لذت دقیقه‌های سودآور

یاور یگانه- روزنامه نگار

 شنبه هفته گذشته، «فیلیمو» گزارشی درباره وضعیتش از آذر ۹۸ تا آذر ۹۹ منتشر کرد که نکات جالب‌توجهی در آن دیده می‌شود. در صفحات نخست این گزارش آمده: «گزارش پیش‌رو آماریه که توسط کاربران فیلیمو از آذر ۹۸ تا آذر ۹۹ رقم خورده و اقدامات ما رو برای بهبود عملکرد سرویس فیلیمو نشون میده. این گزارش با نگاه به سال‌های ابتدایی فیلیمو تصویر روشنی از فرازوفرود و روند رشد بزرگ‌ترین سرویس ویدئوی درخواستی (VOD) ایران رو ترسیم می‌کنه.» این گزارش مدعی است که می‌تواند مورد‌استفاده مصرف‌کنندگان، تولیدکنندگان، فعالان اقتصادی شاغل در اکوسیستم فناوری و سیاستگذاران فرهنگی باشد؛ ولی باید توجه کرد آنچه در این گزارش ارائه شده، جنبه تبلیغی دارد و قاعدتا در جهت تامین منافع یکی از بزرگ‌ترین سامانه‌های ویدئوی درخواستی کشور است. به همین دلیل ضروری است که نهاد مستقلی صحت و سقم اطلاعات ارائه‌شده در این گزارش را مورد‌بررسی قرار‌دهد. اما با توجه به اینکه چنین نهادی وجود ندارد، خوانندگان این گزارش بهتر است صفت‌های ستایش‌آمیز متن را نادیده بگیرند و با دیدی انتقادی به مطالعه آن بپردازند.

انحصار پرترافیک‌ترین‌ها
در این گزارش به «هلدینگ صباایده» اشاره شده که در سایتش محصولاتش را «از پرترافیک‌ترین سرویس‌های آنلاین ایرانی» معرفی کرده است: آپارات، فیلیمو، صباوی‍ژن، سینماتیکت، فلایتیو و آپارات کودک. این ادعا درباره «پرترافیک‌ترین» وقتی درست است که امکان رقابت فراهم باشد؛ اما مدت‌هاست که گمانه‌هایی درباره مقابله با سایت‌های دانلود فیلم برای رونق‌گرفتن سامانه‌های ویدئوی درخواستی وجود دارد. طبیعی است وقتی مشتری حق انتخاب نداشته باشد، ناچار به سمت تنها گزینه‌هایی که روی میز باقی‌مانده هدایت می‌شود. در این وضعیت نازیدن به پرترافیک‌ترین بودن چندان منصفانه نیست. به هر حال قدرت و رابطه‌ای که همه از آن بهره‌مند نیستند، در رقم زدن شرایطی که به سود افراد قلیلی باشد، نقش عمده‌ای داشته است.
در قسمت دیگری از این گزارش آمده: «ما با مذاکره و تفاهم‌های صورت گرفته با صاحبان آثار ایرانی و غیرایرانی ـ که قابلیت مذاکره طبق قوانین وجود داشته ـ تمامی حقوق نشر اثر را (Copyright) رعایت می‌کنیم.» این گزارش توضیح نداده که «قابلیت مذاکره طبق قوانین» چیست و حقوق نشر کدامیک از آثار خارجی موجود در فیلیمو طبق قوانین خریداری شده است. در صفحه 15این گزارش تیتر «دارودسته فیلیمویی‌های معروف» در معرفی سریال‌ها و برنامه‌های فیلیمو در سال 99با عکسی از سریال «پیکی بلایندرز» دیده می‌شود که تلویزیون‌هایی با نام سریال‌های فیلیمو روی سر شخصیت‌های این سریال معروف و پرطرفدار قرار گرفته است. همین استفاده بدون اجازه از تصویر شخصیت‌های این سریال نمونه‌ای است از نقض حقوق نشر یک اثر که البته در ایران اصلا عجیب نیست و چه بسا «قابلیت مذاکره طبق قوانین» را نداشته است.

تولید 30 سریال
در صفحه 16این گزارش آمده که 30سریال درجه یک در فیلیمو در حال ساخت است. هدف گزارش اطلاع‌رسانی است، نه داوری و بنابراین منطقی بود که قضاوت درباره درجه چند بودن سریال‌های فیلیمو به مخاطبان و منتقدان واگذار می‌شد، نه اینکه فیلیمو سریال‌های تولید خودش را درجه یک معرفی کند. سریالی مثل «نهنگ آبی» ـ که خود این گزارش آن را نقطه آغازین ورود فیلیمو به سریال‌سازی دانسته ـ آنقدر بی‌کیفیت بود که لیلا حاتمی حین فیلمبرداری، به‌دلیل سطحی بودن شخصیتی که نقش‌اش را بازی می‌کرد، از سریال جدا شد. 
معرفی «رکوردشکن‌های فیلیمو» قسمت دیگر این گزارش است. در این بخش، 10فیلم پربازدید فیلیمو به این ترتیب معرفی شده‌اند: «مطرب»، «سامورایی در برلین»، «خوب، بد، جلف 2: ارتش سری»، «شبی که ‌ماه کامل شد»، «رحمان 1400»، «چشم‌وگوش‌بسته»، «جهان با من برقص»، «زهرمار»، «زیرنظر» و «چهارانگشت». در میان این 10فیلم تنها 2 فیلم «شبی که ‌ماه کامل شد» و «جهان با من برقص» مورد‌توجه برخی منتقدان قرار‌گرفتند و می‌توان گفت چه‌بسا فیلم‌هایی هستند که ـ به‌رغم برخی ضعف‌ها ـ مخاطب از تماشای‌شان احساس سرخوردگی نکند. اما اغلب فیلم‌های این فهرست در زمان اکران‌شان نه‌تنها با نقدهای منفی منتقدان مواجه شدند بلکه مخاطبان عادی‌ای هم که به تماشای این فیلم‌ها رفته بودند در فضای مجازی به انتقاد از آنها پرداختند. این وضع بیش از همه در مورد فیلمی مثل «مطرب» صادق بود که منتقدانش نه فقط منتقدان حرفه‌ای بلکه حتی تماشاگران عادی بودند. کسانی که دستی در سیاستگذاری فرهنگی دارند از این آمار می‌توانند دریابند تلویزیون در سال‌های اخیر چقدر در جذب مخاطب با تولیدات داخلی ناموفق بوده که فیلیمو توانسته با آثاری زیرمتوسط گوی رقابت را از آن برباید.

محبوبیت خارجی‌های کم‌سانسور 
این گزارش رکوردداران فیلم‌های خارجی را چنین معرفی می‌کند: «سریع و خشن تقدیم می‌کند: هابز و شاو»، «ددپول 2»، «جوکر»، «انتقام‌جویان: پایان بازی» و «آن: بخش دوم». نکته قابل‌توجه درباره این فیلم‌ها این است که همگی آنها آثاری هستند که به سانسور چندانی برای نمایش از رسانه‌های مجوزدار داخلی نیاز ندارند. طبیعی است اگر فیلمی برای پخش از سامانه‌های ویدئوی درخواستی داخلی به ممیزی شدید نیاز داشته باشد، ترجیح مخاطبان این است که چنین فیلمی را از سایت‌های دانلود فیلم یا به طرق دیگر تهیه و تماشا کنند. همین نکته بار دیگر نشان می‌دهد که بخشی از فراگیری پلتفرم‌های داخلی مدیون فضای انحصاری و قوانین ممیزی است. همچنین، مطابق این گزارش، محبوب‌ترین ژانر در فیلیمو، انیمیشن است و پربازدیدترین انیمیشن‌های فیلیمو عبارتند از: «بچه‌رئیس»،
« باب‌اسفنجی در خشکی»، «من نفرت‌انگیز»، «داستان اسباب‌بازی4»، «زوتوپیا» و «هتل ترانسیلوانیا 2». انیمیشن ایرانی هرگز نمی‌تواند برای فیلیمو این‌چنین سودآور باشد، پس مطمئنا فیلیمو از این اقبال تابنده برخوردار است که انیمیشن‌های خارجی را ـ که همچون سریال‌ها و فیلم‌های خارجی، ریالی صرف تولیدشان نکرده ـ برای تماشا به مردم بفروشد و از ساعت‌های بالای تماشای این آثار منفعت ببرد. کمپانی‌های آمریکایی سازنده سریال‌ها، فیلم‌ها و انیمیشن‌ها، به‌دلیل تحریم‌های آمریکا علیه ایران، حق ندارند که محصولاتشان را به متقاضیان ایرانی بفروشند و به همین دلیل آثار آمریکایی برای هر سامانه ویدئوی درخواستی حکم منبع لایزال سود را دارد.

کمک به گردش مالی سینما 
آیا فیلیمو و سایر سامانه‌های ویدئوی درخواستی به گردش مالی سینما کمک می‌کنند؟ به شهادت این گزارش، برخی از چهره‌های مشهور سینما این روزها در حال ساخت سریال برای فیلیمو هستند و مطمئنا از کار برای این شرکت منفعت خوبی می‌برند. اما پرسش بعدی این است که آیا سامانه‌های ویدئوی درخواستی در بالا رفتن سلیقه جامعه ایرانی می‌توانند اثرگذار باشند؟ سطح کیفی محصولات تولیدشده توسط این سامانه‌ها عمدتا آنقدر پایین است که معمولا یکی دو هفته پس از پایان نمایش‌شان به فراموشی سپرده می‌شوند. سریال‌های شبکه نمایش خانگی که این روزها با سرمایه‌گذاری کلان سامانه‌های ویدئوی درخواستی تولید می‌شوند درصورتی سودده خواهند بود که در کوتاه‌ترین زمان ممکن تولید شوند؛ پس، از این محصولات فست‌فودی نمی‌توان انتظار ارتقای سلیقه داشت. حتی بعید نیست نحوه قاب‌بندی و میزانسن فیلم‌های سینمایی تحت‌تأثیر محصولات این سامانه‌ها ـ که بیش از هر چیز به تولید سریع و پرسود اهمیت می‌دهند ـ تغییر کند و دیگر فیلمی برای پرده بزرگ ساخته نشود. سامانه‌های ویدئوی درخواستی می‌توانند آخرین ضربه به پیکره سینمای فارسی باشند که غرق در مضمون است و دیگر به زیبایی‌شناسی و فرم خاص سینمایی توجهی ندارد. 

فیلیمو، مخاطبان خود را گسترش می‌دهد
چهارشنبه گذشته فیلیمو اعلام کرد قصد دارد با افزودن حدود ۲۵میلیون فارسی‌زبان 3کشور افغانستان، تاجیکستان و ازبکستان مخاطبان خود را گسترش دهد و به این منظور به‌مناسبت آغاز سال جدید شمسی اشتراک 3‌ماهه رایگان خود  را در اختیار اعضای تازه‌وارد این کشورها می‌گذارد. این موضوع با واکنش سیدغلامرضا موسوی، رئیس اتحادیه تهیه‌کنندگان مواجه شد. موسوی در اینستاگرامش نوشت: «بسیاری از فیلم‌های ایرانی به پلتفرم‌ها به شرط نمایش در محدوده جغرافیایی ایران واگذار شده است؛ بنابراین نمایش این فیلم‌ها برای همسایگان محترم، به شرط خرید حقوق کشورهای مورد اشاره از تهیه‌کنندگان و صاحبان آثار، قانونی است؛ در غیراین صورت، اقدامی غیرقانونی است که می‌تواند باعث شکایت تهیه‌کنندگان و صاحبان آثار شود.» موسوی در خاتمه تأکید کرد: «دیدن فیلم‌ها و سریال‌های خارجی از طریق این کشورها در پلتفرم‌های ایرانی هم، شکایت صاحبان آثار خارجی را در پی خواهد داشت.»