فقط 5درصد زوج‌های نابارور درمان نمی‌شوند

مرضیه ثمره حسینی_روزنامه نگار

رشد سالانه جمعیت در ایران همچنان صعودی است و کشور ما تا بحران کم‌جمعیتی فاصله بسیاری دارد اما آنچه عیان است کاهش فرزندآوری در میان زوج‌های ایرانی است. در بررسی علل این موضوع بیشتر بر مشکلات اقتصادی تأکید می‌شود. تورم و بحران اشتغال و مسکن تأثیر خود را گذاشته‌اند و درصد زوج‌های جوانی که تصمیم به بچه‌دارنشدن می گیرند یا خانواده‌های دارای یک ‌فرزند، رو به افزایش است. به این موضوع باید شیوع ناباروری را نیز افزود. چند روز پیش اعلام شد که 25درصد از زوج‌های جوان ایرانی نابارورند. ناباروری مشکل امروز نیست، اما تحقیقات علمی‌ای که در زمینه ناباروری انجام شده تفاوت بسیاری را هم بین علل ناباروری و هم درمان آن در گذشته و حال مشخص کرده‌است. در گذشته‌- و چه بسا که هنوز نیز شایع است-ناباروری فقط به زنان نسبت داده می‌شد و زن‌نازا پیوسته درصدد تهیه وسایلی بوده که از این بدبختی نجات یابد! اما به مرور زمان و با روشنگری علم، نقش علت‌های مردانه نیز در ناباروری شناخته‌‌شد و هم‌اکنون حتی گفته می‌شود که تحت‌تأثیر دنیای مدرن و تغییر سبک زندگی، درصد اثرگذاری علت‌های مردانه در ناباروری بیشتر است. دکتر «احمد وثوق»، رئیس مرکز درمان ناباروری رویان، معتقد است با توجه به اینکه مردان بیشتر در معرض عوامل محیطی قرار‌می‌گیرند و بالاخره آسیب‌هایی که ممکن است به سیستم تولیدمثل آنها وارد شود جدی‌تر است، می‌توان احتمال داد که بالانس 50، 50که طبق آن نقش علت‌های زنانه و مردانه در ناباروری یکسان است، به‌دلیل سنگین‌ترشدن کفه علت‌های مردانه به هم خورده باشد. نظر دکتر وثوق را درباره علل ناباروری و همچنین درمان آن پرسیده ایم که می‌توانید در ادامه بخوانید.

اخیراً اعلام شد که 25درصد از زوج‌های جوان ایرانی نابارورند؛ آمار مربوط به ناباروری چگونه به‌دست می‌آید؟ و آیا واقعیت دارد که ناباروری در ایران نسبت به میانگین جهانی بالاتر است؟
مطابق آخرین آمار که حدود 6سال پیش منتشر شد بالای 20درصد جوانان ایرانی نابارور تشخیص داده شدند. هم‌اکنون با گذشت زمان و تشدید عوامل تأثیرگذار احتمال دارد که 25درصد به واقعیت نزدیک باشد. میانگین جهانی ناباروری از این عدد پایین‌تر است، به این علت که آمار سطح جهان با روش‌های کاملاً علمی و تخصصی به‌دست می‌آید و به اعداد تقریباً قابل‌اعتمادی می‌رسند اما متأسفانه ما آمار دقیقی نداریم و بیشتر بر پایه مطالعاتی که بعضاً منطقه‌ای انجام شده یا شاید کمی فراتر از آن بوده، به‌دست می‌آید اما با پیش‌بینی‌هایی که با گذر زمان روی عوامل باروری تأثیر می‌گذارد مانند بالارفتن سن ازدواج و ... به‌نظر می‌آید که این آمار قدری به واقعیت نزدیک باشد. در پاسخ به بخش دوم سؤال باید گفت که درست است و آمار ناباروری در ایران به دلایل مختلف از آمار جهانی بالاتر است.

منظورتان از دلایل مختلف چیست؟ عوامل محیطی مانند اینترنت، پارازیت‌های ماهواره‌ها، آلودگی هوا و در یک سال گذشته ویروس کرونا چقدر در ناباروری تأثیرگذار هستند؟
در سراسر دنیا ثابت شده است که عوامل محیطی در ناباروری مؤثرند؛ مثلاً آلودگی هوا و میزان سربی که در هوا وجود دارد، در ناباروری اثرگذار است یا کارکنان بعضی از مشاغل مانند کارگران پمپ‌بنزین یا کسانی که در معرض اشعه ایکس و امواج رادیویی و ماهواره‌ای قرار‌دارند بیشتر به ناباروری مبتلا می‌شوند و هر قدر این عوامل تشدید شوند، شیوع ناباروری بالاتر می‌رود. در مورد کرونا هنوز تأثیر مستقیم این بیماری روی افرادی که مبتلا شده‌اند و بهبود پیدا‌کرده‌اند، مشخص نشده است. ما هنوز تغییری را در مایع فولیکولی و تخمک‌ها و کیفیت اسپرم کسانی که تست کرونایشان مثبت بوده شاهد نبوده ایم و چیز ثابت‌شده‌ای در این زمینه وجود ندارد.

گفته می‌شود که میزان باروری مردان کاهش یافته‌است و نقش علت‌های مردانه در ناباروری بیشتر است. نظر شما در این‌باره چیست؟
تا به امروز همه می‌گفتند مشکل ناباروری در مردان و زنان 50، 50است؛ یعنی 50درصد علت به مشکل زنانه و 50درصد دیگر به مشکل مردانه برمی‌گردد یا 40درصد علت مردانه و 40درصد علت زنانه و 20درصد مشترک است. در واقع گفته می‌شود که هم زن و هم مرد در ناباروری دخیل هستند. اینکه الان ما مطالعه کرده باشیم و واقعاً بگوییم که میزان ناباروری در آقایان با استدلال و مستندات علمی بالاتر رفته است، هنوز این کار صورت نگرفته و فعلاً مطالعه‌ای منتشر نشده اما با توجه به اینکه مردان بیشتر در معرض عوامل محیطی قرار‌می‌گیرند و بالاخره آسیب‌هایی که ممکن است به سیستم تولیدمثل آنها وارد شود جدی‌تر است، می‌توان احتمال داد که بالانس 50، 50 که طبق آن نقش علت‌های زنانه و مردانه در ناباروری یکسان است، به‌دلیل سنگین‌ترشدن کفه علت‌های مردانه به هم خورده باشد.

شانس درمان زوج‌های نابارور چقدر است؟ کدام فرایند درمان اثربخش‌تر است؟
در فرایند درمان ناباروری نقش اصلی را علت ناباروری تعیین می‌کند. اگر ما به‌علت ناباروری پی‌ببریم، بهترین روش درمان را انتخاب می‌کنیم. منظور از بهترین روش درمان این است که ممکن است فرد نابارور با دارو درمان شود یا ممکن است به مداخله جزئی و جراحی کوچکی نیاز داشته‌باشد یا ممکن است به درمان‌های پیشرفته مانند IVF یا میکرواینجکشن نیاز پیدا‌کند. اصل این است که علت تشخیص داده شود، پس از آن متخصصان بهترین روش را انتخاب می‌کنند و بهترین نتیجه نیز حاصل خواهد‌شد. هم‌اکنون اگر زوجین استعداد باروری‌شان بسیار کم باشد با روش‌های پیشرفته‌ای که وجود‌دارد شانس و احتمال بسیار کم باروری را هم می‌توان تقویت کرد و زوجین صاحب فرزندانی شوند که از سلول‌های جنسی خودشان است. تنها برای درصد بسیار کمی از زوج‌ها، که حداکثر 5درصد است، نمی‌شود درمان خاصی را انجام داد. اما امیدوار هستیم در آینده‌ای نزدیک با پیشرفتی که در زمینه سلول‌های بنیادی حاصل می‌شود، حتی در افرادی که کاملاً عقیم هستند هم بتوانیم قدرت باروری آنها را برگردانیم.
هزینه درمان ناباروری در ایران چقدر است؟ چقدر از هزینه‌ها تحت‌پوشش بیمه قرار‌می‌گیرند؟
درمان ناباروری در سراسر دنیا گران است و سیاست‌های دولت‌ها در جاهای مختلف دنیا در قبال این موضوع متفاوت است. بسیاری از کشورها هستند که یک سیکل کامل را به‌طور کامل تحت پوشش قرار می‌دهند و به‌صورت کامل تحت حمایت دولت انجام می‌شود. در کشورهای دیگر درصدی از هزینه‌ها را دولت‌ها می‌پردازند. در ایران، داروها و بعضی از تست‌های تشخیصی تحت‌پوشش بیمه است، ولی متأسفانه پروسه اصلی درمان یعنی درمان IUI (تلقیح داخل رحم)، IVF (لقاح خارج از رحم) و میکرواینجکشن (ICSI) (تزریق اسپرم داخل تخمک) تحت‌پوشش بیمه نیست. تمام تلاش ما این است که با تعامل حاکمیت اعم از دولت، قوه مقننه و نهادهای تصمیم‌گیر حداقل در یک سیکل درمان، زوجین تحت‌حمایت قرار‌گیرند تا آنها بتوانند از حمایت‌های بیمه‌ای برخوردار شوند. در چند سال پیش حتی داروها هم تحت‌بیمه نبودند، خوشبختانه با گذشت زمان و همت دولت و تلاش مراکز درمان ناباروری امروز تقریباً اکثر داروها تحت‌پوشش قرار‌گرفته‌اند. آن چیزی که به‌نظر می‌رسد تحقق پیدا کند آن است که در سال آینده در بودجه کلی کشور، بودجه خوبی برای حمایت از درمان زوج‌های نابارور منظور شود که بشود در یک سیکل بخش قابل‌توجهی از هزینه‌های بیماران را تحت‌حمایت قرار داد.

آقای دکتر! منظورتان از یک سیکل درمان چیست؟ 
یک سیکل درمان از شروع درمان که تحریک تخمک‌گذاری است تا زمانی که تخمک گرفته شود و در محیط خارج از بدن لقاح آزمایشگاهی صورت بگیرد و منجر به انتقال جنین شود، را شامل می‌شود. قسمتی از این سیکل که درمان دارویی است تحت‌پوشش بیمه قرار‌دارد و بقیه مراحل تحت‌پوشش نیست که امید داریم هر چه زودتر حمایت‌ها بیشتر شود تا به زوج‌هایی که به‌دلیل هزینه‌های بالا درمان را پیگیری نمی‌کنند، آسیب کمتری وارد شود.

 ایران در زمینه درمان ناباروری در جهان در چه جایگاهی قرار‌دارد؟
جایگاه ایران در درمان ناباروری با وجود مراکز تخصصی مانند مرکز درمان ناباروری رویان ممتاز است؛ یعنی هم‌اکنون میزان موفقیت روش‌های درمانی و تکنولوژی‌ای که در اختیار ماست، قابل‌رقابت با بهترین مراکز اروپایی، کانادایی و آمریکایی است. امروز اگر زوجی از ایران برای درمان ناباروری به یک مرکز درمان ناباروری در انگلستان یا کانادا یا حتی در آمریکا مراجعه ‌کند، نخستین سؤالی که از آنها می‌شود این است که چرا در ایران به مرکزی مانند رویان مراجعه نکرده‌اند؛ یعنی اعتماد جهانی به تخصص و توانایی ایرانیان در درمان ناباروری کامل است و خود آنها منصفانه پیشنهاد می‌دهند و زوج‌ها را تشویق می‌کنند که در ایران تحت‌درمان قرار گیرند.

 امروز اعتماد جهانی به تخصص و توانایی متخصصان ایرانی در درمان ناباروری کامل است و اگر زوجی از ایران برای درمان ناباروری به یک مرکز درمان ناباروری در انگلستان یا کانادا یا حتی آمریکا مراجعه کند، نخستین سؤالی که از آنها می‌شود این است که چرا درمان خود را در ایران انجام نداده‌اند و خود آنها منصفانه زوج‌ها را تشویق می‌کنند که در ایران به‌دنبال درمان باشند