطراف را که قرار بوده به جاهای دیگر برود، به شهر تهران روانه کرده‌ایم و با این وجود همچنان بحران کمبود آب داریم. اینکه آینده چه خواهد شد، همه چیز به اصلاحات و جبران اشتباهات گذشته بستگی دارد. هزینه مادی جبران این اشتباهات بسیار زیاد خواهد بود. اما باید مقایسه کنیم که هزینه اجتماعی و انسانی که پرداخت می‌کنیم، مهم‌تر است یا هزینه‌های اقتصادی؟»
دکتر زند مقدم/ کارشناس امور شهری
غرب تهران مدرن‌تر و اصولی ساخته شد
دکتر زند مقدم، کارشناس امور شهری، بر این باور است که غرب تهران به دلایل متعدد، معماری و شهرسازی بهتر و مدرن‌تری نسبت به دیگر بخش‌های شهر دارد: «معماری تهران به سبب سیر تاریخی به چند دسته تقسیم می‌شود. مرکز شهر که همان محدوده منطقه ۱۲ می‌شود، در دوره «قاجار» شکل گرفت و به موجب معماری و شهرسازی، متأثر از همان دوران است و یک نوع معماری سنتی را در این محدوده شاهد هستیم. این محدوده در دوران «پهلوی اول»، بیشتر به سمت شرق تهران گسترش و توسعه پیدا کرد. در دوران «پهلوی دوم» و بین سال‌های ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۷ بود که با اشباع شدن محله‌های غربی، کم‌کم توسعه تهران از سمت غرب آغاز شد. از جمله می‌توان به ساخت میدان «آزادی» و شهرک «اکباتان» اشاره کرد. اما توسعه و ساخت‌وسازهای اصلی در غرب تهران، پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و به‌ویژه پس از پایان جنگ تحمیلی، شکل گرفت. غرب تهران دیرتر از شرق آغاز به شهرسازی کرد و می‌توانیم بگوییم که غرب تهران ساختار معماری جدیدتر و مدرن‌تری نسبت به دیگر مناطق شهر دارد. بنابراین با شاخص‌های معماری و شهرسازی روز، همخوانی بیشتری دارد.»
رونق ساخت‌وساز در غرب پایتخت
زند مقدم نقطه عطف در توسعه غرب تهران را پس از دهه ۶۰ می‌داند که قسمت شرقی پایتخت از خانه و جمعیت اشباع شده بود: «شرق تهران تا دهه ۶۰ رشد خود را انجام داد و به سبب فضا و تراکم جمعیت، دیگر جایی برای توسعه بیشتر نداشت. بنابراین مردم برای ساخت مسکن به دنبال زمین بودند. نخستین عامل در برنامه‌ریزی آمایش سرزمین، زمین است. یعنی مردم در شهر برای ساخت مسکن به دنبال زمین بودند. در آن زمان، زمین در غرب تهران قیمت اندکی داشت. دلیلش هم این بود که غرب تهران حاشیه شهر محسوب می‌شد و برخلاف مرکز و شرق تهران، امکاناتی نداشت. زمانی که قیمت زمین پایین باشد، می‌توانید زمین‌هایی با متراژ بالا خریداری کنید. این متراژ بالا یک حسن داشت که در ادامه شاهد ساخته شدن خانه‌هایی بزرگ و شکل گرفتن کوچه‌هایی پهن در محله‌های غرب بودیم. به این‌ترتیب یک نظم خودساخته در غرب تهران شکل گرفت. پس از جنگ، نقش شهرداری‌ها پررنگ‌تر می‌شود و طرح تفصیلی برای شهر تهران‌نوشته می‌شود. در این زمان، بقیه قسمت‌ها شکل گرفته بود و غرب تهران در حال شکل گرفتن و ساخته شدن بود. در شهر تهران، موج ساخت آپارتمان‌ها و برج‌های بلند مرتبه از همین زمان و با محوریت غرب شکل می‌گیرد و آغاز می‌شود.»
غرب تهران، مدرن اما بی‌هویت
زند مقدم، امروز، غرب تهران را بهترین نقطه پایتخت برای سکونت می‌داند: «کسانی که در آپارتمان‌ها زندگی می‌کنند، اندکی نگاه‌شان به زندگی، مدرن می‌شود. تأثیر این مدرنیته شدن و رشد عمودی تهران، بیش از همه در محله‌های تازه‌ساز غرب اتفاق می‌افتد. غرب تهران با توجه به این ویژگی‌ها نمای مدرن‌تری از شرق تهران به ما نشان می‌دهد. با سرازیر شدن امکانات، اکنون ارزش خانه و زمین در غرب تهران بیشتر از شرق است. معماری و شهرسازی غرب پایتخت به موجب اصول شهرسازی و معماری، شرایط بهتری از دیگر نقاط شهر دارد. از جمله تاب‌آوری بیشتر آن در مقابل حوادثی مانند «زلزله» است. البته به این نکته توجه داشته باشیم که با این وجود، هویت محلی، امروز در محله‌های شرقی بیشتر از محله‌های غربی است. زندگی مدرن و آپارتمان‌نشینی سبب شده است تا مردم و حتی همسایه‌ها ارتباط چندانی با یکدیگر نداشته باشند و برخلاف شرق، به‌گونه‌ایی هویت محلی در محله‌های غربی کمتر دیده می‌شود.»
در همینه زمینه :
