چرا نگران موج چهارم شیوع کرونا هستیم؟

رحمت‌الله مرادزاده‌-اپیدمیولوژیست

اپیدمی‌ها انواع مختلفی دارند و اپیدمی کرونا از نوع منتشره آن است. چنین ویژگی به این معناست که ویروس به شکل موج کار و سینوسی در نقطه‌ای آغاز و به حد بالایی از مبتلا کردن افراد می‌رسد و در مقطعی فروکش کرده و در موجی تازه مجدداً اوج گرفته و با آلوده کردن دسته‌ای دیگر از افراد که در موج اول موفق به آلوده کردن آنها نشده است به حیات و تکمیل زنجیره بیماری‌زایی خود ادامه می‌دهد. ویروس در چنین موقعیتی به‌اندازه‌ای به حرکت خود ادامه داده و افراد را مبتلا می‌کند تا درنهایت بتواند همه گروه‌های جامعه‌ای که با آن درگیر شده را آلوده کند.
این حالت در شرایطی رخ می‌دهد که ویروس از نظر ساختار ژنتیک دچار تحول و جهش نشود و مانند یک خط به مبتلا کردن افراد در قالب گروه‌ها و شبکه‌هایی که به یکدیگر متصل هستند، ادامه دهد. اما با مطالعاتی که بر ساختار ویروس کرونا در یک سال گذشته انجام شده است به‌نظر می‌رسد، در ایران و در ‌ماه اردیبهشت شاهد ورود ویروس جهش‌یافته به کشور یا جهش ویروس در کشور بوده‌ایم و این موضوع منجر به‌سرعت گرفتن روند ابتلای افراد به ویروس و رخداد موج سهمگین شیوع بیماری شده است؛ رخدادی که درنهایت توانست آمار جانباختگان را که در اردیبهشت به 35نفر تقلیل یافته بود در‌ ماه آبان به نزدیک 500جانباخته در روز افزایش دهد.
در شرایط کنونی و مبتنی بر آمارهای ارائه‌شده از سوی مسئولان وزارت بهداشت درباره مبتلا شدن دست‌کم نیمی از جمعیت کشور به ویروس کرونا و با درنظرگرفتن تغییر وضعیت آب‌وهوا و برودت دما و در نتیجه نزدیکی افراد خانواده به یکدیگر باید نگران آغاز موج دیگری از بیماری باشیم. تجربه نشان داده است، در هوای سرد افراد بیشتر به یکدیگر نزدیک می‌شوند، از تهویه مطبوع در مکانی که در آن کار یا زندگی می‌کنند استفاده نکرده و پنجره‌ها را برای تعویض هوای مانده در خانه با هوای مطلوب و سالم باز نمی‌کنند.
چنین رفتاری در فصول سرد سال و در زمانه‌ای که کرونا خطری بالقوه برای انسان‌هاست به دامن‌زدن بیماری و نشر آن در جامعه کمک زیادی می‌کند. کافی است یک فرد ناقل در محیط کار یا خانه وجود داشته باشد تا سرعت اپیدمی که اکنون با اجرای برخی سیاست‌ها کاهش پیدا کرده است دوباره روندی صعودی به‌خود گرفته و مبتلایان تازه‌ای را روانه بیمارستان‌ها کند.
به‌نظر می‌رسد، تنها در شرایطی می‌توانیم از وقوع موج جدید یا شدت دامنه شیوع بیماری کم کنیم که بتوانیم مداخلات مؤثر و بهنگامی در برخورد با بیماری داشته باشیم. باید سمت‌وسوی برنامه‌ریزی مسئولان در وزارت بهداشت و ستاد ملی مقابله با کرونا به‌گونه‌ای تنظیم شود که روند ابتلای افراد به ویروس تا حدامکان کاهش یا فاصله زمانی میان ابتلای افراد به بیماری افزایش پیدا کند. برای رسیدن به چنین هدفی نیازمند کاهش تراکم جمعیت در مراکز جمعیتی و افزایش فاصله‌گذاری اجتماعی، بیماریابی و اجرای سختگیرانه طرح‌های قرنطینه‌ای با اجرای سیاست‌های هوشمند مقابله با کرونا هستیم، اما باید دانست سیاست‌هایی که تاکنون در روند مبارزه با کرونا از سوی مسئولان و برنامه‌ریزان به‌کار گرفته شده است، نواقص بسیاری داشته و دارد.
 به‌عنوان نمونه، ستاد ملی مقابله با کرونا سیاست تعطیلی گسترده را در استان‌های قرمز به مرحله اجرا درآورد که این سیاست در برخی استان‌های بزرگ مانند تهران مؤثر و کارآمد بوده، اما در استان‌های کوچک‌تر کارایی چندانی نداشته است. آمارها نشان می‌دهد، در برخی استان‌ها و قبل از اجرای سیاست‌های تعطیلی و قرنطینه شاهد کاهش شیب ابتلای افراد به کرونا بودیم که این موضوع را نباید ناشی از سیاست‌های تعطیلی، بلکه باید ناشی از سیاست منع تردد بین استان‌ها دانست.
در شهرهای کوچک، تعطیلی سمی مهلک برای در امان نگه‌داشتن مردم است؛ چراکه در چنین شهرهایی، شاهد تعطیلی‌های زودهنگام بوده و صاحبان کسب‌وکارها به‌دلیل نوع پیوندهای خانوادگی، بافت‌های سنتی و اجتماعی به دیدار اقوام و بستگان خود می‌روند و دورهمی‌های زیادی برگزار می‌کنند. این دورهمی‌ها به انفجار کرونا میان افراد جامعه منجر می‌شود و به‌زودی باید شاهد بازخورد منفی از سیاست تعطیلی‌های انجام‌شده در شهرهایی با چنین ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی باشیم.
در برخی استان‌ها به‌دلیل همین رفتارهای نهادینه‌شده فرهنگی میان خانواده‌ها، تا 80درصد جانباختگان کرونا را افراد سالمند، بازنشسته و خانه‌دار تشکیل می‌دهند که این موضوع نشان می‌دهد باید در روزهای آینده در شهرهایی که سیاست‌های تعطیلی بدون توجه به بافت فرهنگی در آنها اجرا شده، شاهد آغاز دور جدیدی از فوت یا ابتلای افراد به بیماری باشیم.
مسئولان باید به این باور برسند که برای عبور از بحران کرونا به مسئله ایمنی جمعی در مقابل ویروس توجه کنند، اما قرائتی که از این نوع ایمن‌سازی دارند را تغییر دهند. ایمنی جمعی را نمی‌توان با تشویق کردن مردم به ابتلای بیماری ایجاد کرد، بلکه باید به مردم آگاهی داد که چگونه می‌توانند خود را از بیماری در امان نگه دارند و فاصله ابتلای خود به بیماری را افزایش دهند تا زمانی که واکسن تأییدشده‌ای تولید و در اختیار افراد برای ایمن شدن قرار بگیرد؛ ازاین‌رو، باید علاوه بر حفظ هوشیاری در مقابل بیماری به‌گونه‌ای عمل کنیم تا با خیزش موج چهارم ویروس که می‌تواند با جهش‌های ژنتیک نیز همراه باشد، مقابله کنیم؛ مقابله‌ای که نیازمند تحمل، آگاهی و دقت بالاتر نسبت به همه آموخته‌هایی است که در 10‌ماه گذشته از ویروس داشته‌ایم  و با کمک آن باید خود را از ابتلای به آن در امان نگه داریم.