داستان چیپس چوب

سمیرا باباجانپور

  فصل خواب زمستانی درختان از راه رسیده است و برگ‌ها ی زرد و قرمز با شاخه سار خشکیده، نوید یک خواب راحت را می‌دهد. به گفته کارشناسان فضای سبز، هرچه خواب زمستانی درختان با کیفیت‌تر باشد، با طراوات و شادابی بیشتر به استقبال بهار می‌روند. برخلاف باور همگان، ۶ ماهه دوم سال آغاز فصلی پرکار برای اداره «فضای سبز» شهرداری است. اگر در بهار و تابستان درختان، سبز و با طراوت به نظر می‌رسند و آبیاری منظم آنها از اهمیت زیادی برخوردار است، برعکس در ۶ ماهه دوم، زمانی که درختان لباس سبز از تن بدر می‌کنند و برای خواب زمستانی آماده می‌شوند عملیات هرس و «به زراعی» آنها ضامن سلامتی درختان در فصل بهار خواهد بود. هرساله از اواسط مهرماه تا پایان دی ماه طرح‌های گسترده هرس درختان پایتخت آغاز و از شاخ و برگ خشکیده این درختان، یکی از بهترین کودهای گیاهی تولید می‌شود. گستردگی فضای سبز در مناطق غربی پایتخت و وجود بوستان‌های جنگلی، آمار درختان این مناطق را افزایش داده است. در نتیجه هرس و نگهداری به موقع آنها بسیار اهمیت دارد.

منطقه ۲۱ / فصل زندگی دوباره

افزایش سرانه فضای سبز منطقه ۲۱ در سال ۱۳۹۹ از ۴۵‌مترمربع به ۵۰‌مترمربع، نشان از آمادگی و تلاش مدیریت شهری این منطقه برای ارتقای فضای سبز و بهره‌مندی از درختان به‌عنوان ریه تنفسی پایتخت دارد. «محمود عظیمی‌گرامی»، معاون خدمات شهری شهردار منطقه ۲۱، فصل پاییز و زمستان را فصول پرکار این معاونت در اداره فضای سبز می‌داند و دقت در هرس درختان و بازپیرایی آنها را ضامن سلامت فضای سبزمنطقه برای آغاز سال ۱۴۰۰ عنوان می‌کند: «براساس دستورالعملی که سازمان پارک‌ها ارائه می‌کند، هر سال کار هرس درختان انجام می‌شود. کار هرس درختچه‌ها و درختان سوزنی برگ منطقه ۲۱ آغاز شده است و به دنبال آن عملیات هرس پهن برگ‌ها با ریختن برگ‌هایشان مانند «توت»، «نارون» و «اکالیپتوس» انجام خواهد شد.»
۷ اکیپ در ۳ ناحیه منطقه در این مدت فعالیت می‌کنند که کارشان به‌طور تخصصی هرس درختان است. این کارگران به‌عنوان یک نیروی متخصص در زمینه هرس درختان در کلینیک «گل و گیاه» منطقه آموزش‌های لازم را دیده‌اند.
۹۰‌درصد عملیات هرس شاخ و برگ درختان منطقه ۲۱ تا پایان آبان ماه به اتمام رسیده است. به گفته معاون خدمات شهری این منطقه، شاخ و برگ اضافی را به مرکز تولید «چیپس چوب» منطقه ۲۲ انتقال می‌دهند تا در نهایت به‌عنوان کود مورد استفاده قرار بگیرند.
عظیمی می‌گوید: «برخلاف تصور همگان، عمده کار اداره فضای سبز در ۶ ماهه دوم سال است. رسیدگی به درختان و گیاهان اهمیت زیادی دارد و هرس زمستانه سلامت، تازگی و طراوت آنها را برای فصل بهار و تابستان تضمین می‌کند. همزمان با هرس، عملیات بازپیرایی درختان وکود دهی به وسیله کودهای دامی و شیمیایی انجام می‌شود. علاوه براین نشاهای زمستانه کاشته می‌شود تا برای فصل بهار آماده شوند. در تابستان، عمده فعالیت ما بر آبیاری فضای سبز تمرکز دارد و برعکس در زمستان، آبیاری کمتر انجام می‌شود و تنوع کارها بیشتر است. البته در منطقه ۲۱ تلاش کرده‌ایم درختان و گیاهانی را پرورش دهیم که آب کمتری مصرف می‌کنند. درختانی همچون «زیتون» و «زبان گنجشک».» او درباره خدمات‌دهی به شهروندان می‌گوید: «شهروندان می‌توانند با پیام به ۱۸۸۸ آمار و اطلاعات درختان کوچه خود را اطلاع دهند تا کار هرس و رسیدگی انجام شود. حتی امکان شرکت در کلاس‌های آموزشی نگهداری از درختان در مراکز آموزشی گل و گیاه منطقه ۲۱، برایشان فراهم است.»

منطقه ۲۲/ بزرگ‌ترین مرکز بازیافت درختان

هرس، بخشی از فرایند کار «به زراعی» است که از اوایل آبان ماه آغاز می‌شود و تا پایان زمستان ادامه پیدا می‌کند. منطقه ۲۲ با دارا بودن ۳ هکتار فضای سبز سهم مهمی در این عملیات دارد. «احسان صفایی»، معاون خدمات شهری شهردار منطقه ۲۲، می‌گوید: «فرایند هرس شامل تشتک زنی‌ها، نخاله‌کشی‌ها، زیر و رو کردن خاک، کند و کوب خاک، هرس درختان، سم‌پاشی و کوددهی است که به مجموع آن عملیات به زراعی فضای سبز گفته می‌شود. درحقیقت درختانی را که به خواب زمستانه رفته‌اند آماده می‌کنیم تا بتوانند در فصل بهار طراوت و شادابی بیشتری داشته باشند.»

انواع هرس درختان
او از ۳ نوع هرس نام می‌برد و ادامه می‌دهد: «عملیات هرس چند نوع است، یک: هرس «فرم یا زیبا سازی». برخی درختان باید به گونه‌ای هرس شوند که از نظر ظاهری زیبایی‌شان حفظ شود. ۲:نوع دیگر، هرس برای «سبک کردن درخت» است که به ۲ دلیل انجام می‌شود. نخست قوی کردن بنیه درخت در زمانی که به خواب زمستانی رفته است و دوم اینکه بتواند در برابر بارش برف دوام بیاورد. چون اگر درختان هرس نشوند، برف انباشته شده بر روی شاخه‌های اضافی سنگینی می‌کند و در نهایت به درخت صدمه می‌زند. ۳:نوع دیگر، هرس به‌عنوان «هرس بادبر» معروف است. این نوع هرس در مناطقی مانند منطقه ۲۲ که باد زیادی جریان دارد از اهمیت زیادی برخوردار است. چون باد شدید سبب شکستن درختان می‌شود. درختانی که در مسیر باد قرارگرفته‌اند باید به‌گونه‌ایی هرس شوند که در مقابل وزش باد دوام بیاورند. این نوع هرس از نیمه آبان ماه آغاز شده است و تا دی ماه ادامه خواهد داشت.»

نخستین سایت تولید چیپس چوب در غرب تهران
در چند سال گذشته شاخ و برگ حاصل از هرس درختان به‌عنوان زباله به «آرادکوه» منتقل و دفن می‌شد. برای اینکه این اتفاق نیفتد منطقه ۲۲ در سال ۱۳۹۴، نخستین سایت «چیپر» را راه‌اندازی کرد که سایت چیپس چوب است. سال ۱۳۹۷ این سایت توسعه پیدا کرد و در حال حاضر به یکی از مهم‌ترین سایت‌های چیپر پایتخت تبدیل شده است. احسان صفایی در این‌باره می‌گوید: «در منطقه ۲۲ با وجود فضای سبز ۳ هکتاری حجم شاخ و برگ حاصل از هرس درختان بسیار زیاد است و مدیریت سرشاخه‌های بریده شده اهمیت دارد. در نتیجه توسعه این سایت ضرورت داشت. به دلیل کیفیت بالای سایت چیپر منطقه ۲۲، این طرح در منطقه ۱۸ نیز اجرایی شد. در حال حاضر، همه مناطق پایتخت سرشاخه‌های حاصل از هرس درختان را به سایت منطقه ۱۸ و ۲۲ منتقل می‌کنند.   تولید چیپس چوپ از۲ نظر اهمیت دارد. نخست از چیپس به وجود آمده، کود «کمپوست» تهیه می‌شود و دوم برخی از این چیپس‌ها را با رنگ اکسید آهن مخلوط می‌کنیم و این ترکیب در فضای سبز شهری مورد استفاده قرار می‌گیرد. هم‌چنین استفاده از چیپس چوب موجب پایداری خاک و مغذی کردن آن می‌شود.» از سایت چیپر منطقه ۲۲ روزانه نزدیک به ۵ تا ۶ تن چیپس چوب استخراج می‌شود.

منطقه ۹/ هرس درختان و پیکرتراشی درختان خشکیده

سال ۱۳۹۹ را می‌توان سال توسعه درختکاری در منطقه ۹ دانست. کاشت هزار و ۷۳۸ اصله نهال در ۶ ماهه نخست سال از جمله اقدامات مهم خدمات شهری این منطقه محسوب می‌شود. «مصطفی دینی»، معاون خدمات شهری شهردار منطقه ۹، با اعلام آغاز عملیات هرس درختان این منطقه می‌گوید: «موضوع نگهداری درختان در ناحیه ۹ که بافت شهری بیشتری نسبت به فضای سبز دارد، بسیار حائز اهمیت است. در ۶ ماهه نخست سال، پیش از آغاز فصل هرس، بدنه ۹۱ هزار و ۲۶۰ اصله درخت برای آفت‌کشی و کنترل آن شسته شد. این فرایند در کنار به‌زراعی و هرس شاخ و برگ اضافی درختان، ضامن بقا و سلامتی آنها خواهد بود.» بیشترین تراکم درختان منطقه ۹ در ناحیه ۲ و محله «شمشیری» واقع شده‌اند و عملیات هرس درختان این ناحیه به‌صورت گسترده در حال انجام است. از سویی، درختان کهنسال محله «هاشمی» هم باید با روش‌های تخصصی هرس شوند تا صدمه‌ای به این درختان وارد نشود. درختان «کاج»، «سرو»، «چنار»، «زیتون تلخ»، توت و «زبان گنجشک» در منطقه ۹ فراوانی قابل توجهی دارند.   معاون خدمات شهری شهردار منطقه ۹ در ادامه از طرح زیباسازی درختان خشکیده در منطقه خبر می‌دهد و می‌گوید: «شکل ظاهری درختان خشک نه تنها منظر شهری را تحت تأثیر قرار می‌دهند، بلکه کانون آفات مختلف در بدنه درخت و احتمال آتش‌سوزی را نیز به دنبال دارند. اداره زیباسازی منطقه با کمک فعالان عرصه هنر نسبت به پیکرتراشی درخت چنار خشکیده در خیابان «هرمزان» در قالب طرحی متشکل از سیمرغ، اقدام کرده‌اند. این چنار دارای ۲‌متر و ۸۰ سانتیمتر ارتفاع و قطر ۸۰ سانتی متری است و این روند در خیابان‌های دیگر منطقه نیز ادامه خواهد داشت.»

منطقه ۵/ تضمین سلامت درختان

یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های اداره فضای سبز شهری موضوع هرس درختان در فصل پاییز است. منطقه ۵ با ۷ ناحیه وسیع هر ساله از مهرماه تا اواخر دی ماه عملیات گسترده‌ای را برای آماده‌سازی درختان برای خواب زمستانی انجام می‌دهد. «الهام ثقفی»، مدیر مرکز آموزش و کلینیک گل و گیاه شهردای منطقه ۵، درباره هرس درختان بیشتر توضیح می‌دهد: «اصلاح و فرم ساختار درختان موجب جوان‌سازی درخت می‌شود و رشد مناسب آن را تضمین می‌کند. در منطقه ۵ هرس درختان توت، «اقاقیا» و «بید» در حال انجام است. طی سال‌های اخیر، توسعه فضای سبز منطقه ۵ با سرانه ۷۰/۳۸‌مترمربع برای هر نفر، رشد قابل توجهی داشته است.» ثقفی می‌گوید: «هرس و به‌زراعی مهم‌ترین کار اداره فضای سبز در ۶ ماهه دوم سال است. هر جا که فضای سبز است باید به‌زراعی صورت بگیرد و اصلاح ساختار خاک انجام شود. علاوه بر این استفاده از کود حیوانی به سبب آلودگی، در شهر ممنوع شده است. در نتیجه استفاده از کود حاصل از شاخ و برگ اضافی درختان بسیار اهمیت دارد.» او درباره هرس درختان باغ‌های میوه منطقه ۵ ادامه می‌دهد: «باغ‌های توت، «شاتوت» و «خرما» ی زیادی در منطقه ۵ وجود دارند که رسیدگی به آنها در ۶ ماهه دوم سال برای باروری درختان در فصل میوه دهی اهمیت دارد. البته این درختان در باغ‌های خصوصی واقع شده‌اند و شهرداری مستقیم وارد نمی‌شود. اما آموزش‌های لازم در این زمینه به باغداران داده شده است. از سویی، شهرداری منطقه ۵ باغ‌های رها شده و درختان میوه بدون حصار را که مالک مشخصی ندارند آبیاری و رسیدگی می‌کند.»

مزایای کشت پاییزه نهال

استقرار ریشه در مدت خواب جوانه در زمستان و ریشه‌زایی تا زمان آغاز فصل.
 رشد سریع و مناسب با نخستین زمان مساعد شدن رشد در اوایل بهار.
 دوری از تنش جابه‌جایی چون درکشت بهاره؛ گیاه یک ماه فاقد رشد خواهد بود.
 با کشت پاییزه در مناطقی که گرمای زودرس بهاره وجود دارد، مشکل تنش دمایی در درخت تازه کشت شده به وجود نمی‌آید.
 برای کاشت پاییزه نهال نباید از خاک گل استفاده شود. پس از کشت به سرعت آبیاری کنید تا خلل و فرج خاک گرفته و مانع از نفوذ سرما و یخبندان به ریشه شود و پس از آبیاری دوباره خاکدهی تا نزدیک محل پیوند نهال انجام شود.

تبدیل شاخه‌های خشکیده به گیاه
تبدیل شاخه‌های خشکیده حاصل از هرس درختان و درختچه‌ها به گیاه تجربه موفقی است که از سال گذشته در منطقه ۵ اجرایی شده است. ضایعات هرس درخت‌ها و درختچه‌های معابر و بوستان‌های منطقه ۵ پس از تکثیر در گلخانه دوباره به فضاهای سبز باز می‌گردند. «وحید اسمعیلی»، رئیس اداره فضای سبز منطقه ۵، در این‌باره می‌گوید: «هم‌زمان با هرس درختان و درختچه‌ها، ضایعات درختان برای تهیه چیپس چوب به کارگاه و ضایعات درختچه‌های مقاوم در مقابل خشکی، به گلخانه‌ای در بلوار «فردوس غرب» انتقال می‌یابند. در گلخانه این ضایعات تکثیر و در گلدان‌ها قرار می‌گیرند تا در زمان مورد نیاز از آنها استفاده شوند.
سال گذشته، نزدیک به ۲۰ هزارگونه گیاه از ضایعات درختچه‌ها تکثیر و تولید شد که سال ۱۳۹۹، ۱۲ هزار قلمه ریشه‌دار به فضای سبز منطقه ۵ اضافه شده است.»

اهمیت هرس زمستانه
 حذف شاخه‌های خشکیده، آفت زده، نرک، آویزان، متقاطع و شکسته و مزاحم.
 خلوت کردن تاج درخت از شاخه و برگ‌های اضافی برای ورود نور و هوا به درون شاخسار درخت.
 جوان کردن درختان مسن، از طریق حذف شاخه‌های پیر و جایگزین کردن آنها با شاخه‌های جوان.
 جلوگیری از رشد رویشی بیش از حد و وادار کردن گیاه به رشد زایشی که منجر به تولید میوه می‌شود.
 ایجاد تعادل بین ریشه و ساقه، این موضوع هنگام انتقال نهال دارای اهمیت است.
 ‌ـ بالا بردن کیفیت و اندازه محصول با قطع شاخه‌های اضافی و متراکم.

هرس گیاهان گلدار
 درختانی که در بهار شکوفا می‌شوند، هنگامی که گل آنها افتاد، در فصول بهار و تابستان هرس می‌شوند.
 درختان و درختچه‌هایی که در اواسط تا اواخر تابستان گل در می‌آورند، باید در زمستان یا اوایل بهار هرس شوند.
 درختان میوه معمولاً در بهار و تابستان هرس می‌شوند ولی بهترین فصل برای هرس درختان توت و شاتوت فصل پاییز است.