رئیس کمیته اجتماعی شورای شهر تهران در گفت‌وگو با همشهری از وضعیت شهر و یکسالگی کرونا می‌گوید
تهران کرونا را تاب آورد
زینب زینال‌زاده ـ خبر‌نگار
یک سال از ورود کرونا به کشور می‌گذرد. به‌عبارت دیگر 365روز است که مردم در نبردی سخت با کووید- 19دست و پنجه نرم کرده‌اند. براساس آخرین آمار (دیروز ظهر) یک‌میلیون و 534هزار و 34نفر در کشور به کرونا مبتلا شده‌اند، یک میلیون و 310هزار و 821نفر بهبود یافته‌اند و 59هزار و 117نفر هم فوت کرده‌اند. آسیب‌های کرونا به این اعداد و ارقام محدود نمی‌شود؛ چراکه با آمدنش کرکره مغازه‌ها را پایین کشید و کسب‌وکارهای زیادی را تعطیل کرد. درهای مدارس بسته شد و دانش‌آموزان و دانشجویان خانه‌نشین شدند و به علم‌اندوزی از راه دور و مجازی پرداختند. پرستاران و پزشکان که همیشه از آنها با عنوان فرشتگان سفیدپوش یاد می‌شود، لقب مدافعان سلامت گرفتند و در نبرد با کرونا لباس رزم از جنس «گان» به تن کردند و ماسک زدند. تاکنون بیش از 190نفر از کادر درمان در کشور جان‌شان را فدای سلامت هموطنان کرده‌اند و نامشان در فهرست شهدای مدافع سلامت جاودانه شده است. اما در کنار کادر درمان بودند و هستند کسانی که به نبرد مستقیم تن به تن با کووید- 19نرفتند، اما با خدماتشان مقابل این ویروس منحوس ایستادگی کردند. چه بسا اگر شهرداری موضوعات نگهداشت شهر، حمایت از خانواده‌های بی‌بضاعت، خدمت‌رسانی به افراد آسیب‌دیده و حتی تدفین متوفیان را با رعایت پروتکل‌ها و مسائل شرعی، درست و شایسته مدیریت نمی‌کرد، امروز شاهد افزایش آمار مبتلایان و متوفیان بودیم. الهام فخاری، رئیس کمیته اجتماعی شورای شهر تهران در سالروز شیوع کرونا در کشور، مهمان همشهری بود و ما در گفت‌وگو با او عملکرد مدیریت شهری را ارزیابی کردیم. فخاری با خوب ارزیابی کردن عملکرد شهرداری دوره فعلی، می‌گوید که شهرداری ازجمله نهادهایی بوده و هست که با تمام توان و قوا پا در میدان نبرد با کرونا گذاشت و مرور عملکرد آن با گذشت 365روز نشان می‌دهد نمره قبولی گرفته است. خانم فخاری از اولین اعضای شورای شهر بود که در همان روزهای نخست ورود کرونا به کشور به این بیماری مبتلا شد. این گفت‌وگو در کنار کرونا موضوعات دیگری چون کودکان کار، زنان و دستفروشان را نیز شامل شد.
کرونا برای همه یک تهدید است. نکته قابل تأمل در حوزه شهر و مدیریت شهری کودکان کار هستند که امروز یک موضوع نیست و به معضل تهران تبدیل شده است. در شرایط کرونایی این قشر شاید تنها شهروندانی هستند که پروتکل‌ها را رعایت نمی‌کنند. این موضوع از یک‌سو سلامت خودشان را تهدید می‌کند و از سوی دیگر سلامت جامعه و مردم را. مدیریت شهری در شرایط کرونایی برای کودکان کار چه برنامه‌ای داشته است؟
قبل از پرداختن به موضوع کودکان کار یا معضلی که شما اشاره کردید، بهتر است به ریشه آن نگاه کنیم. اگر باور داریم و می‌پذیریم که کودک کار، آسیب اجتماعی است، باید از خودمان بپرسیم ریشه و منشأ آن کجاست؟ خاستگاه این معضل، فقر است و تا زمانی که نابرابری وجود دارد، شاهد فقر هستیم. شیوع کرونا شرایط زندگی را سخت‌تر کرده و قطعاً به فقر دامن زده است. مدیریت شهری در موضوع کودکان کار بیش از وظیفه و اختیارات عمل کرده و این ارائه خدمات مربوط به شیوع کرونا نبوده است. قبل از هرچیزی مدیریت شهری به بهبود کیفیت زندگی این کودکان توجه داشته است. راه‌اندازی و تأسیس مدارس پرتو با مشارکت سازمان‌های غیردولتی و بهزیستی مهم‌ترین گام مدیریت شهری در توانمندسازی کودکان کار محسوب می‌شود. کرونا مراکز آموزشی پرتو را تعطیل کرد و کودکان از فرصت بازی و رشد و یادگیری محروم شدند و از این‌رو به‌شدت آسیب دیدند. در چنین شرایطی مدیریت شهری شیوه ارائه خدمات و حمایت از این کودکان را تغییر داد و تلاش شد از طریق کمک‌های مردمی و نهادها و سازمان‌های مردم‌نهاد بسته‌های حمایتی و اقلام بهداشتی تهیه شود و در اختیار کودکان و خانواده‌هایشان قرار گیرد.
علاوه بر اقلام بهداشتی مانند ماسک و مواد ضدعفونی‌کننده و حتی بسته‌های حمایتی، این کودکان نیاز به آموزش‌هایی در حوزه بهداشت و سلامت دارند؛ چراکه اکثر آنها را در معابر عمومی می‌بینیم که ماسک نمی‌زنند و فاصله اجتماعی را هم رعایت نمی‌کنند. با چه تدابیری می‌توان این کودکان را به رعایت دستورالعمل‌های ستاد مقابله با کرونا ترغیب کرد؟
برای قطع زنجیره انتقال کرونا علاوه بر رعایت فاصله اجتماعی نیاز است همگان دسترسی آسان و برابر به ملزومات پیشگیرانه مانند ماسک و مواد ضدعفونی‌کننده داشته باشند. وقتی شرایط کرونایی سبب تشدید فقر شده است و با نابرابری کودکان کار و خانواده‌هایشان مواجه هستیم، نباید هزینه تأمین نیازهای دیگری را به آنها تحمیل کنیم. مدیریت شهری و اعضای شورای شهر از این موضوع غفلت نکرده‌اند. در کنار ملزومات بهداشتی، تلاش شده نکاتی هم درخصوص ضرورت استفاده از ماسک به آنها آموزش داده شود. به هر حال باید پذیرفت کرونا مراکز آموزشی پرتو را تعطیل کرده است، اما کار کودکان متوقف نشده است و چون ریشه در فقر خانواده دارد اگر این موضوع مورد توجه قرار گیرد، قطعاً شاهد کاهش تعداد کودکان کار در جامعه خواهیم بود.
علاوه بر کودکان کار، در تهران شاهد پدیده زباله‌گردی زنان هستیم. این موضوع در شرایطی که کرونا هر روز تعدادی از مردم را به کام مرگ می‌کشاند از این جهت حائز اهمیت است که برخی از این زنان سرپرست خانوار هستند و درصورت آلوده شدن به کوویدـ 19ممکن است سایر اعضا و حتی مردم را آلوده کنند. آیا مدیریت شهری وظیفه و اختیاری برای رسیدگی به این موضوع دارد؟
شخصاً پرهیز می‌کنم از اینکه قضاوت کنم این زنان سرپرست خانوار هستند یا درگیر اعتیاد و آسیب‌دیده. همانطور که اشاره شد، این پدیده در منطقه‌ای که نبض اقتصاد بزرگ بازار در آن می‌زند و پسماند قابل‌توجه و ارزشمندی هم دارد، مشاهده می‌شود، ولی اینکه سازمان‌یافته به‌کار گرفته شده‌اند یا پراکنده این کار را انجام می‌دهند، جای بحث و بررسی دارد، اما در کلیات به‌نظر می‌رسد بیشتر کسانی که آسیب‌دیده اجتماعی هستند، مبادرت به این کار می‌کنند. در شورای پنجم شهر تهران تأکید بر این بود که در تهران به‌عنوان پایتخت باید شرایطی فراهم شود تا هر‌کسی که به هر دلیلی دچار آسیب شده و شرایط ناپایداری پیدا کرده است به فضای امن راهنمایی و از خدمات مددکاری و رفاهی بهره‌مند شود. با همین رویکرد کاری که می‌توانستیم انجام دهیم و انجام شد ایجاد گرمخانه ویژه زنان در منطقه 12بود. زنان در این مرکز خدمات رفاهی، مددکاری و پزشکی دریافت می‌کنند و تلاش می‌شود با بازتوانی اجتماعی و توانمندسازی، مسیر بازگشت آنها به زندگی اجتماعی هموارتر شود. به هر حال در این مراکز، پزشکان حضور دارند و اگر موارد مشکوک به کرونا باشد، قطعاً شناسایی و به مراکز درمانی منتقل می‌شوند که براساس آمار خوشبختانه تاکنون نه‌تنها در این گرمخانه، بلکه در هیچ‌یک از گرمخانه‌های تهران مرگ ناشی از کرونا ثبت و گزارش نشده است.
آیا کمیته اجتماعی شورا در رابطه با زنان زباله‌گرد تحقیقی داشته است؟
کمیته‌های شورا، کمیته‌های نظارتی و سیاستگذار هستند و مستقیم و میدانی به مسائل ورود نمی‌کنیم. درحقیقت این کار جزو وظایفمان نیست، ولی مواردی که لازم بوده را از مرکز مطالعات شهرداری تهران خواستیم بررسی بیشتری کنند، اما به‌طور خاص در مورد زنان زباله‌گرد تحقیق و بررسی انجام نشده است.
منظورتان از موارد چیست؟
مواردی چون طیف مراجعه‌کنندگان به مراکز گرمخانه یا مراکز اجتماعی و تغییراتی که در شکل‌ها و نمودهای آسیب‌های اجتماعی مشاهده می‌شود.
حضور دستفروشان در ناوگان حمل‌ونقل عمومی ازجمله اتوبوس و مترو در شرایط اپیدمی کرونا به معضل تبدیل شده است و شهروندان از این موضوع گلایه دارند؛ از این‌رو همواره شاهد درگیری‌های لفظی و بعضاً فیزیکی میان مسافران اتوبوس و مترو با دستفروشان هستیم. در این شرایط می‌توان جایگاه‌هایی برای عرضه محصولات و اقلام دستفروشان در مترو و اتوبوس طراحی کرد؟
پیش از کرونا، شورای شهر مصوبه ساماندهی دستفروشان و مشاغل سیار و بی‌کانون را داشت و به شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل شهر تهران هم ابلاغ شده و شورا هم پیگیری می‌کند، اما می‌پذیریم کاستی‌هایی در نحوه اجرا وجود دارد. به هرحال ایجاد جایگاه در مترو و ایستگاه اتوبوس مغایر با اصول ناوگان است و از سوی دیگر با این کار، مدیریت شهری به فعالیت دستفروشان رسمیت می‌بخشد و متهم به این می‌شود که عرصه‌های عمومی را به‌طور غیرمعمول و خارج از ضابطه واگذار کرده است. برای دستفروشان در تهران روز بازار و بازارچه‌های محلی پیش‌بینی شده، اما اختلاف اینجاست که دستفروشان مکان‌یابی بازارها را مناسب نمی‌دانند و در اصطلاح می‌گویند که پاخور خوبی ندارد و از این‌رو رغبتی به حضور نداشتند که پس از اپیدمی شدن کرونا با دستور ستاد ملی مقابله با کرونا تعطیل شده‌اند. در شرایط نامناسب اقتصادی و تعطیلی کسب‌وکارها تعداد دستفروشان هم افزایش یافته است و از این‌رو باید از یک روش میانه استفاده کرد که هم مشکلی برای شهروندان ایجاد نشود و هم دستفروشان امرارمعاش کنند.
راه‌حل میانه چیست؟
تهران حدود 10میلیون نفر جمعیت دارد و همین فشردگی جمعیتی و تعارض منافع ساماندهی، موضوع دستفروشان را سخت‌تر کرده است. تعدادی از دستفروشان که اتفاقاً فردی عمل نمی‌کنند و گروه هستند، نمی‌پذیرند در بازارچه‌ها مستقر شوند و فشار ایجاد می‌کنند تا نزدیک‌ترین جاهای دسترسی به مردم کالای خود را عرضه کنند. در شرایط کرونایی بی‌احتیاطی و ایجاد تجمعات به واسطه دستفروشان می‌تواند وضعیت بحرانی را تشدید کند و به همین دلیل باید توجه ویژه‌ای به موضوع شود. دستفروشان هم باید بپذیرند در شرایط خاصی هستیم و مجبورند در محدوده‌های معین و شرایط خاص و با شیوه فروش خاص فعالیت کنند. به‌نظر در این شرایط بازارچه‌های گذری می‌تواند راه‌حل مناسبی باشد که امیدوارم مدیریت شهری در آستانه سال نو در این موضوع چابک عمل کند و با تدابیر خاص این بازارچه‌ها راه‌اندازی شود.
کسب‌وکارهای زیادی از کرونا آسیب دیدند که زنان سرپرست خانوار قشری هستند که شاید بیشترین آسیب متوجه آنها شد. در این مورد مدیریت شهری حمایتی از این گروه دارد؟
یکی از کارهای خوبی که در سازمان رفاه، خدمات و مشارکت‌های شهرداری تهران پیگیری می‌شود، توافقی با برخی از سازمان‌های مجازی است با تأکید بر فعالیت زنان سرپرست خانوار و مشاغل روزمزد. این اقشار می‌توانند در قالب اپلیکیشن خدمات روزانه یا ساعتی ارائه دهند. درحقیقت با این کار فرصت ارتباطی از دست رفته ناشی از کرونا دوباره ایجاد می‌شود و افراد می‌توانند در شرایط شغلی ایمن‌تری فعالیت کنند.
اواخر سال گذشته با اپیدمی شدن کرونا شهرداری از کسب‌وکارهای آسیب‌دیده فرهنگی و هنری، حمایت کرد. در آستانه سال جدید هستیم. آیا مدیریت شهری باز هم چنین کاری را انجام می‌دهد؟
خوشبختانه در این کار همکاری بین‌نهادی چند دستگاه ازجمله بنیاد مستضعفان بسیار خوب بوده و هست. این حمایت‌ها تک‌مقطعی نبوده و تلاش شد به‌صورت دوره‌ای بسته‌های حمایتی در میان گروه‌های هدف توزیع شود. امیدواریم در پایان سال و حتی سال آتی هم شاهد این حمایت‌ها باشیم؛ هر چند می‌پذیریم مشکلات اقتصادی طبقه نابرخوردار بیش از اینهاست و با مبالغ یک یا 2میلیون تومان نمی‌توان مشکلات اقتصادی و ناپایداری شغلی آنها را حل کرد، اما به هر حال چون مسکن می‌تواند اندکی از شرایط بد را بهبود بخشد.
همانطور که اشاره کردید این حمایت‌ها مقطعی و مسکن هستند. چگونه می‌توان افرادی را که کسب‌وکارشان از کرونا آسیب دیده توانمند کرد؟
خواسته ما از شرکت ساماندهی صنایع و مشاغل شهر تهران این است که مصوبه شورای شهر را هر چه زودتر اجرایی کند؛ چراکه در آن به همه اقشار ازجمله مشاغل ثابت و موتوری و کافه ون و... توجه شده است که با عملیاتی شدن آن قطعاً توانمندسازی هم رخ می‌دهد و به‌نظر می‌رسد شهرداری باید در این مورد مؤثرتر عمل کند.
این روزها مدام از تاب‌آوری شهری سخن گفته می‌شود. قبل از هر چیزی تعریفی جامع و البته ساده از تاب‌آوری داشته باشید و توضیح دهید با وجود کرونا چگونه می‌توان تاب‌آوری شهر را افزایش داد؟
به‌طور کل دوام آوردن و قدرت سازگاری و تحمل در برابر بحران و... را تاب‌آوری تعریف می‌کنند. تاب آوری جنبه‌های مختلفی دارد؛ مثلاً تاب‌آوری زیرساختی شهر، یعنی تأمین منابع آب و راه‌ها و... تاب‌آوری در برابر حوادث خاص مربوط به تمهیدات و برنامه‌ها و ابزارهایی است که در برابر خطر زلزله یا خطر سوانح پیش‌بینی شده است. بحث دیگر تاب‌آوری اجتماعی یعنی قدرت، مهارت، توانایی و سازگاری اجتماعی در مواقع بحرانی مانند کرونا که مردم می‌توانند با رفتار مناسب مانند ماسک زدن به این بحران غلبه کنند. تاب‌آوری شهر تهران در برابر کرونا به این معناست که بتوان با اقدامات بهداشتی و پیشگیرانه شهر را زنده و پویا نگه داشت.
عملکرد مدیریت شهری در حوزه تاب‌آوری تهران در برابر کرونا چگونه بوده است؟
نه‌تنها مدیریت شهری تهران، بلکه شهرداری‌های کلانشهرها در این بخش بسیار موفق عمل کرده‌اند. شهرداری تهران در شرایط سخت ناشی از مشکلات اقتصادی، کرونا و حتی تحریم، یک لحظه اقدامات مربوط به نگهداشت شهر را متوقف نکرده است. شهرداری تهران در 3بخش اقدامات ارزشمندی داشته است؛ بخش اول مربوط به نگهداشت شهری است که خدمات شهری متوقف نشد و نیروها تلاش کردند مانند همیشه پرتوان و باکیفیت کارهای مربوط به شست‌وشو، رفت‌و‌روب و جمع‌آوری پسماندها را انجام دهند، موضوع دوم نگهداشت اجتماعی شهر است که پس از شیوع کرونا نه‌تنها خدمات اجتماعی متوقف نشده، بلکه مراکز گرمخانه شبانه‌روزی شده‌اند و مراکز بهاران هم فعال بوده‌اند و مورد آخر هم مسئله درگذشتگان و گورستان شهر بوده است. تمام متوفیان ناشی از کرونا با رعایت مسائل شرعی و اسلامی کفن و دفن شده‌اند؛ بنابراین مدیریت شهری در شرایط بحرانی کرونا بسیار درست و خوب عمل کرده و کارنامه قابل‌قبولی دارد.
ضرورت سلامت روانی و اجتماعی در روزهای کرونایی
الهام فخاری، رئیس کمیته اجتماعی شورای شهر تهران: سلامت روانی را الزاماً با شادی گره نمی‌زنم؛ چراکه بخشی از سلامت روان مربوط می‌شود به درست و خوب مدیریت کردن بحرانی که درگیر آن شده‌ایم؛ به‌نحوی که بتوانیم شرایط نامعمول را بپذیریم و به زندگی ساده و سازنده خود ادامه دهیم. با شیوع کرونا تلاش کردیم از موضوع سلامت روان غفلت نشود و تفاهمنامه‌ای با سازمان نظام روانشناسی و مشاور کشور و شهرداری تهران منعقد شده است؛ هرچند به اجرای مفاد تفاهمنامه نقد دارم و نیاز به سرعت و اقدامات سازنده‌تری در این موضوع هست. درحقیقت با شیوع کرونا توجه به سلامت روانی مردم را در فعالیت‌های شهرداری قرار دادیم؛ چون باور داریم شهر برای شهروندان اداره می‌شود و نمی‌توان از سلامت اجتماعی صحبت کرد و به سلامت روانی شهروندان نپرداخت. مورد دیگری که در این بخش مدیریت شهری به آن توجه کرده است، طراحی سازوکارها به‌گونه‌ای است که فشار روانی مردم مضاعف نشود؛ به این معنا که اگر روند شهرسازی درست و اصولی پیش برود به سلامت روانی مردم کمک می‌کند. به هر حال تمام مسائل شهروندان از تولد تا مرگ به شهرداری مربوط می‌شود و توقع و انتظار شهروندان از مدیریت شهری در تمام حوزه‌ها و بخش‌ها و حتی در مواردی که ربطی به شهرداری ندارد، نشان‌دهنده حس نزدیکی به این نهاد است.
