گشت‌و‌گذاری بهاری میان دستفروشان کتاب در خیابان انقلاب
از افست‌های ارزان تا کتاب‌های چاپ قدیم
سعیده مرادی- خبرنگار
بساطی‌ها و دستفروش‌ها در بازار کساد کتاب به رقیبی برای کتابفروشان تبدیل شده‌اند. در راسته خیابان انقلاب ده‌ها دستفروش کتاب هستند که بساطشان را در حاشیه پیاده‌روها پهن کرده‌اند و همه‌جورکتابی هم دارند؛ از کتاب‌های نو و دست‌دوم گرفته تا کتاب‌های افست چاپ قدیم. فرقی ندارد دنبال چه کتابی می‌گردید؛ از رمان، کودک و زندگینامه گرفته تا کمک‌درسی و تاریخی و سیاسی و مذهبی در بساطشان کتاب پیدا می‌شود. بسیاری از دستفروشان راسته انقلاب، قدیمی و شناخته‌شده‌اند و سال‌هاست مشتری‌های ثابت خودشان را دارند. آنها نه مالیاتی پرداخت می‌کنند و نه پول آب و برق می‌دهند. گرچه معتقدند برخلاف اعتراض و گلایه برخی کتابفروشی‌ها، کارشان تداخلی با آنها ندارد.
3ساعت بساط تأثیری ندارد
علی سال‌هاست که از راه فروش کتاب در کنار پیاده‌روهای خیابان انقلاب امرارمعاش می‌کند. او معتقد است، دستفروش‌ها هیچ تأثیری در کساد شدن کسب‌وکار مغازه‌داران ندارند و آنها هم درآمد خود را دارند: «مگر ما چند ساعت کار می‌کنیم؟ نهایت 2یا 3ساعت. تنها از ساعت 6بعدازظهر تا 8شب در اینجا بساط می‌کنیم. فکر نکنم این 2یا 3ساعت تأثیری بر کسب‌وکارمغازه‌دارها داشته باشد.»
این دستفروش معتقد است کتاب‌هایی که کنار خیابان عرضه می‌شود با کتاب‌هایی که داخل مغازه فروخته می‌شود، تفاوت دارد: «اغلب کتاب‌های ما با کتاب‌هایی که داخل مغازه عرصه می‌شوند، متفاوت است. ما بیشتر کتاب‌های افست و دست‌دوم و چاپ قدیم داریم. این هم که می‌گویند دستفروش‌ها کتاب را ارزان‌تر می‌فروشند، درست نیست. کتاب قیمت مشخص خود را دارد و فقط ما گرانفروشی نمی‌کنیم.»
او می‌گوید، هم‌اکنون بازار کتاب اصلاً اوضاع خوبی ندارد و دستفروش‌ها هم مانند مغازه‌دارها متضرر شده‌اند: «این روزها وضعیت اقتصادی مردم اصلاً خوب نیست و به‌قول‌معروف پولی ندارند که بخواهند کتاب بخرند. سال گذشته اوضاع مردم بهتر بود، تحریم‌ها بود، اما مردم تا این اندازه با بحران روبه‌رو نبودند، شیوع ویروس کرونا هم این موضوع را تشدید کرده است. البته الان ابتدای سال است و کاسبی ما پاییز و زمستان بهتر می‌شود؛ چون دانشجوها کتاب می‌خرند. در مجموع باید بگویم کار ما نسبت به شغل‌های دیگر درآمد آنچنانی ندارد و کسب همین درآمد هم همیشه با ترس و لرز است.»
تعداد اندک مشتریان کتاب
حسن محبی، یکی دیگر از دستفروش‌های خیابان انقلاب هم معتقد است اوضاع اقتصادی برای همه بد است و دستفروش و مغازه‌دار هم از این قاعده مستثنا نیستند: «با توجه به وضعیت اقتصادی موجود، شرایط کتابفروش‌ها، چه مغازه‌دار و چه دستفروش اصلاً خوب نیست و شیوع ویروس کرونا هم در این بی‌رونقی کسب‌وکار تأثیر زیادی داشته است. خیلی‌ها تصورشان بر این است که چون دستفروشی می‌کنیم نانمان در روغن است، اما شرایط بد اقتصادی برای ما هم هست و این روزها فروش چندانی نداریم. اگر پول ناهار و شام‌مان دربیاید، کلاهمان را به هوا می‌اندازیم. البته هنوز هستند کتاب‌دوستانی که برای تهیه کتاب به ما مراجعه می‌کنند، اما تعداد آنها اندک شده است؛ آنهایی هم که می‌آیند تعداد کمتری کتاب می‌خرند.»
محبی می‌گوید، وجود دستفروش‌ها تأثیری بر کسب‌وکار مغازه‌دارها ندارد: «این روزها همه شهر پر است از دستفروش‌هایی که اجناس مختلف عرضه می‌کنند و دستفروشی تنها منبع درآمدشان است. هیچ‌کس هم با آنها کاری ندارد، فقط ما که کتاب می‌فروشیم کارمان اشتباه است؟ ما هم باید زندگی‌مان بگذرد. کتاب‌هایی را می‌آوریم که مردم می‌خواهند و می‌خرند. این کتاب‌ها را که می‌بینید، به‌تدریج و هرکدام را از جایی می‌خرم و جمع‌آوری می‌کنم. مدت‌ها طول می‌کشد تا آنها را بفروشم. کار اشتباهی هم انجام نمی‌دهم و دارم کار فرهنگی می‌کنم.»
علاقه به خرید از دستفروشان
برخلاف مغازه‌دارها که حضور دستفروش‌ها را معضلی برای کسب‌وکارشان می‌دانند، بسیاری از کتابخوان‌ها این فروشندگان حاشیه خیابان را به چشم فرصتی مغتنم برای تهیه کتاب‌های ارزان یا کتاب‌های خاص و نایاب با چاپ قدیم که شاید در هیچ مغازه‌ای پیدا نشود، می‌بینند. بهنام برمکی، از مشتریان ثابت دستفروش‌ها می‌گوید: «من بیشتر مواقع از دستفروش‌ها کتاب می‌خرم؛ چون هم قیمت کتاب‌هایشان ارزان‌تر از مغازه است و هم کنار خیابان بساط می‌کنند. کتاب‌ها مانند ویترین جلوی چشمم است و بهتر می‌توانم برای خریدشان تصمیم‌گیری کنم. کیفیت ظاهری و فیزیکی کتاب هم برایم مهم نیست؛ چون نمی‌خواهم مجموعه یا کلکسیون جمع‌آوری کنم. هر کتاب را هم فقط یک‌بارمی‌خوانم و بعد آن را به دیگران می‌دهم یا گوشه‌ای می‌اندازم. کلاً به خرید از دستفروش‌ها علاقه بیشتری دارم.»
کتاب‌های ارزان و بی‌سانسور
مجتبی کهنسال، مشتری دیگری است که در کنار بساط یکی از دستفروش‌ها ایستاده و جلد کتاب‌های ولو شده روی زمین را با دقت نگاه می‌کند. او می‌گوید، هر کتابی را که بخواهد می‌تواند در بساط دستفروش‌ها پیدا کند؛ حتی اگر کتاب‌های چاپ قدیم باشد: «از مغازه‌دارها زیاد خرید نمی‌کنم. همیشه از جاهایی خرید می‌کنم که کتاب چاپ قدیم می‌فروشند؛ چون این کتاب‌ها در بازار نیست و به بعضی از آنها دیگر مجوز چاپ نداده‌اند. بعضی از کتاب‌های دستفروشان چاپ قدیم است و چیزی از آنها حذف نشده‌است. در کل هر جور کتابی بخواهم اینجا پیدا می‌شود؛ از کتاب‌هایی درباره شیر مرغ گرفته تا آثاری درباره جان آدمیزاد و جالب اینکه قیمت کتاب‌های دستفروشان ارزان‌تر از مغازه‌هاست و این موضوع در اوضاع اقتصادی فعلی برایم اهمیت زیادی دارد.»
