هوشمندسازی شهرها و قطع زنجیره‌کرونا

فاطمه عباسی- خبرنگار

از پنسیلوانیا در آمریکا گرفته تا دهلی در آسیای‌میانه و توکیو در شرق دور، کلانشهرهای جهان حالا دیگر به سمتی حرکت می‌کنند تا برای حل چالش‌های رایج شهروندان، نه از راه‌حل‌های سنتی و قدیمی، بلکه از پیشرفته‌ترین مظاهر فناوری‌های جدید استفاده کنند تا بتوانند به‌عنوان «شهر هوشمند» شناخته شوند. به‌عبارت بهتر در عصر حاضر با گسترش تکنولوژی و دانش فناوری، اغلب شهرهای دنیا برای برخورداری حداکثری از ظرفیت‌های زندگی شهری در راستای هوشمندسازی تلاش می‌کنند. در یک تعریف کلی، شهر هوشمند شهری است که بیشترین میزان بازدهی را در حوزه زندگی شهری داشته و از مولفه‌هایی چون مدیریت هوشمند شهری، انرژی هوشمند، ساختمان هوشمند، حمل‌ونقل هوشمند، زیرساخت هوشمند، سلامت و مراقبت‌های بهداشتی هوشمند و شهروند هوشمند برخوردار باشد. در ایران نیز بارها به مقوله هوشمندسازی شهرها پرداخته شده و کلانشهرهایی چون تهران، مشهد، یزد و اصفهان با فراهم کردن برخی زیرساخت‌ها در این زمینه گام‌هایی برداشته‌اند، اما به اعتقاد کارشناسان، شهرهای ما هنوز با استانداردهای یک شهر هوشمند فاصله زیادی دارند. این فاصله معنادار در دوران شیوع کرونا ملموس‌تر شد؛ زیرا پس از محدودیت‌های اجباری ناشی از کرونا طی چند‌ماه گذشته و چالش بسیاری از شهروندان در انجام امور روزمره، آنها بیشتر از گذشته ضرورت توسعه خدمات‌رسانی اینترنتی و الکترونیکی و استفاده از دانش ارتباطات و فناوری اطلاعات را احساس کردند.
توصیه به رعایت فاصله اجتماعی، دورکاری و توصیه‌های ایمنی و بهداشتی از این دست، نتوانست به تنهایی از آمار کشته‌های کوویدـ19کم کند. شاید یکی از عواملی که می‌توانست کمک کند تا امروز ایران جزو 5 کشور اول در شیوع کرونا نباشد، آماده بودن همین زیرساخت‌های هوشمندسازی در شهرها و کلانشهرهایی است که نام شهر هوشمند را یدک می‌کشند. این‌در‌حالی است که برخی کشورها کاربردهای اجرایی شهر هوشمند را به زندگی مردم عرضه کرده‌اند. این کشورها به‌طور متوسط عملکردی بهتر از دیگر کشورها در مواجهه با ویروس کرونا داشته‌اند. دیدگاه‌ها و نظرات چند تن از مدیران و مسئولان درباره ضرورت تحقق شهر هوشمند و ارائه خدمات الکترونیکی و اینکه تاکنون در این زمینه چه اقداماتی انجام شده را در این روزهای کرونایی جویا شدیم که در ادامه گزارش می‌خوانید.

همراهی دستگاه‌های اجرایی
قم، نخستین شهر و استان درگیر کشور با ویروس کرونا بود. همایون یزدان‌پناه، رئیس ستاد شهر هوشمند شهرداری قم در زمینه هوشمندسازی شهرها معتقد است با استفاده از ظرفیت مراکز علمی و فناوری می‌توان به توسعه شهر الکترونیک و هوشمند دست یافت؛ به شرط اینکه در راستای هوشمندسازی شهر، همراهی و هم‌افزایی دولت و دستگاه‌های اجرایی را شاهد باشیم. او با اشاره به تحولات اخیر و تبدیل تهدیدات کرونا به فرصت‌هایی برای توسعه و پویایی می‌گوید: در این ایام، رشد چشمگیری در ارائه خدمات به‌صورت الکترونیکی و غیرحضوری داشته‌ایم و بسیاری از مردم، بهره‌گیری از سیستم‌های هوشمند را در جریان فعالیت‌های روزمره خود تجربه کرده اند.
یزدان‌پناه در مورد برخی از مشکلات و موانع در مسیر هوشمندسازی، می‌افزاید: فاصله داشتن تا فرهنگسازی و احساس نیاز در شهروندان، ضعف در آموزش و نبود مدیریت یکپارچه شهری در مسیر تحقق اهداف، ازجمله دغدغه‌هایی است که بدون همراهی دستگاه‌ها و سازمان‌ها رفع نمی‌شود.

توسعه خدمات‌رسانی اینترنتی
معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری مازندران هم با اعلام اینکه بسترهای هوشمندسازی در برخی از شهرهای استان به‌زودی فراهم می‌شود، می‌گوید: زندگی مردم بعد از شیوع کرونا متفاوت شده و همه‌گیری این ویروس ضرورت توسعه خدمات‌رسانی اینترنتی به مردم را بیش از پیش نمایان ساخته است. معتقدم هرچه‌ بسترسازی بهتر باشد، هوشمندسازی شهرها با سرعت بیشتری انجام خواهد شد. شهرهای مازندران نیز به‌علت گردشگرپذیر بودن نیازمند خدمات‌رسانی الکترونیکی است. مهدی رازجویان، هوشمندسازی را عامل همسوکردن نحوه زندگی مردم با پیشرفت تکنولوژی می‌داند و با اشاره به شیوع ویروس کرونا می‌گوید: هوشمندسازی شهرها باعث بهبود خدمات دهی به مردم در دستگاه‌های اجرایی به‌ویژه شهرداری‌ها می‌شود؛ ‎ به همین دلیل سعی داریم هرچه سریع‌تر این بسترها را آماده کنیم تا شرایط قطع زنجیره کرونا فراهم شود.

هوشمندسازی یکپارچه
در شیراز هم هنوز هوشمندسازی به‌صورت یکپارچه انجام نشده است. رئیس کمیسیون هوشمندسازی و فناوری اطلاعات شورای اسلامی شهر شیراز در این‌باره به همشهری، توضیح می‌دهد: هوشمندسازی در یک بخش نمی‌تواند ما را به هدف اصلی خودمان که افزایش کیفیت‌بخشی و رضایتمندی شهروندان در ارائه خدمات است برساند، بلکه هوشمندسازی‌ یک کل سیستماتیک است و ما سعی داریم آن را در همه ابعاد به اجرا درآوریم. لیلا دودمان، می‌افزاید: فرایند هوشمند‌سازی‌ ویژگی‌های مثبتی دارد؛ ازجمله کاهش آلودگی محیط‌زیستی، کاهش هزینه، کاهش زمان انجام کار، کاهش سفر درون‌شهری و ترافیک و به تبع آن آلودگی هوا و از همه مهم‌تر قدرت پاسخگویی و شفاف‌سازی‌. همه اینها منجر به افزایش کیفیت در زندگی شهروندان خواهد شد. شیوع کرونا فرصتی فراهم کرده است که کارها را به سمت هوشمندسازی کامل هدایت کنیم تا ترددهای اضافی در شهر کاهش یابد.

شهرداری الکترونیکی
تمامی سازمان‌ها و ادارات کلیدی شهرداری کرمانشاه قرار است در آینده نزدیک به‌صورت کاملا الکترونیکی اداره ‌شوند. مدیرعامل سازمان فاوا شهرداری کرمانشاه با اعلام این خبر توضیح می‌دهد که در گام‌های اولیه بایگانی‌های شهرداری در یک شبکه واحد به‌صورت الکترونیکی درآمده‌اند و در قدم‌های بعدی زیرساخت‌های کلیدی‌تر در این مسیر قرار خواهند گرفت. محمدرضا لطفی گام بعدی در مسیر هوشمند‌سازی‌ کرمانشاه را ایجاد شبکه فیبر نوری وسیع در شهر عنوان می‌کند و معتقد است با این طرح سیستم اینترنت شهرداری یکپارچه‌شده و امنیت آن ارتقا می‌یابد.

جدال شهر هوشمند با کرونا
از نظر جامعه‌شناسان و کارشناسان حوزه شهری، اگر شهرهای ما از سازوکارهای شهر هوشمند برخوردار بودند، می‌توانستیم مقاومت بیشتری در مقابل شیوع ویروس کرونا داشته باشیم و تکنولوژی شهر هوشمند، راهکاری برای ایستادگی در مقابل پراکندگی گسترده این ویروس بود.
شهروز نظری، کارشناس برنامه ریزی شهری در این‌باره به همشهری می‌گوید: اگر شهرهای ما هوشمند بودند، بلافاصله بعد از اعلام ابتلای نخستین ایرانی به ویروس کرونا و سپس شیوع روزافزون این ویروس در اقصی‌نقاط کشور، زیرساخت‌های کار از دور، خرید از دور، بانکداری الکترونیک، آموزش از دور و به‌ویژه درمان از دور، اجرایی می‌شد؛ درصورتی‌که امروز برخی از شهروندان ما نه‌تنها از ملزومات یک شهر هوشمند برخوردار نیستند، بلکه از نیازهای اولیه یک شهر معمولی همچون ماسک، دستکش و مایع ضدعفونی‌کننده دست و محیط نیز محرومند. او با بیان اینکه شهر هوشمند در جدال با بیماری کرونا می‌تواند شیوع آن را محدود کند، می‌افزاید: تکنولوژی در شهر هوشمند این توانایی را دارد که جان مردم را نجات دهد و انبوه شهروندان می‌توانند بدون حضور در مراکز درمانی و از طریق ابزارهای دیجیتال از احتمال ابتلای خود به بیماری مطلع شوند. واقعیت این است که در زمینه تحقق شهر هوشمند، راه بسیار طولانی در پیش داریم و شاید شیوع ویروس کرونا، تلنگری بر دولت و مدیریت شهری باشد تا بیش از این از قافله هوشمندسازی شهرها عقب نمانیم.
 همه‌گیری ویروس کرونا، فرصتی برای کشورها ایجاد کرد تا اقدامات خود در حوزه فناوری‌های نوین را سنجیده و اهمیت حرکت به سوی شهر هوشمند را دریابند. طبیعتا گسترش رویکرد هوشمندسازی و رشد این دست فناوری‌ها می‌تواند ظرفیت کشورهای مختلف را در مواجهه با چنین بحران‌هایی در آینده ارتقا دهد؛ آینده‌ای که شاید راهکارهای همه‌جانبه‌تری را طلب ‌کند.

شهروند هوشمند
به گفته بنیانگذار مرکز تحقیقات شهر هوشمند ایران، هوشمندسازی به‌معنای ساختن شهری خوب برای زندگی بهتر شهروندان است و تنها در توسعه فناوری اطلاعات و دولت الکترونیک خلاصه نمی‌شود و به زیرساخت‌های فرهنگی و آموزشی نیز نیاز دارد. امین قریبی با بیان اینکه مفهوم شهر هوشمند به‌عنوان راهی برای رسیدن به شهرهایی کاراتر و پایدارتر مطرح می‌شود، به همشهری می‌گوید: درواقع شهری هوشمند است که با به‌کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات موجب ارتقای کیفیت عملکرد خدمات شهری، کاهش هزینه‌ها و منابع شده و در عین حال موجب افزایش مؤثر فعالیت‌ها و بهره‌مندی شهروندان ‌شود و چنین شهری نیاز به شهروندانی هوشمند نیز دارد. او می‌افزاید: مدیران و برنامه‌ریزان شهری برای ایجاد شهر و شهروندان هوشمند باید در شهرهای مختلف عملکرد مختلفی داشته باشند؛ برای مثال شهر تاریخی اصفهان با یک شهر جدید و امروزی تفاوت‌های بسیاری دارد. در این حالت، شهر و شهروند با یکدیگر ایجاد تعامل و همبستگی می‌کنند و رشد بهتری برای خود و زندگی شهری خواهند داشت.