آفریقا زیر سایه جنگ و کرونا

سمانه معظمی- روزنامه‌نگار

سران کشورهای آفریقایی در اجلاس سالانه اتحادیه آفریقا که طی دیروز و امروز به‌صورت مجازی در حال برگزاری است گرد هم آمده‌اند تا برای بحران‌های این قاره چاره‌ای بیندیشند؛ مشکلاتی مانند افزایش مبتلایان به کرونا، رویارویی دولت‌ها، درگیری‌های مسلحانه داخل کشورها و بی‌خانمان شدن مردم در نتیجه این بحران‌ها.
کرونا آفریقا را دیرتر از دیگر نقاط جهان درگیر خود کرد اما رد مرگ ناشی از ابتلا به این ویروس به این قاره هم رسید. طبق آمار مرکز پیشگیری و کنترل بیماری‌های آفریقا، این قاره که حدود 1.3میلیارد نفر جمعیت دارد، بیش از 3.6میلیون مبتلا و 89هزار فوتی ناشی از ابتلا به کرونا داشته است. جنوب آفریقا به‌ویژه کشور آفریقای جنوبی با حدود 1.5میلیون مبتلا و 45هزار و 600مرگ‌ومیر، بیشترین آمار را به‌خود اختصاص داده است. با اینکه آفریقا به نسبت آمریکا، اروپا و آسیا وضعیت مناسب‌تری دارد، اما کارشناسان سلامت هشدار می‌دهند که احتکار واکسن توسط کشورهای ثروتمند، زندگی مردم آفریقا را در معرض خطر قرار داده است. درحالی‌که خیلی از کشورهای جهان واکسیناسیون سراسری را آغاز کرده‌اند، هنوز در آفریقا خبری از واکسیناسیون گسترده نیست. ماتشیدیسو موئتی، رئیس منطقه آفریقای سازمان بهداشت جهانی می‌گوید: «تنها راه توقف همه‌گیری، ایمن‌سازی همه مردم جهان است، نه‌فقط بخشی از آنها. عادلانه نیست در کشورهای پیشرفته گروه‌هایی که در معرض خطر نیستند واکسینه شوند، اما مردم آسیب‌پذیر در آفریقا همچنان منتظر واکسن بمانند.»
کووا‎کس، برنامه توزیع عادلانه واکسن کرونا در جهان که زیر نظر سازمان بهداشت جهانی فعالیت می‌کند، اعلام کرده که قصد دارد دست‌کم 20درصد جمعیت قاره آفریقا را واکسینه کند. اما به‌نظر می‌رسد مشکل اصلی در این قاره، پول است. براساس اعلام سازمان بهداشت جهانی، فقط 25درصد کشورهای آفریقایی منابع کافی برای تامین هزینه‌های واکسیناسیون را دارند.
مرکز پیشگیری و کنترل بیماری‌های آفریقا چند روز پیش اعلام کرد که 16کشور این قاره آمادگی خود را برای خرید 114میلیون دوز واکسن اعلام کرده‌اند. پیش‌بینی می‌شود که واکسن ظرف 3هفته آینده به‌دست این کشورها برسد.

درگیری‌های مسلحانه در آفریقای مرکزی
درگیری گروه‌های مسلح شورشی و دولت، مدت‌هاست که وضعیت جمهوری آفریقای مرکزی را در شرایط بحرانی قرار داده است. موج جدیدی از خشونت و هرج‌ومرج، قبل و بعد از انتخابات ریاست‌جمهوری و پارلمانی در 27دسامبر (8دی) موجب شد که 200هزار نفر از خانه‌های خود آواره شوند. نظامیان قصد داشتند که انتخابات را منحل کنند، اما درنهایت با وجود ادعای تقلب در انتخابات، فوستن- آرکانژ توادرا، دوباره به‌عنوان رئیس‌جمهور این کشور انتخاب شد.
شورش‌های‌ ماه گذشته به بانگوئی، پایتخت این کشور هم کشیده شد، اما درنهایت از سوی دولت و نیروهای حافظ صلح سازمان ملل متحد با همکاری سربازان روسیه و جمهوری رواندا کنترل شد. با این حال، پایتخت همچنان در محاصره شورشی‌هاست. جمهوری آفریقای مرکزی، کشوری غنی از مواد معدنی اما یکی از فقیرترین کشورهای جهان است. اتحادیه آفریقا تاکنون نتوانسته نیروهای نظامی خود را برای استقرار صلح به این کشور اعزام کند. علت آن، هم‌رأی نبودن کشورهای قاره در این زمینه است؛ برخی، طرفدار شورشیان و برخی مدافع دولت آفریقای مرکزی هستند.

بحران منطقه تیگرای
دولت مرکزی اتیوپی بعد از مدت‌ها تنش، اواسط پاییز امسال با جدایی‌طلبان جبهه آزادی‌بخش خلق تیگرای -حزب حاکم در منطقه تیگرای در مرز اریتره و سودان- درگیر شد. این جبهه حدود 30سال در ائتلاف دولتی اتیوپی، قدرت داشت تا اینکه در سال2018 آبی احمد، به‌عنوان نخست‌وزیر این کشور قدرت را در دست گرفت. ارزیابی‌ها حاکی از آن است که درگیری در تیگرای موجب کشته‌شدن هزاران نفر و بی‌خانمانی صدها هزار نفر شده است. فقط 60هزار نفر به سودان گریخته‌اند. میلیون‌ها نفر در این منطقه نیازمند کمک‌های بشردوستانه هستند و نیروهای امدادی تلاش می‌کنند تا به آنها دسترسی پیدا کنند. سازمان ملل متحد هشدار داده که شرایط تیگرای «شدیدا خطرناک» است و اگر مانع‌تراشی‌ها برای ارسال غذا به منطقه ادامه داشته باشد، باید منتظر یک فاجعه انسانی بود.
این تنش، به نگرانی‌ها از ادامه بی‌ثباتی در اتیوپی و منطقه وسیع‌تری از شاخ آفریقا دامن زده است. گفته می‌شود اریتره برای حمایت از دولت اتیوپی نیروی نظامی به این منطقه فرستاده؛ درحالی‌که مقام‌های هر دو کشور این موضوع را رد کرده‌اند. تلاش‌های مقام‌های اتحادیه آفریقا نیز برای برقراری صلح در منطقه بی‌فایده بوده و آبی تاکنون زیر بار درخواست‌ها برای مذاکره با جبهه آزادی‌بخش خلق تیگرای نرفته است.

درگیری سومالی و کنیا
سومالی حدود 2‌ماه پیش در آستانه انتخابات سراسری روابط دیپلماتیک خود را با کنیا به‌دلیل نقض حاکمیت این کشور و دخالت در امور داخلی سومالی قطع کرد. این نقطه اوج رویارویی 2کشور همسایه بود. روابط کنیا و سومالی پس از درگیری‌های مرزی دریایی در منطقه غنی از منابع نفت‌ و گاز طبیعی در اقیانوس هند رو به تیرگی گذاشته است. سومالی، 30نوامبر (10آذر) سفیر کنیا در این کشور را اخراج کرد و دیپلمات‌های مستقر خود در نایروبی را فراخواند. دولت سومالی ادعا می‌کند که کنیا در فرایند انتخاباتی جوبالند (یکی از دولت‌های نیمه‌خودمختار این کشور) دخالت کرده است. دولت مرکزی سومالی و جوبالند که هم مرز کنیاست، روابط پرچالشی دارند. کارشناسان معتقدند که اتحادیه آفریقا می‌تواند با پادرمیانی کردن به کاهش تنش‌ها بین این دو کشور کمک کند.

 رویارویی مرزی اتیوپی و سودان
اتیوپی و سودان که 1600کیلومتر مرز مشترک دارند، مدت‌هاست که بر سر حاکمیت منطقه مرزی «الفشقه» با یکدیگر اختلاف دارند. کشاورزان اتیوپی سال‌هاست که در الفشقه زراعت می‌کنند، اما سودان مدعی است که این منطقه متعلق به این کشور است. وزارت خارجه اتیوپی حدود 3هفته پیش، سودان را به سوءاستفاده از سرگرم‌شدن اتیوپی به درگیری‌های تیگرای و نفوذ به خاک این کشور متهم کرد. این وزارتخانه اعلام کرد که سکوت کشورش در زمینه اختلاف‌های مرزی 2کشور از روی ترس نیست و آدیس‌آبابا همچنان از گزینه مذاکره استقبال می‌کند. مقام‌های اتحادیه آفریقا نگران شدت‌گرفتن اختلاف‌های اتیوپی و سودان هستند و مذاکره‌های دوسویه را برای کاهش تنش ضروری می‌دانند. این در حالی است که اتیوپی، سودان و مصر، درگیر جدال سه‌جانبه بر سر سد بحث‌برانگیزی هستند که اتیوپی در حال ساخت آن روی رودخانه نیل آبی است. این سد که به «رنسانس بزرگ اتیوپی» معروف است، به بزرگ‌ترین سد برقابی آفریقا تبدیل خواهد شد.