بازیکنان تیم ملی «جهت‌یابی» از قواعد این ورزش مفرح و ناشناخته می‌گویند
جویندگان در طبیعت
بهنام سلطانی
حدود 2دهه از شروع فعالیت رسمی ورزش جهت‌یابی در ایران گذشته اما در این بازه زمانی نسبتا طولانی ناشناخته مانده و خیلی‌ها نام این ورزش را هم نشنیده‌اند. جهت‌یابی در اروپا به‌خصوص در کشورهای اسکاندیناوی طرفداران بی‌شماری دارد و مسابقات آن در اوج هیجان برگزار می‌شود اما وضعیت این رشته ورزشی در ایران به کلی متفاوت است. شاید اغراق نباشد اگر بگوییم تاکنون یک مسابقه جهت‌یابی هم از شبکه‌های تلویزیونی پخش نشده و طبیعی است که در چنین فضایی مردم و نسل جوان با ورزش مهیج و باطراوتی که در دل طبیعت انجام می‌شود، بیگانه باشند. کسانی که سال‌ها در این رشته ورزشی فعالیت کرده‌اند، جهت‌یابی را معنای واقعی زندگی می‌دانند؛ چرا که ورزشکار در رقابتی که اساس و پایه‌اش احترام و مراقبت از محیط‌زیست است هدف‌های پنهان شده در دل طبیعت را می‌یابد و هر ورزشکاری که در کمترین زمان ممکن، بیشترین هدف را لمس کند، برنده خواهد شد. ملی‌پوشان جهت‌یابی می‌گویند قواعدی از این دست در زندگی روزمره انسان‌ها جاری است و به همین دلیل خیلی‌ها جهت‌یابی را نوعی تمرین برای بهتر زیستن می‌دانند.
یک ورزش خانوادگی
جهت‌یابی یکی از ورزش‌های جذاب و متنوعی است که یک قرن قدمت دارد و حدود20 سال قبل به‌طور رسمی فعالیتش را در ایران شروع کرده است. جهت‌یابی ابتدا در محیط‌های نظامی مورد استقبال قرار گرفت اما امروزه بین غیرنظامیان هم طرفداران پر و پا قرصی دارد. حسن خانجانی، یکی از قدیمی‌ترین ملی‌پوشان جهت‌یابی است که ورزش را با دوومیدانی شروع کرده و به همین دلیل سریع‌تر از سایر جهت‌یاب‌ها پیشرفت کرده و یک مدال آسیایی هم در کارنامه‌اش دارد. او درباره قوانین این ورزش می‌گوید:«این ورزش در جنگل انجام می‌شود و جهت‌یاب باید در دل طبیعت، اهداف از پیش تعیین شده را با کمک قطب‌نما پیدا کند. جهت‌یاب تا قبل از شروع مسابقه هیچ‌گونه آشنایی با محیط و نقشه ندارد. وقتی مسابقه شروع می‌شود یک پاکت که حاوی نقشه است را می‌گیرد و با استفاده از قطب‌نما باید هدف را جست‌وجو کند. 2دقیقه بعد از نفر اول، دومین ورزشکار پاکت را می‌گیرد و به دل جنگل می‌زند و این چرخه تا انتخاب نفرات برتر و تیم برنده ادامه دارد. ورزش جهت‌یابی ابتدا به‌صورت انفرادی انجام می‌شود و مجموع امتیازات رقابت‌های انفرادی برای تعیین تیم برتر لحاظ خواهد شد». ورزش مفرح جهت‌یابی به‌طور کامل در طبیعت انجام می‌شود و جنبه علمی و فکری هم دارد. یک جهت‌یاب بعد از فراگیری فنون و تکنیک‌های این ورزش، می‌تواند آنها را در زندگی شهری و در طبیعت‌گردی به‌کار بگیرد و به همین دلیل این ورزش همواره مورد توجه طبیعت‌گردها قرار دارد. خانجانی، هوش و ذکاوت بالا و آمادگی جسمانی مناسب را لازمه این ورزش می‌داند؛«یک جهت‌یاب خوب، علاوه بر آمادگی جسمانی از نظر ذهنی هم باید قوی عمل کند و نقشه‌خوان خوبی باشد. خیلی از دونده‌ها به جهت‌یابی آمدند اما از آنجا که نقشه‌خوان خوبی نبودند موفق نشدند. وقتی مسابقه شروع می‌شود، جهت‌یاب باید تا شعاع 100متری به‌دنبال هدف باشد و قبل از پانچ کردن هدف اول در ذهنش، دومین هدف را جست‌وجو کند. این ورزش را به‌صورت خانوادگی هم می‌شود انجام داد اما متأسفانه خانواده‌های ایرانی با جهت‌یابی آشنایی چندانی ندارند و رسانه‌ها هم این ورزش را تبلیغ و ترویج نمی‌کنند. انتظار ما از مسئولان ورزش این است که جهت‌یابی را به‌عنوان یک ورزش مفرح و پرهیجان حمایت کنند. اگر مورد حمایت قرار بگیریم در آینده حرفهای زیادی برای گفتن خواهیم داشت».
از سالن مسابقه تا دل جنگل
جهت‌یابی به حدی مفرح است که بسیاری از ورزشکاران عطای ادامه فعالیت در رشته‌های پرتماشاگر را به لقایش می‌بخشند و ترجیح می‌دهند این ورزش را تجربه کنند. جای تعجب هم ندارد که برخی ورزشکاران، تمرین و مسابقه در دل طبیعت را به فعالیت در یک محیط بسته مثل سالن کشتی یا والیبال و بسکتبال ترجیح بدهند و شاید به همین دلیل هر روز بر تعداد طرفداران ورزش جهت‌یابی در ایران افزوده می‌شود. سعید کوشکی مثل بسیاری از همشهریانش در کرمانشاه، ورزش را با کشتی شروع کرده اما حالا یکی از بازیکنان اصلی تیم ملی جهت‌یابی به‌شمار می‌رود. او حال و هوای حاکم بر این ورزش را با هیچ ورزش دیگری قابل مقایسه نمی‌داند؛«پایه این ورزش در جنگل و طبیعت است و یک جهت‌یاب از نظر جسمانی باید به حدی توانایی داشته باشد که به‌راحتی از تپه ماهورها بالا برود و پایین بیاید تا هدفش را پیدا کند. احترام به طبیعت هم در این ورزش یک اصل است و جهت‌یاب باید به‌گونه‌ای مسیر را طی کند که آسیبی به محیط‌زیست وارد نشود. فضای ورزش جهت‌یابی در مقایسه با ورزش‌های دیگر مثل دوومیدانی که در یک فضای محصور و بسته برگزار می‌شود به کلی متفاوت است. در دوومیدانی یک دونده مسافت 400یا 800متر را در یک فضای بسته مثل استادیوم طی می‌کند و مسابقه به پایان می‌رسد اما تنوع محیطی در جهت‌یابی به حدی بالاست که هر ورزشکاری را جذب این رشته می‌کند. درگیری ذهنی این ورزش هم جذابیت‌های خاص خودش را دارد چون ذهن شما حین تمرین و مسابقه به حدی درگیر نقشه‌خوانی و یافتن هدف می‌شود که مجالی برای افکار منفی باقی نمی‌ماند. یک جهت‌یاب روزی چند ساعت باید در دل طبیعت تمرین کند و شما هیچ ورزش دیگری را با این مختصات پیدا نمی‌کنید». جهت‌یابی امکانات و الزامات خاصی هم نیاز ندارد و با کمترین هزینه ممکن می‌توان این ورزش را انجام داد. ملی‌پوش جهت‌یابی معتقد است فراگیری شیوه نقشه‌خوانی و یادگیری استفاده از قطب‌نما برای انجام این ورزش کفایت می‌کند؛«در شروع مسابقه یک نقشه هوایی از محیط و یک قطب‌نما به ورزشکار می‌دهند که تمام ابزارهای این ورزش محسوب می‌شود. قطب‌نما در تمام زوایا، شمال را نشان می‌دهد و نقشه هم حکم راهنما را دارد. جهت‌یابی که بهترین مسیر را برای رسیدن به هدف انتخاب کند و در کمترین زمان ممکن به همه اهداف برسد بالاترین امتیاز را می‌گیرد. در این ورزش، زمان یک عنصر تعیین‌کننده است».
معجزه ورزش در طبیعت
بیشتر کسانی که در مسابقات جهت‌یابی شرکت می‌کنند سابقه نظامی دارند اما چند سالی می‌شود که غیرنظامیان هم به این رشته ورزشی اقبال بیشتری نشان می‌دهند. این رویه در ایران هم رعایت شده و تیم ملی جهت‌یابی ایران از ورزشکارانی تشکیل شده که سابقه نظامی ندارند و قبلا در ورزش‌های دیگری مثل کشتی و دوچرخه‌سواری و دوومیدانی فعالیت کرده‌اند. سیدکیومرث موسوی یکی از ملی‌پوشان جهت‌یابی است که تا 3 سال قبل، دونده دوهای سرعت بوده اما حالا برای کسب مدال آسیایی در جهت‌یابی تمرین می‌کند. او تغییر ذهنیت درباره ماهیت جهت‌یابی را نقطه عطفی برای این رشته ورزشی می‌داند؛«این ذهنیت که جهت‌یابی مختص نظامی‌هاست به کلی تغییر کرده و امروزه از دختر و پسر 12-10ساله گرفته تا پیرمرد و پیرزن 70ساله به شرط آمادگی جسمانی می‌تواند در مسابقات آزاد این ورزش شرکت کنند. در بسیاری از مسابقات، افراد غیرنظامی از نظامی‌ها بهتر عمل کرده‌اند و این موضوع نشان می‌دهد که جهت‌یابی بین مردم عادی طرفداران زیادی پیدا کرده و در حال پیشرفت است. در ایران به حدی استعداد داریم که در مدت زمان نسبتا کوتاهی توانستیم مقام سوم آسیا را کسب کنیم و هم‌اکنون بعد از چین و کره‌جنوبی، قطب سوم جهت‌یابی در آسیا به شمار می‌رویم». امکانات سخت‌افزاری جهت‌یابی در ایران به حد کافی وجود دارد و ملی‌پوشان جهت‌یابی به واسطه وجود جنگل‌های وسیع مشکلی بابت محل تمرین و مسابقه ندارند. شاید اگر این ورزش به اندازه بقیه ورزش‌های پرطرفدار مورد توجه رسانه‌ها به‌خصوص شبکه‌های تلویزیونی قرار بگیرد، بسیار زودتر از حد تصور فراگیر شود و مردم عادی هم با مزایای ورزش در دل طبیعت آشنا شوند. ملی‌پوش جهت‌یابی، این ورزش را نوعی تمرین همبستگی می‌داند و می‌گوید:«جنبه گروهی این ورزش بسیار مهم است و معمولا مورد توجه ورزشکاران و مربیان قرار می‌گیرد. شاید هر کدام از ما به تنهایی رمقی برای تمرین در جنگل و طبیعت نداشته باشیم اما وقتی دور هم جمع می‌شویم، چای داغ می‌نوشیم و گپ می‌زنیم و برای شروع تمرین جان تازه‌ای می‌گیریم. حتی بعد از مسابقات جدی هم حریفان را در آغوش می‌کشیم. این معجزه ورزش در طبیعت است».
شگفتی‌سازی ایرانی‌ها
مازیار حیدری، قدیمی‌ترین بازیکن تیم ملی جهت‌یابی و از نسل بازیکنانی است که نخستین افتخار تاریخ این ورزش در ایران را رقم زدند. او کسب مقام سومی در مسابقات آسیایی را نقطه آغازی برای جهت‌یابی می‌داند و در عین حال از ناشناخته ماندن این ورزش در ایران گله دارد؛«جهت‌یابی یک قرن در دنیا سابقه دارد و 60سال است که فدراسیون جهانی این ورزش تشکیل شده و انجمن جهت‌یابی ایران از سال1391 فعالیتش را زیرنظر فدراسیون انجمن‌های ورزشی شروع کرده است. طی چند سال اخیر، یک‌بار تیم ملی بانوان به مسابقات آسیایی تایوان اعزام شد که با دو مقام سومی در بخش انفرادی به ایران برگشت. یک‌بار هم تیم با ملی مردان به مسابقات آسیایی قزاقستان رفتیم و با دست پر برگشتیم. وقتی وارد مسابقات شدیم، هیأت رئیسه کنفدراسیون جهت‌یابی آسیا با این تصور که برای یادگیری آمده‌ایم یک مربی قزاقستانی به تیم ملی ایران معرفی کردند. آنها نمی‌دانستند که تیم ملی ایران بعد از 20سال تجربه‌اندوزی و با قدرت به مسابقات آسیایی آمده است. دست آخر هم در بخش رالی مدال برنز گرفتیم و در بخش انفرادی هم دو مقام سومی کسب کردیم که دستاورد خوبی بود. جهت‌یابی با چنین پشتوانه قابل اعتنایی هنوز مورد توجه قرار نمی‌گیرد و خیلی‌ها نام جهت‌یابی را هم نشنیده‌اند».
از نوجوان 12ساله تا پیرمرد 80 ساله
شرایط جهت‌یابی در ایران به‌گونه‌ای است که ورزشکاران این رشته ورزشی هنوز هم حضور در مسابقات بین‌المللی را یک تجربه تازه می‌دانند و بیش از آنکه سودای کسب مقام در مسابقات آسیایی و جهانی را داشته باشند، قصد دارند جهت‌یابی را به‌عنوان یک رشته ورزشی مفرح و پرهیجان به اهالی ورزش معرفی کنند. مازیار حیدری 10 سال در تیم ملی فعالیت کرده و معتقد است برای کسب موفقیت‌های تازه چاره‌ای جز همگانی شدن جهت‌یابی در ایران نداریم؛«ما در مسابقات آسیایی از نزدیک دیدیم که از نوجوان 12ساله تا پیرمرد 80ساله مسابقه می‌دادند اما چنین صحنه‌هایی را در کشور خودمان کمتر می‌بینیم. یک‌بار در جنگل‌های چیتگر برای گردشگران خارجی مسابقه جهت‌یابی طراحی کردیم و دیدیم که پیرمرد 60ساله اروپایی مثل جوان‌های 25ساله از تپه ماهور بالا و پایین می‌رود. ما در کشورمان چنین ظرفیت‌های مشابهی را داریم. کافی است رسانه‌ها بیشتر به جهت‌یابی توجه کنند و این ورزش مورد حمایت حامیان مالی و مسئولان عالی‌رتبه ورزش قرار بگیرد».
دوومیدانی پیش مقدمه جهت‌یابی
جهت‌یابی از معدود رشته‌های ورزشی است که محدودیت ندارد و نقشه‌خوانی و آمادگی جسمانی ملاک حضور در مسابقات آزاد این ورزش است. یک جهت‌یاب حرفهای در مسابقات ماده کوتاه 5/2تا 3کیلومتر را طی می‌کند و در ماده بلند هم مسافت بین 6 تا 15کیلومتر برآورد می‌شود. بنا براین دوومیدانی را می‌توان از پیش مقدمه‌های ورود به این ورزش دانست چرا که طی کردن چنین مسافت‌هایی برای دونده‌ها به‌مراتب آسان‌تر است. حسین وحیدی، جوان‌ترین ملی‌پوش جهت‌یابی که از شهرستان بجنورد به اردوی تیم ملی ملحق شده و یکی از استعدادهای بالقوه جهت‌یابی است به ابداع سبک‌های جدید در این ورزش اشاره می‌کند و می‌گوید: «اصل و پایه جهت‌یابی همین دوندگی در دل جنگل به قصد یافتن اهداف است که به نام جهت‌یابی پیاده شناخته می‌شود اما یک عده‌ای از ورزشکاران با اسب و عده‌ای دیگر با دوچرخه کوهستان این کار را انجام می‌دهند. برخی دیگر که در اسکی مهارت دارند با اسکی روی چمن نقشه خوانی می‌کنند و به‌دنبال هدف می‌گردند. جهت‌یابی آرام آرام شاخه‌های دیگری پیدا کرده اما ماهیت همه آنها یکسان است. دغدغه اصلی ما این است که در درجه اول جهت‌یابی را به‌عنوان یک ورزش مفرح اما ناشناخته به عموم معرفی کنیم و به بقیه نشان بدهیم که چنین ورزشی هم در ایران انجام می‌شود. ما در ابتدای کار قرار داریم. لیگ جهت‌یابی هم با تلاش‌های انجمن جهت‌یابی ایران راه افتاده و حالا هر استان تیم خودش را دارد اما همچنان از پول و قرارداد خبری نیست. این ورزش عشق می‌خواهد و ورزشکاری که عاشق باشد با همه کم و کاستی‌ها کنار می‌آید اما امیدواریم یک روز مورد حمایت قرار بگیریم».
جهت‌یابی شبیه زندگی
بیشتر کسانی که در جهت‌یابی فعالیت کرده‌اند، این ورزش را نوعی سبک زندگی می‌دانند و معتقدند ماهیت جهت‌یابی به‌طور معناداری با جریان زندگی عادی شباهت دارد. حسین وحیدی تأثیر آموزه‌های یک جهت‌یاب در زندگی شخصی‌اش را مهم‌ترین پیام این ورزش می‌داند؛« قوانین و قواعد جهت‌یابی به شکل عجیبی با زندگی رومزه انسان‌ها شبیه است. وقتی جهت‌یاب به هدف اول می‌رسد و بلافاصله هدف‌های بعدی را جست‌وجو می‌کند ناخودآگاه مسیر رسیدن به اهداف مختلف زندگی را مرور خواهد کرد. ما در زندگی شخصی هم بعد از ادامه تحصیل، برای تشکیل خانواده و راه‌اندازی کسب و کار و بسیاری کارهای دیگر برنامه‌ریزی می‌کنیم و برای رسیدن به این اهداف وقت و انرژی می‌گذاریم. این ورزش به ما یاد می‌دهد که چگونه با تفکر و برنامه‌ریزی و تحمل سختی‌ها به اهداف‌مان برسیم. جهت‌یابی به ما یاد می‌دهد که چگونه برای رسیدن به اهداف‌مان بجنگیم و بعد از هر خستگی، خسته و دلزده نشویم».
جهت‌یابی در بوستان‌ها
جهت‌یابی از سال1371 به‌طور رسمی فعالیتش را در ایران شروع کرده و تیم‌های جهت‌یابی نخستین بار در نیروهای مسلح ایران تشکیل شد. از آن زمان تاکنون بازیکنان و مربیان بسیاری در نیروهای مسلح آموزش دیدند اما این رشته ورزشی آنطور که باید جای خودش را بین سایر ورزش‌های دیگر باز نکرده و مهجور مانده است. نادر ضربعلی‌زاده، دبیر انجمن جهت‌یابی و یکی از بنیانگذاران این ورزش در ایران معتقد است تا وقتی نگاه رسانه‌ها تغییر نکند، جهت‌یابی زیر سایه ورزش‌های پرطرفدار خواهد ماند؛«از سال1371 تا 1390بازیکنان و مربیان زیادی در نیروهای مسلح تربیت کردیم و چند تیم را به مسابقات بین‌المللی مثل مسابقات ارتش‌های جهان اعزام کردیم. انجمن جهت‌یابی هم از سال1391 و با هدف گسترش این ورزش بین عموم تشکیل شد. وقتی این ورزش را به مدیران وزارت ورزش معرفی کردیم بلافاصله مورد تأیید قرار گرفت و از همان موقع کمیته‌هایی را برای برگزاری مسابقات در استان‌ها تشکیل دادیم. ما کار خودمان را انجام داده‌ایم اما تا وقتی تبلیغات و بودجه نباشد این ورزش همچنان ناشناخته خواهد ماند. طی 2سال اخیر بارها از صدا و سیما درخواست کرده‌ایم که مسابقات جهت‌یابی را پوشش بدهد اما بنا به دلایلی میسر نشده است. از طرفی انجمن جهت‌یابی مثل بیشتر انجمن‌های ورزشی بودجه‌ای ندارد که صرف تبلیغات کند و با کمک حامیان مالی کارها را پیش می‌بریم». دبیر انجمن جهت‌یابی، راهکار تازه فدراسیون جهانی را یک فرصت تاریخی برای معرفی و گسترش این ورزش در ایران می‌داند؛«جهت‌یابی ورزشی است که جنبه علمی دارد چون نقشه‌خوانی خودش یک علم است. به همین دلیل فدراسیون جهانی برای همگانی کردن این ورزش نقشه جدیدی کشیده و آن هم برگزاری مسابقات جهت‌یابی در پارک‌های شهری به جای جنگل است. طی چند سال اخیر دوربین‌هایی در جنگل نصب کرده بودند که ورزشکار را تا رسیدن به هدف تعقیب می‌کرد اما این ورزش باز هم کمتر دیده می‌شد تا اینکه به راهکار جدید رسیدند. ما همسو با فدراسیون جهانی و با کمک سازمان ورزش شهرداری تهران، برخی مسابقات را در بوستان‌های تهران برگزار می‌کنیم و این رویه در شهرهای دور و نزدیک هم رعایت می‌شود. مردم وقتی ورزشکاران ما را می‌بینند با ورزش جهت‌یابی آشنا می‌شوند و این بهترین و مقرون به صرفه‌ترین تبلیغات برای این ورزش است». آنطور که ضربعلی‌زاده می‌گوید مدرسان و مربیان انجمن جهت‌یابی حین برگزاری مسابقات در بوستان‌ها پاسخگوی سؤالات علاقه‌مندان خواهند بود و علاقه‌مندان می‌توانند از این فرصت برای حضور در کلاس‌های آموزشی استفاده کنند.
در همینه زمینه :
