مانع‌برداری از مسیر صادرات نفت

خبرهای تأیید نشده اما نزدیک به واقعیت از اوج‌گیری صادرات نفت ایران حکایت دارد. یافته‌های همشهری نشان می‌دهد ایران در هفته‌های اخیر روزانه تا 1.5میلیون بشکه نفت هم صادر کرده است؛ رقمی بی‌سابقه در سال99. به‌نظر می‌رسد ترس خریداران نفت ایران با روی کار آمدن دولت جدید آمریکا کمتر شده و مذاکرات برای خرید نفت از ایران داغ‌تر شده‌است.
به گزارش همشهری، افزایش بهای جهانی نفت و پیش‌بینی رشد تقاضا پس از فروکش کردن شیوع کرونا در سال‌جاری میلادی از یک‌سو و افزایش امیدواری‌ها به مذاکرات احتمالی بر سر برجام و شاید چالش‌های دیگر در حوزه سیاست خارجی ایران از سوی دیگر، فرصتی تاریخی را پیش روی سیاستمداران قرار داده تا با نگاه ملی و معطوف به آینده به مانع‌برداری از مسیر صادرات و افزایش تولید نفت ایران روی آورند. حضور مؤثر و مقتدر در بازار طلای سیاه، دست‌کم در 4سال باقیمانده، البته نیازمند اراده‌ای ملی برای بن‌بست‌شکنی در سرمایه‌گذاری روی میدان‌های نفت و گاز، به‌ویژه میدان‌های مشترک با همسایگان، دیپلماسی چندجانبه برای بازپس‌گیری سهم ایران در گفت‌وگو یا چانه‌زنی با دیگر کشورها، افزایش پایدار سهم ایران از بازار فرآورده‌های نفتی، امکان‌سنجی مسیر بازگشت دلارهای نفتی و امنیت در نقل‌و‌انتقال نفت و پول نفت است.

نگاه ملی به جای انگیزه سیاسی
همشهری پیش از این در گزارشی از تقاضای وزیر نفت برای اختصاص بودجه‌ای 600میلیون دلاری با هدف افزایش سطح تولید نفت ایران خبر داده بود. چندی قبل در جریان رسیدگی به لایحه بودجه1400، الیاس نادران، رئیس کمیسیون تلفیق بودجه مجلس فاش کرد: بیژن زنگنه، وزیر نفت در جلسه کمیسیون تلفیق بودجه اعلام کرده اگر شرایط سیاسی را به‌گونه‌ای فراهم کنید که خارجی‌ها به ما اجازه صادرات دهند و البته 600میلیون دلار هم سرمایه در اختیارم بگذارید، پس از 3‌ماه ظرفیت صادرات را به 2.3میلیون خواهم رساند. به‌گفته این نماینده مجلس، مانع اصلی اما احتمال افزایش صادرات نفت ایران و استفاده دولت فعلی از آن به‌عنوان اهرم سیاسی است؛ زیرا به‌گفته نادران در این صورت دولت تلاش می‌کند تا سازش در روابط خارجی صورت گیرد و مجلس هم این رویه را تحمل نمی‌کند.
این اظهارنظر نشان می‌دهد یکی از موانع جدی بر سر افزایش تولید و صادرات نفت ایران به نگاه‌های سیاسی و بهره‌برداری‌های جناحی گره خورده؛ تا جایی که بیژن زنگنه در 7بهمن امسال درست یک‌ماه مانده به اجرای قانون مصوب مجلس در ارتباط با توقف اجرای اقدامات داوطلبانه، در چارچوب توافق هسته‌ای، اعلام می‌کند: درنظر داریم تا تولید نفت ایران به 6.5 و بعد از آن 8میلیون بشکه در روز برسد، اما‌ عده‌ای در داخل کشور اجازه نمی‌دهند تولید نفت ایران به بالای 4میلیون بشکه در روز برسد؛ آنها در این راه حتی به مجلس رفته‌اند و به سایر نهاد‌ها هم مراجعه کرده‌اند و موفق هم بوده‌اند.
تولید فعلی و صادرات حداقل 2میلیون بشکه نفت در روز هرچند می‌تواند بخشی از نیاز بودجه‌ای و ارزی کشور را تامین کند، اما نه باعث انباشت ثروت ملی در صندوق توسعه ملی می‌شود و نه به موتوری برای به حرکت در‌آوردن دوباره اقتصاد گرفتار رکود ایران تبدیل می‌شود و صدالبته نه قدرت سیاسی ایران در معاملات بین‌المللی را تقویت خواهد کرد. ایران سال‌هاست رؤیای افزایش تولید نفت تا مرز 5میلیون بشکه در روز را در سر می‌پروراند و در غیاب سرمایه‌گذاری خارجی، سهم نفت و گاز ایران در میدان‌های مشترک نصیب همسایگان می‌شود و جایگاه ایران را در بازارهای بین‌المللی هم همان همسایگان تصاحب می‌کنند. جدی‌ترین رقیب نفتی ایران، که پس از سقوط دولت صدام حسین و افزایش خیره‌کننده سرمایه‌گذاری‌های خارجی توانسته هم بیش از ایران نفت تولید و صادرکند، عراق است. ایران و عراق تصمیم دارند تا در آینده سرمایه‌گذاری زیادی روی میدان‌های نفت و گاز مشترک انجام دهند و بازگشت به برجام و برداشتن مانع سرمایه‌گذاری در صنعت بالادستی نفت و گاز مشترک، یکی از اهداف جدی پیش‌روی دولت است.

لایه‌برداری از تحریم‌های نفتی
مانع دوم درصورت شکل‌گیری اراده‌ای در داخل کشور برای بالابردن ظرفیت تولید و صادرات نفت، چگونگی پایان دادن به تحریم‌های نفتی است که این روزها تلاش‌های دیپلماتیک برای رسیدن ایران و آمریکا برای بازگشت به برجام نشان می‌دهد ممکن است این تحریم‌ها به‌صورت لایه به لایه برداشته شود و شاید در گام نخست معافیت‌‌های محدود جایگزین رفع تمام تحریم‌ها شود که در این صورت ایران می‌تواند بخشی از نفت تولیدی خود را به کشورهای دارای مجوز بفروشد. برای ایران اما این کفایت نمی‌کند و دیگر نمی‌خواهد خود را در بیم و امید تمدید شدن یا نشدن مجوزهای معافیت آمریکا نگه دارد و به صراحت پیام داده که باید در عمل این تحریم‌ها برداشته شود که از آن به‌عنوان «حرف قطعی» یاد می‌شود.
مانع دیگر حتی به فرض برداشته شدن تحریم‌های نفتی این است که ایران چگونه می‌تواند نفت خود را در غیاب الزاماتی چون بیمه نفتکش‌ها و تحرکات ایذایی دولت آمریکا در برابر تردد نفتکش‌های صادرکننده نفت به‌صورت پایدار به‌دست مشتریان برساند. از این جهت صرف دادن مجوز محدود یا برداشته شدن تحریم‌های نفتی کفایت نمی‌کند و مذاکرات احتمالی بر سر مانع‌برداری در مسیر انتقال و بیمه نفتکش‌ها خواهد بود.

گفت‌وگو با رقبای ایران
بازگشت نفت ایران به بازارهای جهانی البته با مانع دیگری هم مواجه است و در سال‌های غیبت طلای سیاه ایران در بازارهای نفت دنیا، بیشترین نفع را روسیه، عربستان، حتی آمریکا و البته برخی کشورهای دیگر برده‌اند و اکنون وقت گفت‌وگو و ایستادن بر حق ایران جهت بازپس‌گیری سهم از دست رفته است. خریداران نفت ایران آماده خرید بیشتر هستند و ایران هم از محدودیت‌های تعیین شده در توافق اوپک پلاس، مستنثاست، اما در عالم رقابت به‌گفته وزیر نفت همه دنبال منافع ملی خود هستند. فرقی نمی‌کند افزایش صادرات نفت ایران سهم روسیه، عربستان یا حتی آمریکا و دیگران را کم کند، مهم گام بلند برای حضور پایدار و افزایش سهم نفت کشور در معاملات جهانی است.

مکث
مسیر امن انتقال نفت و دلارهای نفتی

اینکه سرمایه‌گذاری افزایش یابد، نفت بیشتر تولید و صادر شود، اما مسیر انتقال آن ناامن و مسیر برگشت پول‌های آن نامطمئن نباشد، یک گزینه ناممکن است؛ چنانکه سرمایه‌گذاران خارجی دنبال راهی شفاف و مطمئن برای نقل و انتقال پول‌هایشان هستند، خرید تکنولوژی و تجهیزات نفتی هم برای افزایش تولید نفت، بدون اطمینان از مسیر شفاف نقل و انتقال ارزی، تنها هزینه‌های کشور را افزایش می‌دهد و از سوی دیگر همه مسیر‌ها برای تولید و صادرات نفت ایران به یک کانال مطمئن نقل و انتقال و دسترسی به ارز بستگی دارد؛ زیرا سرمایه‌گذاری میلیارد دلاری در صنایع نفت‌وگاز ایران توسط شرکت‌های بین‌المللی دیگر از کانال صرافی‌ها و سامانه‌های غیرمرسوم و جاری در بخش تجارت خارجی کشور قابل تصور نخواهد بود. به گزارش همشهری، دولت حسن روحانی امیدوار است تا بلکه بتواند موانع و بهانه‌ها بر سر نقل و انتقال سالم ارز و دسترسی ایران به ارزهای خود نزد بانک‌های خارجی را بردارد و تصویب لوایح مرتبط با همکاری ایران با گروه ویژه اقدام مالی موسوم به FATF تنها یکی از گام‌های بلندی است که می‌تواند راهگشا باشد. صنعت نفت ایران در انتظار تدبیر ملی برای مانع‌برداری است و جهان شاهد یک اتفاق مهم در بازار جهانی طلای سیاه است. آیا ایران سهمی در بازار آینده خواهد داشت؟ برای مانع‌برداری از مسیر تولید و صادرات نفت ایران وقت تنگ است و تأخیر جایز نیست.