تهران - نیویورک بدون توقف

 فرزانه ابراهیم‌زاده    

«سریع‌ترین پرواز به نیویورک؛ جت‌های بوئینگ «هما» هفته‌ای 7روز در مسیر تهران- نیویورک پرواز می‌کند و با یک توقف کوتاه در لندن این دو شهر را به هم مربوط می‌سازد.»؛ این آگهی تبلیغاتی ایران‌ایر برای راه‌اندازی خط مستقیم پرواز بین تهران و نیویورک بود. این بلندترین پرواز غیرتجاری بدون توقف در دنیا به‌حساب می‌آمد که تا آن زمان انجام می‌شد؛ پروازی که نشان از تمایل زیاد آمریکایی‌ها و توریست‌های سایر کشورها برای دیدن سرزمینی داشت که در تبلیغ‌ها به سرزمین هزار و یک شب و رازهای شرقی معروف شده بود. این خط پروازی یک سال بعد و با توجه به افزایش سفر به ایران با پرواز مستقیم بین تهران و لس‌آنجلس و تهران و سانفرانسیسکو نیز افزایش پیدا کرد.
شرکت ایران ایر کنونی (همای سابق) در سال 54تنها در مسیر تهران- لندن، بیش از30 پرواز در هفته داشت. در این دهه هما پروازهای خود را از تهران به نیویورک با بهره‌گیری از بوئینگ 707و با یک توقف در فرودگاه هیثرو لندن آغاز کرد. با تحویل هواپیماهای بوئینگ 747به هما، این شرکت طولانی‌ترین خط هوایی بدون توقف جهان را آغاز کرد که مسافت 9هزار و 867کیلومتری فرودگاه مهرآباد تهران به مقصد فرودگاه جان اف کندی نیویورک، با پروازی به مدت 12ساعت و 15دقیقه، طی می‌شد؛ موفقیتی که هما را در دهه70 میلادی به یکی از برترین ایرلاین‌های جهان تبدیل کرد. در تبلیغی تلویزیونی در آمریکا یک مسافر این پرواز می‌گفت: «در نیویورک سوار هواپیمای بوئینگ 747شدم و دقیقاً 11ساعت و 15دقیقه بعد در پایتخت زیبا و هیجان‌انگیز ایران، تهران فرود آمدم. در ضمن ایران‌ایر، یک مایل فراتر از هواپیماهای دیگر در هوا پرواز می‌کند. پرواز بسیار راحت و آرامی بود. غذای عالی پارسی خوردم و از میهمان‌نوازی خوب پارسیان لذت بردم. حالا آمده‌ام که به سیاحت تهران و دیگر دیدنی‌های سرزمین هزار و یک شب بروم…».
در سال‌های  55و 56، هواپیمایی ملی ایران به عنوان روبه‌رشدترین شرکت هواپیمایی جهان شناخته می‌شد و در عین حال یکی از ایمن‌ترین، مدرن‌ترین و پردرآمدترین شرکت‌های هواپیمایی دنیا بود، به طوری که در سال1355 هما پس از شرکت استرالیایی کوانتاس، ایمن‌ترین شرکت هوایی جهان لقب گرفت؛ تا آن سال، تنها حادثه هما مربوط به سقوط یک فروند داگلاس دیسی-3 این شرکت در سال1331بود.
در سال 1356 هما 6فروند ایرباس مدل آ-300را جهت پروازهای داخلی و مسیرهای پروازی پرتردد از شرکت اروپایی ایرباس خریداری کرد و نخستین بهره‌بردار هواپیماهای ایرباس در خاورمیانه لقب گرفت. در پایان این سال، هما به بیش از 31مقصد بین‌المللی، از پکن و توکیو در شرق تا نیویورک در غرب به‌طور روزانه پرواز داشت و در حال راه‌اندازی خطوط هوایی جدیدی به مقصد لس‌آنجلس و سیدنی بود؛ پروازهایی که نشان از رشد گردشگری در ایران داشت.
رشد گردشگری ایران هرچند از نیمه‌دوم دهه 40 و همزمان با رشد اقتصادی کشور و حرکت شتابزده به سوی صنعتی‌شدن افزایش پیدا کرده بود اما با آغاز دهه 50 شدت بیشتری یافت. ایران در آستانه ورود به دهه50 با توجه به بالا‌رفتن قیمت نفت دیگر کشوری فقیر محسوب نمی‌شد و شاه قصد داشت خودش را از سطح سایر کشورهای همجوار بالا ببرد. این روند با خروج ایران از کنسرسیوم نفت در سال 52 که همزمان با جنگ‌های سوم اعراب و اسرائیل و تحریم فروش نفت توسط کشورهای عربی و بالا‌رفتن یکباره قیمت نفت بود، ذخایر دلاری ایران را بالاتر برد؛ ذخایری که به شاه این فرصت را می‌داد تا بیشتر خود را در معرض دید بین‌المللی قرار دهد و به صنعت توریسم هم فکر کند.
ایران، سرزمین مناسبی در منطقه برای جلب توریست خارجی به خصوص توریست‌های آمریکایی بود که دلارهایشان را در اینجا خرج کنند. پیشینه تمدنی و آثاری که از ایران در موزه‌های بزرگ جهان به نمایش درآمده بود، از یک سو و چهارفصل بودن ایران از سوی دیگر و آزادی نسبی برخی فعالیت‌ها در کنار جامعه‌ای که خصوصیت‌های سنتی خود را حفظ کرده بود این جذابیت را به ایران می‌داد که توریست‌ها را به این سرزمین بکشاند.
براساس آماری که سازمان جلب سیاحان ایران در ابتدای دهه50 منتشر کرد در سال1348 در مجموع 241هزار و 198گردشگر ورودی پا به ایران گذاشتند. این آمار در سال1349 به 322هزار نفر و در سال1350 به 350هزار نفر رسید. به استناد همین آمار در سال1348 حدود 31هزار آمریکایی وارد ایران شدند و در سال‌های 49و 50 این آمار به ترتیب به 34هزار و 39هزار نفر رسید؛ آماری که نشان می‌داد علاقه به دیدار از ایران هر سال بیشتر از پیش می‌شد. روزانه ده‌ها هواپیما از سراسر جهان در فرودگاه مهرآباد به زمین می‌نشستند و مسافرانی را از اقصی نقاط جهان به ایران می‌آوردند تا از نزدیک با راز و رمزهای این سرزمین رو به توسعه آشنا شوند.
درباره رشد گردشگری در دهه50 به‌خصوص در فاصله سال‌های 52 تا 57نظرات بسیاری مطرح است. عده‌ای آن را به خاطر تبلیغات وسیعی می‌دانند که از ایران در روزنامه‌ها و مجلات بین‌المللی منتشر می‌شد. ایران در تبلیغات اروپایی و آمریکایی به عنوان کشوری ناشناخته و سرزمین هزار و یک شب نام برده می‌شد. در تبلیغات تلویزیونی هم تصاویری دیدنی از اصفهان و شیراز و تخت‌جمشید در کنار تصاویری از تهران بزک‌شده و به‌ظاهر مدرن آن روزها به نمایش در می‌آمد و جهان را به دیدار زیبایی‌های کشوری چهار فصل با تنوع نژادی و اقلیمی و فرهنگی دعوت می‌کرد. برای دیدار از ایران پکیجی از این تنوع نیز تهیه شده بود. مسافرانی که از تهران وارد ایران می‌شدند به سمت اصفهان و شیراز می‌رفتند و یا به دو ساحل متفاوت خزر و خلیج‌فارس سفر می‌کردند.
مستند مشهور آلبر لاموریس به اسم «باد صبا» نیز یکی از تبلیغات گسترده‌ای بود که گردشگران بیشتری را به ایران دعوت می‌کرد. این مستند در سال1347با تصویر‌برداری گسترده‌ای از سراسر ایران، بخش‌های مختلف کشور را با تنوعی زیاد نمایش می‌داد. این تبلیغات همچنین با سفرهای متعدد چهره‌های مشهور جهان به ایران گسترده‌تر می‌شد. در سال1350 جمع زیادی از رهبران جهان برای شرکت در جشن‌های 2500ساله به همراه خبرنگاران شناخته‌شده‌ای به ایران آمدند و گزارش‌های مفصلی از دیدارهایشان از مناطق تاریخی و مظاهر مدرن در ایران مخابره شد. از سال1350 تا 54سفر ارسطو اوناسیس به همراه همسر تازه‌اش ژاکلین کندی که یک‌بار به عنوان بانوی اول آمریکا به ایران آمده بود با سر و صدای زیادی همراه شد. آلن دلون، نورمن ویزدوم و در نهایت الیزابت تایلور نیز به ایران سفر کردند. این سفرها با برنامه‌های مشخص دیدار همراه بود. همزمان با گسترش توریسم، شماری از شرکت‌های هتل‌سازی شروع به ساخت هتل‌های چندستاره کردند. در کنار آن مراکزی در تهران و شهرهای مقصد، برای نمایش فرهنگ و تاریخ ایران فعال شد. تهران کریدور خوبی برای رفت‌وآمد مسافر شده بود. برنامه ساخت فیلم‌هایی در ایران نیز ریخته شد و همزمان در برخی از انیمیشن‌های معروف مثل پلنگ صورتی، ایران به عنوان یک مقصد گردشگری معرفی می‌شد.
چنین سفرهایی بازتاب‌های زیادی داشت که در نهایت به تاسیس خط پروازی مستقیم میان تهران و نیویورک و بعدها تهران لس‌آنجلس و سانفرانسیسکو انجامید؛ پروازهایی که هفته‌ای 7روز از تهران به مقصد آمریکا و برعکس انجام می‌شد؛ پروازهایی که البته در روز 16آبان 1358 با اجازه پیدا‌نکردن هواپیمای ایران‌ایر برای فرود در فرودگاه جان‌ اف کندی به پایان رسید.