میراث
و اینک منشور‌کورش
بعد از سالها یکی از مهمترین اشیای تاریخ باستان به ایران بازگشت
ترمه هوشیار
نه آن کورش بازیگر که در مقابل رئیسجمهور وقت سر خم کرد و نه اقدام خانم مدیر وقت موزه ملی با دست بدون پوشش آن شیء تاریخی را از داخل جعبه چوبی بیرون آورد و نفس همه کارشناسان و باستانشناسان را در سینه حبس کرد به یاد کسی مانده اما خیلی‌ها آن استوانه 23در 11سانتی‌متر را پشت آن ویترین خاص در اتاق گوشواره سمت راست طبقه بالای موزه ملی به یاد دارند که چند ماهی برای بار دوم مهمان سرزمینی شد که به آن تعلق داشت؛ «منشور کورش» به ایران بازگشت.
29شهریور 1389بعد از سالها رایزنی، سرانجام مدیران موزه بریتانیا یک صندوق چوبی که تحت شدیدترین شرایط امنیتی نگهداری میشد را تحویل مسئولان موزه ملی ایران دادند. در این سفر رئیس وقت موزه بریتانیا این شیء تاریخی را همراهی میکرد. منشور کورش در ماه مارس1879 میلادی برابر با فروردین1275شمسی توسط هرمز رسام، باستانشناس آشوری تبار انگلیسی در تپههای عمران عراق زیر پرستشگاه اسگیل پیدا شد؛ بعد از آنکه لقب «مهمترین کشف دورانها» را بهخود گرفت به موزه بریتانیا منتقل شد تا متنی که به خط میخی احتمالا بابلی یا عیلامی روی این شیء سفالی نوشته شده را بخوانند. سرهنری راولینسون که کاشف نهایی خط میخی عیلامی بود، بعد از چند روز متوجه شد که این کتیبه، یادگاری از کورش پادشاه سرزمین ایران است که بعد از تصرف رسمی بابل دستور نگارش آن را داده و به خط اکدی یا بابلی‌نو نگارش شده است. البته در همان زمان پیدا شدن بخشی از این کتیبه شکسته و ناپدید بود و راولینسون توانست بخشهایی که خواندنی بود را بخواند و خیلی زود بفهمد که سندی که در دست دارد یکی از قدیمیترین اسناد حقوق بشر در جهان است. البته پاول ریچارد برگر، باستانشناس دیگری از دانشگاه ییل قطعه‌ای گلی را که در بازار عتیقه فروشهای عراق خریداری شده بود را پیدا کرد که با بررسی کوتاهی و باتوجه به اینکه در همان معبد اسگیل مردوک در بابل پیدا شد معلوم شد که سطرهای گم شده منشور کورش است.
در نوشته‌های این استوانه که از خاک رس است، کورش پادشاه پارس از جنایتهای نبونید، آخرین پادشاه کلدانی که بهدست او سقوط میکند میگوید و مانند همه کتیبههای دوران هخامنشی بعد از معرفی خودش و خاندانش مردم بابل را به حفظ دین خود و آزادی در سرزمین خود تشویق میکند؛ «سپاهیان گستردهام با آرامش درون بابل گام برمیداشتند. نگذاشتم کسی در همه [سومرو] اکد هراسآفرین باشد. در پی امنیت [شهر] بابل و همه جایگاههای مقدسش بودم». این لوح نبشته که به منشور کورش معروف شد بیتردید یکی از مهمترین کشفیاتی بود که در تاریخ باستانشناسی میانرودان همراه با لوح حمورابی که در شوش پیدا شد به شمار میآیند. اما از آنجا که زمان پیدا شدن این دو اثر ایران و عراق گرفتار حاکمانی بودند که ارزش واقعی این آثار را نمیدانستند، هر دو لوح باارزش از سرزمینهایشان خارج شدند و لوح حمورابی به موزه لوور و لوح کورش به موزه بریتانیا رفت. در حدود سالهای دهه‌های 40و 50این اثر باستانی از سوی سازمان ملل به 6زبان رسمی منتشر و بهعنوان نخستین سند منشور حقوق بشر شناخته شد. در جشنهای دوهزار و پانصد ساله این اثر که نماد رسمی جشنها بود به ایران امانت داده شد. بعد از جشنها نیز چندین کپی از آن را به نهادهای مختلف از جمله سازمان ملل هدیه دادند. اما از نیمه دهه 80 با گسترش روابط میان موزه ملی ایران و موزههای جهان ازجمله موزه بریتانیا و برگزاری نمایشگاههای بینالمللی قرار شد چندین اثر از جمله منشور کورش در عوض برگزاری نمایشگاه امپراتوری فراموش شده یا جهان هخامنشی که در سال84 در موزه بریتانیا برگزار شد به ایران بیاید. تغییر و تحولات در حوزه سیاسی ایران و تحریمهای سازمان ملل و تیره شدن روابط میان ایران و انگلستان و البته رفتوآمدهایی در سازمان میراث فرهنگی و موزه ملی در نهایت در سال1389 بعد از نامهنگاری پرتنشی که میان حمید بقایی، رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی و موزه بریتانیا انجام شد با تأیید جان مکگرگور، رئیس موزه بریتانیا و دکتر کرتیس، رئیس هیأت امنای این موزه منشور کورش در 21شهریور 1389 به ایران آمد و تحویل آزاده اردکانی، رئیس وقت موزه ملی شد. بیتردید برای کسانی که مشتاقانه انتظار دیدار منشور کورش را میکشیدند اینکه خانم اردکانی بدون هیچ دستکش و تدابیر لازم، منشور کورش را با دست از جعبه خارج و در ویترین گذاشت یکی از نخستین اتفاقات عجیب این رویداد مهم بود. اما رویداد اصلی در روز رونمایی منشور کورش با حضور محمود احمدینژاد رخ داد. در این مراسم که احمدینژاد منشور کورش را منشور عشق و کورش را شاه جهان نامید آن را برای ارزیابی تاریخی عملکرد سیاستمداران مبنا دانست. اسفندیار رحیممشایی، رئیس دفتر رئیسجمهور وقت نیز منشور کورش را «سند رفاه، آزادی و اعتقادات ارزشمند آسمانی و توحیدی و الزامات انسانی و بشری» خواند. در نهایت منشور کورش بعد از چندماه و دیدار میلیونها ایرانی بار دیگر از ایران به انگلستان بازگشت و در ویترین قدیمیاش جای‌خوش کرد.
در همینه زمینه :
