جنگ با پوستر

حالا مردم مهم‎‌‎ترین سفارش‎‌‎دهنده‎‌‎های طراحی پوستر بودند. جنگ تحمیلی حادثه مهمی بود که هنرمندان متعهد را پیش‌چشم مردم به واکنش موظف می‎‌‎کرد. احمد آقاقلی‎‌‌‎زاده یکی از طراحان مهم پوسترهای سیاسی، 2سال پس از پایان جنگ در شماره 7نشریه «سوره» نوشت: «وقتی شهری بمباران و کودک بی‎‌‎گناهی کشته می‎‌‎شد، چشم‎‌‎های هراسان او از من می‎‌‎خواست تا مظلومیتش را در تاریخ به‎‌‎ثبت برسانم.» چنین پوسترهایی از منظرهای گوناگون قابل بررسی هستند. واکنش طراحان از سال‎‌‎های نزدیک به انقلاب آغاز شده بود و تا پایان جنگ تحمیلی تداوم داشت؛ از برگزاری نمایشگاه توسط گروه «57» پیش از انقلاب که پوسترهای انقلابی را علیه رژیم مستقر روی دیوار بردند تا کارهایی با موضوع‎‌‎هایی چون مظلومیت فلسطین، کشتار مسلمانان در بوسنی و هرزگوین، وقایع مکه و مبارزان آزادی‌خواه ایرلندی و... که دستخوش طراحی پوستر بودند. اسماعیل، بهزاد و کورش شیشه‎‌‎گران، محمد خزایی، احمد آقاقلی‎‌‎زاده، قاسم درودگر، ابوالفضل عالی، محمدتقی جلیلی، حمید شریفی، ناهید فراست، مصطفی گودرزی، جمال خرمی‎‌‎نژاد، علی وزیریان، احمد یاری، مسعود قندی، مجید قادری، علیرضا عمومی، سیاوش ذوالفقاریان و جعفر نجیبی از مهم‎‌‎ترین و پرکارترین طراحان پوسترهای جنگ تحمیلی هستند. در این بین پوسترهایی از طراحانی مانند مرتضی ممیز، قباد شیوا، مصطفی اوجی و عباس سارنج نیز به‎‌‎چشم می‎‌‎خورد. تأثیر وقوع جنگ آنچنان بود که هنرمندان بیشتری را به واکنش وادار می‎‌‎کرد. حتی بسیاری که در روند انقلاب واکنشی نشان نداده بودند را نیز راهی میدان مبارزه از راه هنر کرد. در این بین هنرمندان حوزه اندیشه و هنر اسلامی- که بعدتر حوزه هنری نامیده شدند- از مهم‎‌‎ترین گروه این طراحان به‎‌‎شمار می‎‌‎رفتند. مرتضی گودرزی در کتاب «گرافیک انقلاب» می‎‌‎نویسد: «در زمان وقوع جنگ، هنرمندان انقلاب، آثار زیادی را خلق کردند که منعکس‌کننده واقعه هولناک جنگ، مظلومیت مردم و کودکان بی‎‌‎دفاع، مقاومت و شجاعت رزمندگان، افشاکننده ماهیت رژیم بعثی و حامیان آ‎‌‎نها، عرفان و خلوص رزمندگان، تبیین ماهیت مقدس مبارزه و دفاع و ده‎‌‎ها مسئله و موضوع دیگر درباره جنگ تحمیلی بود». کارهای برادران شیشه‎‌‎گران از نظر استانداردهای طراحی گرافیک، از بسیاری دیگر نمونه‎‌‎ها کامل‎‌‎تر بود. انتخاب فرم، ترکیب عناصر، انتخاب رنگ و شعارنویسی در این پوسترها مورد توجه است. دیگر طراحان عموما در استفاده از عناصر گرافیکی به ورطه تکرار و کلیشه افتاده بودند. پرچم ایران، آمریکا و عراق، تصاویر شخصیت‎‌‎های برجسته، گل لاله، پرنده، توده مردم و... در بسیاری از این کارها دیده می‎‌‎شود. ابوالفضل عالی در مرز میان نقاشی و گرافیک آثار ارزنده‎‌‎ای خلق کرد و کارهای علیرضا عمومی با تکیه بر نقوش معماری اسلامی و خوشنویسی متن قرآن، قابل‎‌‎توجه بود.  2کتاب «ده سال با طراحان گرافیک انقلاب اسلامی» به‎‌‎کوشش ابوالفضل عالی و گرافیک انقلاب نوشته مرتضی گودرزی مهم‎‌‎ترین منابع قابل ارجاع در این مقوله‎‌‎اند. پوسترهای این نوشته از آرشیو شخصی نگارنده و حمید جباری‎‌‎راد است.