توفان انتقاد و استعفا در وزارت بهداشت

زهرا جعفرزاده- خبر‌نگار

 در کمتر از یک شبانه‌روز، رضا ملک‌زاده، معاون تحقیقات وزارت بهداشت و علی نوبخت‌حقیقی، نایب‌رئیس و دبیر شورای مشورتی بیماری کرونا در واکنش به انتقادهای تند وزیر بهداشت درباره روند تحقیقات کرونایی در کشور، استعفا دادند و وزیر بهداشت با پذیرش این دو استعفا، طی حکمی سرپرست جدید معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت را منصوب کرد. سعید نمکی در حکم انتصاب سرپرست معاونت تحقیقات، پاسخ‌های تندی به معاون مستعفی‌اش داد. رضا ملک‌زاده، معاون سابق تحقیقات این وزارتخانه، در کارنامه‌اش، 7سال فعالیت در این معاونت و تصدی‌گری وزارت بهداشت در دوره سازندگی را داشته است. توفان انتقادات و استعفاهای 2روز گذشته در شرایطی است که هم‌اکنون کشور در وضعیت بحرانی مدیریت کرونا قرار دارد و هنوز خبری از درمان و واکسن این بیماری نیست. حالا خبرهایی از کمیسیون اصل90 مجلس شورای اسلامی به گوش می‌رسد که پیگیر شکایت‌ها از ملک‌زاده هستند. این خبر را رئیس کمیسیون اصل90 مجلس در توییتی اعلام کرد و نوشت: «کمیسیون اصل90 تعدادی شکایت از شخص ملک‌زاده، معاون پژوهشی مستعفی وزارت بهداشت در ماه‌های گذشته  دریافت کرده است. طبق قوانین کمیسیون اصل90 با استعفای افراد، پیگیری شکایات متوقف نمی‌شود و فرد باید پاسخگوی عملکرد خود باشد.»

ماجرا چه بود؟
داستان از ظهر روز پنجشنبه بیست‌و‌نهم آبان شروع شد. وزیر بهداشت در سخنرانی‌اش در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، روند تحقیقات در کشور را به باد انتقاد گرفت: «کدام وزیر کم‌خرد با چنین یافته‌های شکسته‌ای می‌تواند بخش سلامت کشور را اداره کند؟» او روال تحقیقات در کشور را به‌معنی دورریختن منابع دانست: «هنوز تحقیقات ما در کشور مسئله‌محور و جامعه‌محور نیست.» به‌طور واضح خطاب او به معاون تحقیقاتش یعنی ملک‌زاده بود که از 7سال پیش در این سمت مشغول به‌کار بود. ملک‌زاده پیش‌تر در دولت سازندگی در سال‌های 69 تا 72 وزیر بهداشت بود و از مهر92 در دولت یازدهم، با حکم حسن هاشمی متولی معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت شد. بعدها با حفظ سمت در دوره نمکی هم ابقا شد. وزیر بهداشت در همان سخنرانی حرف‌های دیگری هم زد: «۹۸درصد از تحقیقات در نظام سلامت، صرف انتشار مقالات در فلان مجلات می‌شود که به‌کار نمی‌آید. به‌شدت به روند تحقیقات نظام سلامت، انتقاد دارم. نامه بنده به دکتر ملک‌زاده در روزهای اول شیوع کرونا در کشور را مشاهده کنید که ۱۰ آیتم تعیین‌شده، اما یکی از آنها تاکنون جواب نداده است.» این تنها انتقادات وزیر بهداشت به معاون تحقیقات نبود. پیش از او، موید علویان که قبلا معاون درمان وزارت بهداشت بود و حالا رئیس مرکز تحقیقات بیماری‌های گوارش و کبد دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله است، انتقادهای جدی به تحقیقات و مقاله‌های پژوهشی داشت. او در ماه‌های گذشته در مصاحبه‌هایی روند ارائه مقالات را نادرست توصیف کرده و گفته بود میزان مقاله‌های برگشتی به‌دلیل قلابی‌بودن بالاست؛ مقالاتی که نوشتن آنها بودجه‌های کشور را در تصرف گرفته است. هم او بود که پذیرش استعفای ملک‌زاده را یک اقدام و تغییر مثبت خواند. او روز گذشته در نامه‌ای خطاب به وزیر بهداشت، 6پرسش را مطرح کرد که ملک‌زاده باید به آنها پاسخ دهد: «یک: بحث شفاف‌نبودن بودجه‌های تحقیقاتی نیماد و توزیع ناعادلانه بودجه‌های پژوهشی در کشور، دو: بحث تصدی همزمان 2شغل از سوی برخی مسئولان و تضاد منافع و تاسیس شرکت‌های دارویی و رانت در فروش داروی مایحتاج مردم، سوم: اعلام ایمنی گله‌‌ای به‌عنوان یک سیاست اشتباه در کنترل کرونا که منجر به مرگ بسیاری از ایرانیان تا امروز شده است. چهارم: مشخص‌نبودن جهت‌‌گیری تحقیقات کرونا و پیگیری‌نکردن اولویت‌‌های مهم، پنجم: توجه‌نکردن به اخلاق در پژوهش‌‌های صورت‌گرفته و ششم: ایجاد شرایط نامتعارف و بسیار پیچیده برای ارزشیابی اعضای هیأت علمی و دانشجویان کشور و توجه به کمیت علم به جای تحقیقات کاربردی.»
نامه استعفای رضا ملک‌زاده، معاون وزارت بهداشت عصر روز جمعه رسانه‌ای شد. او در نامه استعفایش خطاب به وزیر بهداشت، از روند مدیریت کرونا در کشور انتقاد کرد و نوشت که این روند منجر به تلفات انسانی بسیار بالایی در کشور شده است. او صحبت‌های وزیر بهداشت درباره تولید واکسن ایرانی کرونا را غیرعلمی و شتاب‌زده توصیف کرد. معاون مستعفی وزارت بهداشت گلایه دیگری هم از نمکی داشت و آن هم نادیده‌گرفتن تمام فعالیت‌های علمی و پژوهشی در مدت 7سال گذشته است که در سخت‌ترین شرایط تحریم و امکانات بودجه‌ای، بالاترین سطح تولیدات را داشته است. او این را هم اضافه کرد که «اصولا کسانی می‌توانند حیطه تحقیقات پزشکی ایران را به نقد و چالش بکشند که خود محقق ملی یا بین‌المللی بوده، ارکان و نظام تحقیقات را به‌خوبی بشناسند و با وجود دشواری‌ها و چالش‌های سخت این عرصه مهم و تأثیرگذار، همپای تحقیقات پیشرفته دنیا حرکت کرده، عمر خویش را صرف تحقیقات کرده یا دست‌کم یک تحقیق مهم و اثرگذار بین‌المللی انجام داده باشند.»

وزیر بهداشت پاسخ داد
وزیر بهداشت نگذاشت این انتقادات بدون پاسخ بماند. او در کمتر از یک روز از استعفای معاونش، در حکمی فرید نجفی را به‌عنوان سرپرست معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت منصوب کرد. او در نامه مفصلی، هم پاسخ انتقادها را داد و هم انتظارات از سرپرست جدید را مشخص کرد. نمکی نامه را اینگونه شروع کرد: «سال گذشته از معاونت تحقیقات وزارت بهداشت خواستم تا با استفاده از ظرفیت بی‌بدیل دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور به جنبه‌های مختلف بیماری بپردازند، اما متأسفانه تا این لحظه به هیچ‌کدام از این موارد نپرداختند و هرگز مکتوب قابل استنادی که بتوان به‌عنوان چراغ راه آینده مدیریت بیماری به‌کار گرفت، ارائه نکردند.» او در ادامه نوشت که برخی از موارد غیرعالمانه مثل مبتلا‌نشدن مجدد، گرفتاری 30میلیون نفر و ترویج اندیشه ایمنی جمعی از تراوشات این مجموعه بوده که کار را در مدیریت بیماری سخت‌تر کرد. اشاره وزیر بهداشت به صحبت‌های ملک‌زاده در 24اسفند است که اعلام کرده بود وقتی 55 تا 70درصد مردم مبتلا به ویروس شوند، از بیماری رها می‌شویم. وزیر بهداشت همچنین از سرپرست جدید خواست تا تمرکز بر شرکت‌های دانش‌بنیان و استفاده از ظرفیت آنها را سرعت ببخشد. نمکی در پایان هم نوشت که در مورد ساخت واکسن و داروهای مؤثر کووید-19 کمیته‌ای تشکیل داده و دستاوردهای مطلوب بین‌المللی به دست آورد. سرپرست جدید به این موضوع باید ورود سریعی داشته باشد. وزیر بهداشت همچنین در نامه‌ مختصری از زحمات ملک‌زاده، معاون مستعفی‌اش تشکر کرد. اما این تمام ماجرا نبود. حالا در فضای مجازی و در گروه‌های‌ کوچک، در واکنش به اتفاقات رخ داده در وزارت بهداشت، عده‌ای درخواست برکناری وزیر بهداشت را از رئیس‌جمهوری کرده‌اند و حتی گزینه‌ای برای وزارت پیشنهاد داده‌اند.

دلیل اختلافات چه بود؟
20آبان بود که وزیر بهداشت خبر ساخت داروی رمدسیویر را داد و گفت که به‌زودی خبرهای خوبی از تولید واکسن کرونا اعلام می‌شود. او قبل از این در اسفند‌ماه در نامه‌ای خطاب به مقام معظم رهبری اعلام کرده بود که با کنترل ویروس، دنیا را شگفت‌زده می‌کنیم و فروردین گفت که تا پایان اردیبهشت ویروس را مهار می‌کنیم. ملک‌‌زاده اما موافق این اخبار نبود. او یک‌بار اعلام کرد که زیرساخت‌های تولید واکسن در کشور وجود ندارد و بار دیگر هم به استناد بررسی‌های سازمان بهداشت جهانی گفت که داروی رمدسیویر به‌همراه 3داروی دیگر که در ایران هم مورد استفاده قرار می‌گیرد، در درمان کرونا بی‌تأثیر است. در این میان اما برخی گمانه‌زنی‌‌ها حکایت از شروع اختلافات میان وزیر و معاونش بر سر انتشار گزارشی است که به‌طور مستقیم از سوی معاونت تحقیقات به ریاست‌جمهوری داده شده بود؛ گزارشی که مبنای صحبت‌های رئیس‌جمهوری درباره ابتلای 25میلیون ایرانی به ویروس کرونا شد. 28تیر، معاون ارتباطات دفتر رئیس‌جمهوری در توییتی نوشت که آن آمار به برآورد معاونت تحقیقات وزارت بهداشت استناد کرده بود. روحانی با استناد به همین گزارش، اعلام کرده بود که 30 تا 35میلیون دیگر هم طی‌ ماه‌های دیگر به این ویروس مبتلا می‌شوند.