جلفای نو؛ مکتب فراموش‌شده

مرتضی کاردر- روزنامه‌نگار

تاریخ‌نگاران و پژوهشگران هنر، تاریخ نقاشی ایران را معمولاً از قرن سیزدهم و چهاردهم، از شاگردان مکتب کمال‌الملک و هنرجویان مدرسه صنایع مستظرفه، آغاز می‌کنند و بعد کم‌کم به قرن حاضر که سال آخرش را پشت سر می‌گذاریم می‌رسند و مکتب‌ها و نقاشانی که هر کدام نقاشی امروز ایران را گامی به پیش برده‌اند.
اما همه تاریخ نقاشی محدود به اینها نیست. اگر جریان نقاشان نوگرای ایران را که بعد به دانشکده هنرهای زیبا و دانشگاه هنر و گالری‌های نوگرای ایران دنبال می‌شود جریان اصلی بدانیم، جریانی دیگر نیز در تاریخ هنر معاصر ایران هست که می‌توان از آن به‌عنوان جریان جایگزین نام برد؛ مکتبی که از اصفهان آغاز می‌شود و نقاشان ارمنی نقش بسزایی در شکل‌گیری و بسط و بالندگی این جریان دارند و در تاریخ نقاشی ایران به مکتب جلفا شهرت یافته است. البته قدمت نقاشی مکتب جلفا به دوره مینیاتور برمی‌گردد و هنوز هم می‌توان ریشه‌های مینیاتوری را در آثار به‌جا مانده از نقاشان مکتب جلفا، به‌ویژه در پرتره‌ها به‌روشنی جست‌و‌جو کرد، اما نقاشان مکتب جلفا پیش از ظهور جریان‌های نو در نقاشی ایران به ظهور می‌رسند و پس از فترت‌هایی در دوره‌های بعد تجدید حیات می‌کنند.
وجه تمایز مکتب جلفا در استفاده از آبرنگ است؛ درحالی‌که نقاشان مکتب کمال‌الملک از رنگ روغن استفاده می‌کنند. توجه به چشم‌اندازهای زندگی شهری، نقاشی از بناهای شکوهمند مثل مسجد و امامزاده و نیز چشم‌انداز کلی و عمومی شهرها و محله‌ها دستمایه نقاشان مکتب جلفا برای خلق نقاشی بوده است و در سال‌های پایانی قرن سیزدهم و سال‌های نخست قرن حاضر نقاشی چشم‌نواز و شکوهمندی را در این دوره خلق کرده‌اند.
مکتب جلفا، در سال‌های رونق نقاشی مکتب کمال‌الملک، رونق می‌گیرد و پابه‌پای آن پیش می‌آید اما پس از رواج رنگ روغن در نقاشی، جریان اصلی آبرنگ به حاشیه می‌رود و کمتر نقاشانی یافت می‌شوند که از آبرنگ استفاده کنند.
نقاشان آبرنگ مخاطبان خود را در عموم مردم جست‌و‌جو می‌کنند، اما نباید نقاشی آبرنگ را نقاشی عمومی یا عامه‌پسند دانست. دقت‌ها و ظرافت‌ها در آثار ستارگان نقاشی آبرنگ چه در بازآفرینی منظره‌های شهری، چه در عمارت‌های شکوهمند به اندازه‌ای است که امروزه کمتر می‌توان‌ در میان نقاشان سراغ گرفت.
اما حقیقت این است که مکتب آبرنگ ‌ روزآمد نمی‌شود و به مرور زمان نقاشانی که نقاشی را به‌صورت بازاری دنبال می‌کنند بیشتر آبرنگ را به‌کار می‌گیرند و در جریان اصلی نقاشی نوگرای ایران کمتر نشانی از آبرنگ می‌بینیم.
با این همه نباید از ارزش‌های تاریخی مکتب نقاشی جلفا در دوره‌های گوناگون و تأثیری که در روند نوآوری در نقاشی ایران داشته‌اند، به سادگی گذشت. مکتب جلفا زمانی پیشروتر از مکتب کمال‌الملک راه خود را می‌رفت و زمانی که از نقاشی نوگرای ایران عقب ماند وجه تمایز خود را در آبرنگ و طبیعت‌گرایی و رویکردهایی که نقاشی نوگرا کمتر متوجه آنها بود، جست‌و‌جو می‌کرد. هنوز هم نقاشانی به سبک و سیاق مکتب جلفا کار می‌کنند و اغلب بدون توجه به نقاشی نوگرای ایران راه خود را ادامه می‌دهند. آغازگران نقاشی مکتب جلفا، چنان‌که از نامش پیداست، نقاشان ارمنی بوده‌اند و اصلی‌ترین ستاره‌های دوره‌ طلایی مکتب نیز همان‌ها بوده‌اند. هنوز هم اصلی‌ترین بازماندگان مکتب، نقاشان ارمنی‌اند.
نمایشگاه جلفای نو که از جمعه در گالری آرتیبیشن برگزار می‌شود شماری از آثار مکتب جلفا را گرد آورده است. وازگن آوانسیان، سیمون آیوازیان، گئورک بوغوسیان، سمبات درکیورغیان، میشا شهبازیان، کلنل منوچهر صرام، یرواند نهاپتیان، نهاپت نهاپتیان، آواک هایراپتیان و هاکوپ وارتانیان ازجمله نقاشانی‌اند که آثارشان در این نمایشگاه در معرض دید عموم قرار می‌گیرد.
تماشای آثار نمایشگاه جلفای نو فرصتی است برای بازخوانی بخشی از تاریخ نقاشی ایران.
بازدید از آثار به‌صورت آنلاین نیز ممکن است.