سقوط 35 درصدی ارزش صندوق های دولتی

آمارها نشان می‌دهد ارزش یونیت‌های صندوق‌های سرمایه‌گذاری دولتی، صرف‌نظر از قیمت پذیره‌نویسی اولیه آنها، تاکنون 35درصد به نسبت نخستین روز آغاز معاملات آنها در بورس افت کرده، این آمار نشان می‌دهد دولت در این زمینه تجربه ناموفقی را در بورس ثبت کرده است.
به گزارش همشهری، 10‌ماه از انجام پذیره‌نویسی اولیه صندوق‌های سرمایه‌گذاری دولتی در بورس می‌گذرد اما آمارها نشان می‌دهد حتی سرمایه‌گذاران دومین صندوق سرمایه‌گذاری دولتی، موسوم به پالایش یکم، بخشی از اصل سرمایه خود را هم از دست داده‌اند.

آنچه گذشت
صندوق سرمایه‌گذاری دارا یکم نخستین صندوق دولتی بود که در ۱۳اردیبهشت۱۳۹۹ پذیره‌نویسی شد. ۳میلیون نفر با مراجعه به شعب بانک‌ها یا کارگزاری‌ها یا ورود به سامانه بانکداری اینترنتی بدون نیاز به کد بورسی (برای نخستین‌بار) به خرید واحدهای صندوق سرمایه‌گذاری دارا یکم اقدام کردند. بعد از این پذیره‌نویسی، معاملات واحد‌های این صندوق به‌طور مستقیم از طریق بورس از 4تیر‌ماه آغاز شد. در فاصله کوتاهی قیمت هر واحد از این صندوق در بازار سهام از 21هزار تومان در روز نخست به مرز 34هزار تومان رسید. اما این قیمت فقط 4روز دوام داشت و بعد از آن قیمت یونیت (واحد)‌های این صندوق شروع به نزول کرد به‌طوری که از آن تاریخ تاکنون قیمت واحد‌های این صندوق به‌طور مداوم ظرف 7‌ماه گذشته نزول کرده و اکنون به محدوده 14هزار و 400تومان رسیده است.
ماجرای عرضه یونیت‌های صندوق سرمایه‌گذاری پالایش یکم به‌عنوان دومین صندوق سرمایه‌گذاری دولتی حتی بدتر بود. ارزش واحدهای این صندوق از همان روز نخست در آذر‌ماه شروع به افت کرد و ظرف مدت کوتاهی یعنی 30دی‌ماه امسال نصف شد و به 5هزار تومان رسید. بعد از آن با انجام بازارگردانی، ارزش این صندوق اندکی رشد کرد و اکنون به محدوده 8هزار و 300تومان رسیده است.
قیمت یونیت‌های هر دو صندوق در زمان پذیره‌نویسی در اردیبهشت امسال، ۱۰هزار تومان تعیین شده بود. این یعنی سرمایه‌گذارانی که واحد‌های صندوق سرمایه‌گذاری پالایش یکم را خریده‌اند حتی از اصل سرمایه هم زیان کرده‌اند و خریداران واحد‌های صندوق سرمایه‌گذاری دارا یکم هم اگرچه هنوز وارد زیان از اصل سرمایه نشده‌اند اما می‌توان گفت با محاسبه میزان تورم در 6‌ماه گذشته و بازده 150درصدی شاخص بورس عملا خرید واحد‌های این صندوق برایشان صرفه اقتصادی نداشته و حتی متضرر شده‌اند. طبق این آمار همین حالا روی کاغذ ارزش صندوق دارا یکم نسبت به نخستین روز عرضه در بورس 35درصد و پالایش یکم 25درصد نزول کرده. اما چرا چنین اتفاقی رخ داد؟

دلیل شکست چه بود؟
بررسی‌ها نشان می‌دهد هدف اصلی دولت در واگذاری صندوق‌های سرمایه‌گذاری دولتی تغییر نگرش نسبت به خصوصی‌سازی‌ و تغییر روش واگذاری‌ها به‌دلیل تنگناهای مالی ناشی از تحریم‌ها و همینطور شیوع کرونا بود. دولت در تلاش بود از این طریق میزان درآمد و همینطور سرعت دسترسی‌اش به منابع نقد را افزایش دهد و همین عامل ریشه مشکلاتی بود که برای صندوق‌های سرمایه‌گذاری دولتی به‌وجود آمد.
روشی که برای فروش سهام شرکت‌های دولتی در سال‌جاری برای دارا یکم و پالایش یکم به‌کار گرفته شد تاکنون در فرایند خصوصی‌سازی‌ اجرا نشده بود. دولت در طول 2دهه گذشته بخش عمده سهامش را به روش مزایده، مذاکره و حراج فروخته بود.
مطابق بررسی دستگاه‌های دولتی در واگذاری‌هایی که به روش نقد و اقساط در گذشته انجام می‌شد، ریسک وصول‌نشدن اقساط در آینده همیشه وجود داشت اما چون در واگذاری در قالب صندوق‌های سرمایه‌گذاری یا ETF مبلغ فروش همان ابتدا به‌صورت نقد دریافت می‌شود، عملاً ریسک وصول‌نشدن اقساط در آینده به‌صورت کامل از بین می‌رود و با واگذاری سهام از طریق صندوق‌های سرمایه‌گذاری، دولت هم می‌تواند به پول نقد دسترسی داشته باشد و هم میزان درآمد حاصل‌شده بیشتر از گذشته است.
عرضه صندوق واسطه‌گری مالی یکم، 6هزار میلیارد تومان و عرضه صندوق پالایش یکم ۱۲هزار میلیارد تومان پول، به‌صورت نقد، در اختیار دولت قرار داد. در گذشته بسیاری از خریدارانی که سهام شرکت‌های دولتی را به‌صورت بلوک می‌خریدند، در بازپرداخت اقساط‌شان به مشکل برمی‌خوردند و دولت باید پول حاصل از واگذاری‌ها را با تأخیر و به‌صورت قسطی دریافت می‌کرد.
حتی به اعتراف وزیر اقتصاد، فراوانی افرادی که به روش مزایده در سال‌های گذشته سهام خریده‌اند و حالا نامشان در جدول بدهکاران اقساط معوق سازمان خصوصی‌سازی دیده می‌شود، بسیار زیاد است. وزیر اقتصاد پیش از این در این‌باره گفته بود: در روش واگذاری از طریق مزایده به‌صورت نقد و اقساط، عایدی دولت در زمان واگذاری نسبت به واگذاری از طریق بورس و روش ETF به حداقل می‌رسد. به‌عنوان مثال در واگذاری یکی از این شرکت‌ها به ارزش ۱۸۰۰میلیارد تومان، با تعیین ۱۰۰میلیارد تومان حصه نقدی و اعمال 2سال تنفس، عملاً عایدی دولت در زمان واگذاری به‌شدت کاهش یافته است.
این ارقام تأیید می‌کند نگاه دولت به این واگذاری‌ها صرفا از جنبه درآمد‌زایی بوده و دولت حتی به بحث بازارگردانی این صندوق‌ها بعد از عرضه در بورس توجه چندانی نکرده بود. به‌طوری که این موضوع موجب شده تا صندوق دارا یکم پس از آغاز معاملاتش در بورس فقط 4روز نخست رشد کند و صندوق پالایش یکم هم از همان روز نخست با نزول مواجه شد.
درنظر نگرفتن بازارگردان برای این صندوق‌ها از همان ابتدا موجب شد با افزایش عرضه‌ها پس از چند روز، سهامداران خرد نیز به‌صورت دومینووار دست به عرضه‌های بیشتر بزنند و این موضوع فشار فروش را در این صندوق‌ها به سرعت زیادی افزایش داد و منجر شد حتی قیمت یونیت‌های این صندوق در آخر دی‌ماه به 10هزار تومان هم برسد. این در حالی است که قیمت هر واحد از این صندوق 4 روز پس از آغاز معاملاتش در بورس در 14تیر‌ماه به 34هزار و 200تومان رسیده بود. این موضوع نشان می‌دهد که قیمت هر یونیت از واحد‌های این صندوق حتی با 72درصد نزول هم مواجه شده است.