آیا واکسن کرونای شرکت فایزر واقعا مؤثر است؟

علی ملائکه- پزشک و روزنامه نگار

شرکت آمریکایی فایزر و شرکت آلمانی بیو‌ان‌تک اعلام کرده‌اند که آنالیز مقدماتی داده‌های اولیه کارآزمایی بالینی مرحله سوم یا نهایی واکسن کرونای ساخت آنها نشان‌دهنده تأثیربخشی بالای آن حتی بیش از حد انتظار است. به‌گفته این شرکت‌ها این آنالیز نشان داده است که در گروه افرادی که دو تزریق این واکسن با فاصله 3هفته‌ را دریافت کرده‌اند نسبت به افرادی که دارونما دریافت کرده بودند، احتمال بروز موارد علامت‌دار کووید-۱۹ بیش از ۹۰درصد کاهش یافته است. این نتایج بسیار امیدوارکننده است، چرا که دانشمندان قبلا هشدار داده بودند واکسن‌های در حال بررسی ممکن است تأثیربخشی در حد ۶۰ یا ۷۰درصد داشته باشند. البته با توجه به اینکه کارآزمایی مرحله سوم هنوز ادامه دارد، ممکن است با به‌دست آمدن داده‌های بیشتر این میزان تأثیربخشی تغییر کند. قدم بعدی برای این واکسن براساس دستورالعمل سازمان غذا و داروی آمریکا این است که نیمی از حدود ۴۴۰۰۰شرکت‌کننده در این کارآزمایی بالینی پس از دست‌کم 2‌ماه از تزریق دومین دوز واکسن از لحاظ بی‌خطر بودن مشاهده شده باشند و عارضه جانبی خطرناکی در آنها بروز نکرده باشد. در این هنگام است که شرکت فایزر می‌تواند از سازمان غذا و داروی آمریکا بخواهد مجوز مصرف اضطراری را برای این واکسن صادر کند. انتظار فایزر این است که تا ۲هفته دیگر به این مرز برسد. البته هنوز فایزر و بیو‌ان‌تک اطلاعات مشروح کلیدی را درباره این واکسن منتشر نکرده‌اند، ازجمله اینکه آیا این واکسن مانع از بروز موارد شدید کووید-۱۹ که به بستری شدن در بیمارستان و مرگ بیماران می‌انجامد، هم می‌شود؟ و نیزاینکه آیا این واکسن می‌تواند مانع از ایجاد بیماری به وسیله ناقلان بی‌علامت کروناویروس شود؟  نکته بعدی این است که درحالی‌که واکسن فقط چندماهی است که در حال بررسی است، مصونیت ناشی از آن تا چه مدتی طول می‌کشد؟ براساس بررسی‌های قبلی، عوارض جانی این واکسن در حد درد بدن و تب بوده‌اند. فایزر می‌گوید این عوارض جانبی تقریبا مشابه عوارض واکسن‌های معمول در بزرگسالان است، هر چند شاید شدت این عوارض کمی بیشتر از واکسن‌ها برای ذات‌الریه باکتریایی یا واکسن آنفلوآنزا باشد.
این نتایج هنوز مورد بررسی کارشناسان مستقل قرار نگرفته یا به‌اصطلاح «داوری همتا» نشده‌ و در ژورنال‌های پزشکی منتشر نشده‌اند. فایزر گروهی از کارشناسان مستقل را مأمور نظارت بر این بررسی کرده است. جزئیاتی در این‌باره اما اعلام نکرده است. این واکسن از نوع mRNA یا RNA پیام رسان است، یعنی رمز ژنتیک پروتئین‌های سطحی گل‌‌میخی ویروس که به گیرنده‌های سلول‌ها متصل می‌شوند، به افراد تزریق می‌شود تا پس از ورود به سلول‌ها باعث ساخته شدن این پروتئین‌ها شوند. واکنش دستگاه ایمنی بدن باعث تولید آنتی‌بادی‌های یا پادتن‌‌هایی می‌شوند که می‌توانند به این پروتئین‌ها در سطح ویروس‌های وارد شده به بدن متصل شوند و از ورود آنها به سلول‌ها جلوگیری کنند. تا به حال هیچ واکسنی از نوع mRNA برای بیماری‌ها به تأیید سازمان‌های ناظر نرسیده است. شرکت فایزر گروهی از کارشناسی مستقل را مسئول بررسی داده‌های حدود ۴۴۰۰۰شرکت‌کننده در این کارآزمایی کرده است. در ابتدا قرار بود پس از ابتلای ۳۲نفر در گروه‌های واکسن و دارونما تحلیل مقدماتی انجام شود، اما بعد قرار شد برای افزایش قدرت آماری این رقم به ۶۴نفر افزایش یابد. در نهایت، وقتی این دستورالعمل جدید اجرایی شد که ۹۴مورد عفونت کرونا در میان داوطلبان رخ داده بود. هنگامی نتایج نهایی این کارآزمایی بالینی اعلام خواهد شد که شمار افراد دچار عفونت به ۱۶۴نفر برسد. بالاخره اینکه این واکسن در شکل فعلی‌اش باید در دمای منهای ۸۰درجه سلسیوس نگهداری شود، به‌عبارت دیگر نیاز به یک زنجیره فوق‌سرد برای انتقال دارد. البته شرکت بیو‌ان‌تک در حال   بررسی امکان نگهداری این واکسن در دماهای بالاتر است.