سال اخراجی‌ها

 سعید مروتی 

میزان استقبال تماشاگران از فیلم «اخراجی‎‌‎ها» در روزهای پایانی سال85، تکلیف اکران بهار86 را روشن کرده بود. سال86 سال «اخراجی‌ها» بود. سردبیر نشریاتی چون جبهه و شلمچه در نخستین فیلمش نشان داد قاعده بازی را بلد است. از انبوه بازیگران محبوب (عبدی، حیایی، شریفی‌نیا و...) و امکان شوخی با مضامینی که جزو خطوط قرمز محسوب می‎‌‎شد، به‎‌‎عنوان دلایل موفقیت اخراجی‎‌‎ها نام برده می‎‌‎شود. دلیل اصلی اما انطباق حال‌و‌هوای سازنده اخراجی‎‌‎ها با روحیه جمعی و فضای اجتماعی پس از روی کار آمدن احمدی‎‌‎نژاد بود. فیلم در اوج فروش بود که نسخه قاچاقش به بازار آمد وگرنه رکوردها را جابه‎‌‎جا می‎‌‎کرد. (کاری که اخراجی‎‌‎های2 انجامش داد.) مهم‎‌‎ترین رقیب اخراجی‎‌‎ها می‎‌‌توانست «سنتوری» مهرجویی باشد؛ فیلمی که واکنش‎‌‎های پرشور تماشاگران جشنواره بیست‌و‌پنجم، می‎‌‌توانست مقدمه‎‌‎ای بر موفقیت تجاری گسترده‎‌‎اش باشد. سنتوری با جرح و تعدیل‎‌‎هایی پروانه نمایش گرفت. بیلبوردهایش در سطح شهر نصب شد ولی در آستانه اکران، وزیر ارشاد شخصا توقیفش کرد. درحالی‎‌‎که سازندگان فیلم در حال مذاکره برای حل مشکل سنتوری بودند و حتی بهرام رادان ترانه‎‌‎های محسن چاووشی را (که هنوز خواننده‎‌‎ای زیرزمینی بود) دوباره خواند تا سنتوری از محاق بیرون‌ آید، نسخه قاچاق فیلم به کنار پیاده‌روها آمد. سال86 سال اوج گرفتن پدیده قاچاق فیلم‎‌‎های سینمایی بود؛ فیلم‎‌‎هایی که به سهولت و به سرعت بیرون می‎‌‎آمدند؛ مثلا در روز اول اکران «اگه می‎‌‎تونی منو بگیر» سی‌دی‎‌‎اش کنار سینما قدس که سینمای سرگروه فیلم بود به فروش می‎‌‎رسید. فیلم «نقاب» هم وقتی پس از 3سال توقیف با ممیزی فراوان روی پرده آمد، نسخه بدون سانسورش منتشر شد و نتیجه افت فروش و شکست فیلم بود. تراژدی قاچاق فیلم‎‌‎ها به مضحکه تبدیل شده‌بود. تحصن سینماگران در اعتراض به قاچاق محصولات سینمایی و مذاکره اتحادیه تهیه‎‌‎کنندگان با نیروی انتظامی و یافتن راهکارهای قضایی فضا را چند ماهی آرام کرد.
در سالی که اخراجی‎‌‎ها فاتح گیشه لقب گرفته بود، «توفیق اجباری» همپای فیلم ده‌نمکی فروخت؛ فروشی که جایگاه محمدرضا گلزار را به‎‌‎عنوان ستاره‎‌‎ای پولساز تثبیت کرد. در این سال‎‌‎ها هر فیلمی با بازی گلزار از گیشه سربلند بیرون می‌‌‎آمد (جز «گل یخ» که بازسازی ناموفق «سلطان قلب‎‌‎ها» بود.) «خون بازی» یکی از معدود نمایندگان سینمای اجتماعی در اکران86، می‎‌‌توانست مطالعه‎‌‎ای موردی درباره معضل اعتیاد میان جوانان طبقه مرفه پایتخت باشد و در عین حال تصویری اسنادی از شهر خاکستری ارائه دهد. تغییر مدیرعامل فارابی و رفتن علیرضا رضا‌داد و آمدن مجید شاه‌حسینی، نشانه‎‌‎ای از تغییرات مطلوب وزیر ارشاد در حوزه مدیریت سینمای ایران بود. اصولگرایان دولت را در دست داشتند ولی معجزه‎‌‎ای که منتظرش بودند، دست‎‌‎کم در حوزه سینما رخ نداده بود. ضمن اینکه شکافی جدی بین وزارت ارشاد و تیم رئیس‎‌‎جمهور وجود داشت. یک سو محمد‌حسین صفار‌هرندی به‎‌‎عنوان اصولگرایی کلاسیک قرار گرفته بود و سوی دیگر جواد شمقدری و مهدی کلهر به‎‌‎عنوان مشاوران رئیس‎‌‎جمهور، ساز دیگری می‎‌‎زدند. در داخل خانواده سینما هم اختلافات صنفی بیداد می‎‌‎کرد. صنف تهیه‎‌‎کنندگان دچار انشعاب شده بود و کار به جایی رسید که اتحادیه تهیه‎‌‎کنندگان جشن خانه سینما را تحریم کرد. در فضایی سرد، جشنواره بیست‌و‌ششم هم برگزار شد؛ جشنواره‎‌‎ای که پدیده‎‌‎اش فیلمی بود که شایسته حضور در بخش مسابقه دانسته نشده‌بود؛ «تنها دو بار زندگی می‎‌‎کنیم» نخستین فیلم بلند بهنام بهزادی، ستاره غافلگیر‎‌‎کننده فجر بیست‌و‌ششم لقب گرفت. فیلم محبوب منتقدان از جشنواره‎‌‎ای که اثر برگزیده‎‌‎اش «آواز گنجشک‎‌‎ها» بود.
در روزهای پایانی سال86، سینما آزادی بازگشایی شد؛ سینمایی که 29فروردین76 هنگام نمایش «تعطیلات تابستانی» طعمه آتش شده بود، 19اسفند86با اکران نمادین آخرین فیلمی که قبل از سوختن روی پرده داشت، آغازی دوباره را جشن گرفت. سینما آزادی و سینمای دنج و کوچک مجاورش، شهر قصه، حالا تبدیل به پردیسی شیک و مدرن شده بود؛ پردیسی که معماری‎‌‎اش نه یادآور دو سینمای مهم و خاطره‌انگیز تهران (آزادی و شهر قصه) که تداعی‎‌‎کننده پاساژهای تجاری بود. پردیسی که انتهای اسفند86 افتتاح شد ربط چندانی به سینمایی که در انتهای فروردین76در آتش سوخته بود نداشت. بیش از یک‌دهه گذشته بود و خیلی چیزها تغییر کرده بود.