سال سقوط، کاهش تولید

سعید مروتی 

سال56 بحران اقتصادی سینمای ایران که از چند سال قبل نشانه‌هایش مشهود شده بود شدت گرفت. نشریات سینمایی از بیکاری عوامل نوشتند. روزنامه‎‌‎ها گزارش‎‌‎های زیادی با موضوع شکست سینمای فارسی منتشر کردند. تعداد فیلم‎‌‎های اکران شده نسبت به سال قبل باز هم کمتر شد و دخل و خرج تهیه‎‌‎کنندگان و صاحبان فیلم‎‌‎ها دشوارتر. سینماداران به دلایل انبوه و متنوع ترجیح می‎‌‎دادند فیلم خارجی اکران کنند و تماشاگران دیروز فیلم فارسی یا مشتری فیلم خارجی (بیشتر کمدی‎‌‎های ایتالیایی، فیلم‎‌‎های رزمی هنگ‌کنگی و فیلم هندی) شده بودند یا اساسا دیگر سینما نمی‎‌‎رفتند. در غیبت موج نو که در اکران 56فقط یک نماینده (سوته‌دلان) داشت، طبقه متوسط به تماشای فیلم‎‌‎های شاخص خارجی که در سینماهای لوکس تهران و شهرهای بزرگ روی پرده می‎‌‎رفت می‎‌‎نشست. نکته جالب در این سال پررنگ شدن گرایش بازیگران به خوانندگی است. تقریبا در صفحات هنری بیشتر هفته‌نامه‎‌‎ها اخباری در مورد خواننده شدن هنرپیشه‎‌‎ها به چشم می‎‌‎خورد. وقتی تولید فیلم کاهش یافته و آمار بیکاری میان سینمایی‎‌‎ها بالا رفته، خوانندگی شاید بتواند بخشی از داستان رکود و اوضاع بد اقتصادی را حل کند. اما پرفروش‎‌‎های این سال که گلیم‌شان را در این آشفته بازار از آب بیرون کشیدند: «صمد در راه اژدها» نشان داد تیپ نمایشی مرد روستایی و تکرار موقعیت حضورش در شهر همچنان در گیشه جواب می‎‌‎دهد. سری فیلم‎‌‎های صمد در حالی در دهه50مورد توجه سینماروها قرار می‎‌‎گرفتند که مطبوعات و روزنامه‌نگاران اعتنایی به آنها نداشتند و حتی سازنده‎‌‎شان نیز آنها را جدی نمی‎‌‎گرفت. در «پشت و خنجر» ایرج قادری از موفقیت تجاری «گوزن‌ها» بهره گرفت و تم اعتیاد و شکست مردی که روزگاری برای خودش کسی بوده را با برداشت و تصور مطلوب خودش، به یکی از معدود فیلم‎‌‎های عامه‎‌‎پسند سال56تبدیل کرد. فیلم جنجالی «در امتداد شب» در یکی از بدترین سال‎‌‎های اکران دهه50، رکورد فروش فیلم‎‌‎های ایرانی را شکست. موفقیت تجاری در امتداد شب، می‎‌‎توانست نشانه‎‌‎ای از تغییر پسند و گرایش تماشاگری باشد که از فضای تکراری فیلم‎‌‎های فارسی خسته شده بود.
بازگشت موفقیت‌آمیز علی حاتمی به سینما که در دوران رونق فیلم ایرانی، بیشتر آثارش شکست خورده بود، آن هم در سال سخت56، هیجان‎‌‎انگیزترین اتفاق سینمایی سال بود. سوته‌دلان بهترین فیلم سال56 با اکران در یک سینما(کاپری) به موفقیتی چشمگیر رسید. تماشاگرانی که  باچشم‎‌‎های نمناک از کاپری خارج می‎‌‎شدند تماشای این فیلم نوستالژیک را به دیگران توصیه می‎‌‎کردند. عاشقیت دیوانه‌وار مجید و دستاورد حاتمی در خلق فضا و گذشته مطلوب از دست رفته و نوشتن دیالوگ‎‌‎ها و مونولوگ‎‌‎هایی درخشان کار خودش را کرده بود؛ حتی اگر منتقد چپ روزنامه کیهان، تند‎‌‎ترین تعابیر را در موردش به‎‌‎کار می‎‌‎برد، سوته‌دلان فیلمی نبود که بشود نادیده‎‌‎اش گرفت.