مقصران آلودگی هوا به روایت دیوان محاسبات

سیدمحمد فخار- خبر‌نگار

43ماه از ابلاغ قانون هوای پاک می‌گذرد اما هنوز میزان اجرای بندهای این قانون به 10درصد نرسیده است. پیش از این عیسی کلانتری، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست به وضوح در گفت‌وگو با همشهری اعلام کرد که «قانون هوای پاک قانونی پیشرفته است که ایران به‌عنوان کشور جهان‌سومی امکان اجرای آن را ندارد.»
گزارش دیوان محاسبات کشور با عنوان «حسابرسی زیست‌محیطی نحوه اجرای قانون هوای پاک با دامنه‌ ۸ کلانشهر» که در اختیار همشهری قرار گرفته است، نشان می‌دهد با وجود تصویب قانون هوای پاک در سال۱۳۹۶، مقایسه شاخص‌های آلودگی هوا در سال‌های اخیر نمایانگر رشد نزولی کیفیت هوا و افزایش تدریجی روزهای آلاینده در سال‌های متوالی منتهی به سال۹۹ است.
براساس این گزارش، درحالی‌که امسال یکی از بدترین کیفیت‌های هوا در 8کلانشهر کشور را سپری کردیم، از ۱۱۲حکم مندرج در قانون هوای پاک که باید توسط ۲۳دستگاه اجرایی می‌شد، ۳۸حکم اصلا اجرایی نشده، ۶۴ حکم نیز به‌طور ناقص اجرا شده و تنها ۱۰حکم از احکام این قانون عملیاتی شده است. دیوان محاسبات کشور اعلام کرده‌ که «ترک‌فعل» و «کم‌کاری» در عملکرد دستگاه‌های مربوطه محرز است.
در میان این فهرست، دستگاه‌های اجرایی مقصر در آلودگی هوا که لایحه مربوط به میزان و نحوه جریمه نقدی و توقف واحدهای متمرد را تاکنون نهایی نکرده و برخی دستورالعمل‌ها را نیز بعد از گذشت بیش از ۲سال تاکنون تهیه و ابلاغ نکرده‌اند، معرفی شده‌اند. براساس این گزارش، آیین‌نامه تعیین سن فرسودگی خودرو و بیمه خودروهای فرسوده نیز تهیه نشده ‌که این امر خود سبب معطل‌ماندن اجرای احکام قانونی شده است.
گزارش دیوان محاسبات نشان می‌دهد، عدم‌مدیریت مطلوب در ساماندهی بانک اطلاعاتی جامع و دقیق ازجمله ضعف‌های آشکار در اجرای صحیح قانون هوای پاک و نیز پایش صنایع آلاینده است. براساس اعلام دیوان محاسبات کشور، مدیریت محیط‌زیست کشور به‌طور عام و آلودگی هوا به‌طور خاص، نیازمند متولی واحد، مقتدر و مستقل و همچنین داده‌های متمرکز، یکپارچه و قابل اتکا‌ست تا برمبنای آنها تصمیمات مناسب و اثربخش در مقابله با آلودگی هوا اتخاذ شود.

بلای فرسوده‌ها
بخش مهمی از گزارش دیوان محاسبات کشور به آمار بالای وسایل نقلیه فرسوده اختصاص دارد. براساس اعلام دیوان محاسبات کشور، «با توجه به آمار بالای بیش از ۱۰میلیون دستگاه وسیله نقلیه فرسوده در کشور و نقش مهم آنها در آلودگی هوا، لازم است تدوین و ابلاغ آیین‌نامه جدید با درنظر‌گرفتن سازوکار متناسب با شاخص‌های فرسودگی خودروها، تسریع شود. سهم منابع متحرک از تولید آلودگی حدود ۸۳درصد (سالانه معادل ۵۷۹هزار تن) و سهم منابع ساکن، حدود ۱۷درصد (سالانه معادل ۱۲۳هزار تن) بوده و بیشترین علل مردودی خودروها در معاینه فنی نیز گازهای خروجی است. انجام معاینه فنی صحیح، مستمر و غیرسلیقه‌ای، می‌تواند نقش بسزایی در ایمنی و کنترل آلاینده‌ها ایفا کند.»
در این گزارش آمده است که براساس قانون هوای پاک، بنا بود با همکاری وزارت صمت و سازمان گمرک، زمینه نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی شهری ظرف مدت ۵سال از محل منابع درآمدی موضوعه و از طریق کمک بلاعوض، یارانه، تسهیلات یا صفر کردن سود بازرگانی واردات خودروهای برقی بنزینی (هیبریدی) و خودروهای الکتریکی و موتورسیکلت برقی به انجام برسد که اقدام مؤثری درخصوص این تکلیف قانونی صورت نگرفته است. تکالیف ماده‌۱۱ و ۱۲ آیین‌نامه فنی ماده۲ قانون هوای پاک مبنی بر اسقاط یک دستگاه موتورسیکلت به ازای شماره‌گذاری موتورسیکلت بنزینی و اختصاص ۱۰درصد سبد محصولات هر دوره ۳ماهه واحد تولیدی به موتورسیکلت برقی و یا از رده خارج کردن ۳دستگاه موتورسیکلت فرسوده به جای شماره‌گذاری هر دستگاه توسط وزارت صمت نیز به‌طور کامل اجرایی نشده است. دیوان محاسبات کشور اعلام کرد: طبق ماده۶ قانون هوای پاک، انجام معاینه فنی وسایل نقلیه موتوری الزامی است. اما طی سال۹۸ صدور بیش از ۹میلیون فقره کارت معاینه فنی برای خودروهای سبک و سنگین و تعداد حدود ۷میلیون فقره برگ جریمه به‌علت عدم‌اخذ معاینه فنی، بیانگر عدم‌تحقق کامل اهداف مدنظر است.
باتوجه به وجود تعداد بیش از ۸میلیون دستگاه موتورسیکلت فرسوده در سطح کشور و نقش معاینه فنی کارآمد در افزایش ایمنی و کنترل آلاینده‌های هوا، این تکلیف اجرایی نشده است. وزارت نیرو با وجود تکلیف ماده۱۹ قانون هوای پاک مبنی بر تامین ۳۰درصد افزایش سالانه ظرفیت برق موردنیاز کشور از انرژی‌های تجدیدپذیر، تنها ۸درصد نسبت به افزایش ظرفیت برق مورد نیاز کشور از طریق انرژی‌های تجدیدپذیر اقدام کرده است.

موضع وزارت بهداشت
پس از تصویب قانون هوای پاک، هنوز اقدام جدی در زمینه کاهش آلاینده‌های هوا انجام نشده است. عباس شاهسونی، رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت که عضو کارگروه ملی کاهش آلودگی هوای کشور نیز هست، به همشهری خبر داده که مهم‌ترین مشکل در زمینه آلودگی هوا ذرات معلق کمتر از 2.5میکرون در شهر تهران و سایر کلانشهرها‌ست. در برابر این آلاینده، اقدام اصلی که باید انجام شود، اجرای قانون هوای پاک بدون هیچ‌گونه ملاحظه‌ای است. اما اقدام جدی در زمینه کاهش آلاینده‌های هوا انجام نشده است. طبق بررسی‌های وزارت بهداشت، از زمان تصویب و ابلاغ اجرای قانون هوای پاک از سال۱۳۹۶ تاکنون که در پایان سال۱۳۹۹ به‌سر می‌بریم، عملا میزان ذرات معلق در هوا کاهشی نداشته و به همان مقدار است. بنابراین تاکنون این قانون هیچ‌گونه تأثیری بر کاهش آلودگی هوا نداشته است.