راه عبور از پاییزآلوده کلانشهرها

 محمود مولایی، زینب زینال‌زاده- خبرنگار

بیش از 200روز است که کووید-19 بدون دعوت وارد کشور شده و در کلانشهرها و استان‌ها جولان می‌دهد، بی‌محابا قربانی می‌گیرد، پیش‌می‌رود و حریف می‌طلبد. این مهمان ناخوانده پس از ورودش مجبورمان کرد ماسک بزنیم؛ کاری که طی سال‌های اخیر به اختیار و برای جلوگیری از نفس‌کشیدن در هوای آلوده انجام می‌دادیم. هنوز با دستاوردهای این مهمان نامیمون اخت نشده‌ایم که ذرات آلاینده تصمیم گرفته‌اند زودتر در هوا پخش شوند.
همدستی کرونا و آلاینده‌ها، شرایط را به‌شدت بحرانی کرده‌اند؛ به‌گونه‌ای که پزشکان و کارشناسان حوزه سلامت معتقدند شرایط جوی پیش آمده تهدید جدی است و مبتلایان به کرونا قطعا با آسیب‌های وخیم‌تر و حتی مرگبارتر مواجه خواهند شد. آسمان، رنگ آبی‌اش را از دست داده و رختی دود گرفته به رنگ خاکستری پوشیده و نفس مردم هم به شماره افتاده است. شرایط اصلا خوب نیست و برای رفع این معضل زیست‌محیطی نیاز به اقدامات عاجل است که قطعا باید فراتر از حرف باشد. سال‌های گذشته مسئولان و متولیان اگر به‌دنبال مقصر بودند و با پاسکاری تلاش می‌کردند توپ سهل‌انگاری و بی‌کفایتی را در زمین حریفان و رقیبان بیندازند، باور کنید الان دیگر شرایط مناسبی برای این کار نیست و با بی‌توجهی‌ها آمار روزانه کشته‌شدگان کرونا به واسطه آلودگی هوا از 300 و اندی  فراتر می‌رود. مردم تعهد دارند ماسک بزنند و این کار را انجام می‌دهند اما وضعیت آلودگی اسفبار است و نیاز است مسئولان مربوطه کنار هم بایستند و هر یک به تعهداتشان عمل کنند تا از سد ذرات آلوده به سلامت یا با حداقل تلفات انسانی عبور کنیم. برای این منظور نظرات برخی مسئولان مرتبط با آلودگی هوا و کارشناسان را برای راهکارهای رفع آلودگی هوا به‌خصوص برای امسال - که از هرسال واجب‌تر است - جویا شده‌ایم.
اینکه با توجه به شیوع کرونا و افزایش آلودگی  چه کار باید کرد، سوالی بس مهم است و نیازمند پاسخی سریع.  برای این منظور نظرات برخی مسئولان مرتبط با آلودگی هوا و کارشناسان را جویا شده‌ایم.  جالب اینجاست که همه آنها نخستین راهکارها را در شرایط فعلی توسعه و نوسازی ناوگان عمومی اعلام کرده‌اند؛ موضوعی که اکنون با حمایت دولت امکانپذیر خواهد بود.  تعطیلی واحدهای آلاینده، توجه به دورکاری، پرهیز از ترددهای غیرضروری توسط شهروندان و اجازه تردد به خودروهایی که معاینه فنی برتر دارند از جمله مهم‌ترین مواردی است که کارشناسان در گفت‌وگو با همشهری بیان کرده‌اند.

تقسیم‌بندی نیروها
عیسی فرهادی، فرماندار تهران

باید بپذیریم شرایط بسیار بحرانی است و نباید اهمال کنیم. برای کنترل وضعیت بحرانی هم مردم و هم مسئولان باید پای کار بیایند. وظیفه مردم این است که از خودروی شخصی کمتر استفاده کنند و برای رفت‌وآمد وسایل حمل‌ونقل عمومی را جایگزین کنند. شهروندان دغدغه کمبود ناوگان حمل‌ونقل عمومی را نداشته باشند؛ چرا‌که ناوگان فرسوده است اما کمبودی نداریم و ناوگان حمل‌ونقل عمومی با تمام توان مشغول خدمت‌رسانی به مسافران است. مسئولان هم موظف و مکلف هستند نیروها و کارکنان اداره‌ها، سازمان‌ها و شرکت‌های خصوصی، دولتی، انتظامی و... را به‌گونه‌ای تقسیم‌بندی کنند که 50درصد 3روز اول هفته و 50درصد دیگر هم 3روز دوم هفته در محل کارشان حاضر شوند. با انجام این کار به‌مدت 2‌ماه قول می‌دهم بحران کرونا و آلودگی هوا کنترل می‌شود. نکته مهم و قابل تأمل دیگر توجه ویژه به واحدهای آلاینده مانند شرکت سیمان، نیروگاه برق کرج و شرکت شن و ماسه و... است که باید تعطیل شوند. البته تعطیلی این مراکز منوط به درخواست اداره محیط‌زیست شهر تهران است که پس از آن استانداری اقدام می‌کند. تا این لحظه که با شما گفت‌وگو می‌کنم، هیچ نامه‌ای از اداره کل محیط‌زیست شهر تهران به استانداری ارائه نشده و فعالیت این واحدها قانونی است.

مدیریت یکپارچه ضروری است
حسین مقدم، مدیرعامل ستاد معاینه فنی خودرو

آلودگی هوا مربوط به سال قبل و امسال نیست و سال‌هاست کلانشهرهای دنیا گرفتار آن هستند. در کشورهای دیگر با یک برنامه درست و اصولی تا حدودی این معضل رفع شده است، بنابراین در تهران هم می‌توان با آن مقابله کرد. در شهرها قبل از هرچیز باید منشأ آلودگی کشف شود که در تهران قطعا وسایل موتوری منشأ هستند و به همین دلیل قوانین بازدارنده با محوریت وسایل موتوری ازجمله خودروهای سبک و سنگین و موتورسیکلت وضع شود. همچنین با فرهنگسازی‌ می‌توان استفاده مطلوب از وسایل حمل‌ونقل عمومی را نهادینه کرد. انجام معاینه فنی مستمر و تولید خودروهای با‌کیفیت و استفاده از خودروهای برقی درخصوص کاهش آلودگی هوا تأثیر‌گذار هستند.
نکته مهم دیگر این است که حدود 20 ارگان و سازمان و نهاد در کاهش آلودگی هوا فعالیت می‌کنند که نبود مدیریت یکپارچه سبب شده این فعالیت‌ها به نتایج مطلوب ختم نشوند. به‌طور کلی راهکار سازنده در شرایط فعلی که با کرونا مواجه هستیم، دادن مجوز تردد به ‌خودروهایی است که معاینه فنی برتر دارند‌. در مراکز معاینه فنی به ‌خودروهایی که دارای سیستم سوخت مناسب هستند و کاتالیست خودرویشان سالم است، برگه معاینه فنی برتر داده می‌شود. بنابراین با صدور مجوز برای تردد این خودروها مسئولان می‌توانند در کنترل و کاهش آلودگی اقدام مؤثری انجام دهند.

تحول در ناوگان حمل‌ونقل عمومی
شهاب‌الدین کرمانشاهی، عضو هیأت علمی دانشگاه تهران

راهکارهای کاهش آلودگی هوا را در 2 دسته کلی بهبود وسایل جابه‌جایی و مدیریت تقاضای ترافیک می‌توان دسته‌بندی کرد. بخش اول غالبا صنعتی و اصلاح فنی موتورها و نصب فیلترها‌ست. بخش دوم طیف وسیعی از راهکارها را دارد اما راهبردهای اصلی آن خلاصه است: سفرهای کمتر، سفرهای کوتاه‌تر و با وسایل کاراتر (کم‌مصرف‌تر و پرسرنشین‌تر). راهکارهای متفاوت مثل توسعه پیاده‌روی، توسعه دوچرخه‌سواری، توسعه خدمات حمل‌ونقل همگانی به‌عنوان سیاست‌های تشویقی در کنار سیاست‌های بازدارنده مثل قیمت‌گذاری پارکینگ، قیمت‌گذاری شبکه (یا همان طرح ترافیک) و جریمه و جلوگیری از تردد خودروهای فرسوده معمولا برای کاهش انتشار مؤثر است.
گذشته از این کلیات که در همه جای دنیا قابل طرح است، برای شرایط تهران 3ویژگی به‌نظرم می‌رسد که در برنامه‌ریزی برای کاهش آلودگی باید مورد توجه قرار گیرد:
اولا، در سبد حمل‌ونقل شهری تهران شیوه دیگری به نام موتور‌سیکلت وجود دارد که از نظر میزان انتشار آلاینده هم‌وزن خودروهای شخصی است؛ شیوه‌ای که در مطالعات کشورهای پیشرفته کمتر مورد توجه قرار گرفته است. در مدیریت این شیوه کم‌تجربه هستیم و تا‌کنون اقدام مؤثری نتوانسته‌ایم انجام دهیم.
ثانیا، نا‌کارآمدی خطوط اتوبوسرانی بخش قابل‌توجهی از ظرفیت را معطل گذاشته است. در این بخش هم فرسودگی ناوگان و هم ناکارآمدی خطوط باعث انتشار آلاینده بدون جابه‌جایی قابل توجه مسافر در بیش از ۱۶۰خط اتوبوسرانی شده است که ریشه در مشکلات مالی و نبود منابع کافی دارد.
ثالثا، مسئله تهران از منطقه شهری تهران و کرج جدا نیست. روزانه بیش از 2میلیون سفر حومه‌ای که غالبا با خودروهای شخصی با کیفیت متوسط رو به پایین انجام می‌شود، سهم قابل‌توجهی در آلودگی هوا دارد.
یکی از راهکارهای پیشنهادی در کوتاه‌مدت، تحول در حمل‌ونقل همگانی شهری و منطقه‌ای براساس خطوط منعطف و سیستم‌های مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات است. براساس مطالعات بین‌المللی در عرصه دیجیتال این مهم قابل تحقق به‌نظر می‌رسد.

کاهش آلودگی با عزم ملی
نصراله آبادیان - شهردار منطقه11

معضل آلودگی هوا چند سالی‌است که در تهران و سایر کلانشهرهای کشور وجود دارد و اجرای برنامه‌های متفاوت تا‌کنون خیلی مؤثر نبوده است. ارائه راهکار برای حل این معضل دیرینه در حقیقت نیازمند فعالیت‌های بین‌بخشی دستگاه‌هایی است که متولی‌گری دارند و اگر به وظایف خود درست عمل کنند، حتما شاهد کاهش ذرات آلاینده و آسمان آبی پایتخت خواهیم بود. در مدیریت شهری آنچه به‌نظر می‌رسد شروع اقدامات از تنظیم موتورخانه در منازل تا بهره‌برداری از ایستگاه‌های مترو و افزایش امکانات حمل‌ونقل پاک یا همان دوچرخه است. همچنین رعایت استانداردها در وسایل که جنبه سوختی و موتوری دارند در این امر بی‌تأثیر نیست. به‌طور کلی پاک کردن آلودگی از آسمان تهران نیاز به عزم ملی دارد که امیدواریم با شرایط کنونی این کار خیلی زود محقق شود و قبل از رسیدن به بحران بتوانیم هوای شهرمان را تمیز کنیم.

مقابله با ذرات آلاینده از طریق حمل‌ونقل عمومی
محمود یوسفی، مجری خط7 مترو

امسال به‌دلیل بیماری کرونا تصمیم‌گیری برای مقابله با آلودگی هوا متفاوت خواهد بود. اگر قبل از اپیدمی کووید-19 قرار داشتیم قطعا به صراحت پیشنهاد می‌کردیم شهروندان از وسایل حمل‌ونقل عمومی استفاده کنند تا ذرات آلاینده به حداقل برسند. امروز که رعایت فاصله اجتماعی در لیست پروتکل‌های ستاد مقابله با کرونا قرار دارد، به صلاح نیست این پیشنهاد داده شود؛ چراکه با توجه به محدودیت ناوگان حمل‌ونقل عمومی و بالا بودن حجم مسافران، فاصله اجتماعی رعایت نمی‌شود و این یک واقعیت است. سرمایه‌گذاری در ناوگان حمل‌ونقل عمومی سبب افزایش خدمت رسانی مطلوب و تشویق مردم به استفاده از این ناوگان و کاهش آلودگی هوا می‌شود. بنابراین سیاستگذاران اگر به این نکته مهم و کلیدی توجه کنند و امکانات و تجهیزات شبکه حمل‌ونقل عمومی را افزایش دهند حتما می‌توان قدم‌های بزرگ و البته مؤثری در کاهش آلودگی کلانشهر تهران برداشت.

ضرورت توسعه حمل‌ونقل عمومی
علی امام، مدیرعامل شرکت متروی تهران

آلودگی هوا پدیده‌ای است که هر سال در فصول پاییز و زمستان شاهد آن هستیم و تا کنون هم اتفاق بسیار موثر و خاصی برای کنترل آن رخ نداده است. شاید اگر در شرایط عادی قرار داشتیم ارائه راه حل  آسان‌تر بود و افکار عمومی جامعه همچون سنوات گذشته گزینه لزوم سرمایه‌گذاری در ناوگان حمل و نقل عمومی را از دست‌اندرکاران دولت و شهرداری مطالبه می‌کرد اما اکنون این راهکار  در سطح مدیریت کلان کشور اولویت ندارد و لااقل باید به گزینه‌های دیگر  نیز توجه کرد. شرایط بحرانی کنونی ناشی از کرونا مدیریت آلودگی هوا را دشوارتر می‌کند. اگر بتوانیم از یک سو با سیاستگذاری درست و اصولی شبکه حمل و نقل عمومی به ویژه در حوزه ریلی را تکمیل کنیم و توسعه دهیم و از سوی دیگر هزینه استفاده از خودروهای شخصی را به طرق مختلف از جمله اصلاح هدفمند نرخ حامل‌های انرژی، اخذ عوارض پارک حاشیه‌ای و امثال آن افزایش دهیم، حرکت روبه جلویی خواهیم داشت و برای سال‌های آتی می‌توانیم شاهد آسمان آبی و پاک باشیم. براساس قانون و ضوابط، دولت موظف به تکمیل و توسعه شبکه حمل و نقل عمومی است و براساس برنامه 5 ساله ششم وظیفه دارد 2هزار دستگاه واگن برای خطوط ریلی کلانشهرها تأمین کند که 1050‌قطار متعلق به تهران است. قطعاً تا چند ماه دیگر  که از عمر برنامه 5ساله ششم توسعه مانده این امر محقق نمی‌شود و عملاً تا ابتدای سده آتی همچنان شاهد تشدید آلودگی هوا در فصل سرما خواهیم بود.

عمل به تعهدات؛ حلقه مفقوده آلودگی
محمود ترفع، مدیرعامل شرکت اتوبوسرانی تهران

هر سال با شروع فصل پاییز، پدیده آلودگی هوا تشدید می‌شود و آبان‌ماه به‌دلیل افزایش ذرات آلاینده گرفتار وارونگی دما می‌شویم که امسال به‌دلیل پاندمی کرونا، این معضل می‌تواند تأثیرات به‌مراتب حادتر و خطرناک‌تری در پی داشته باشد. آلودگی هوا یک پدیده ملی است و رفع آن توسط یک سازمان، ارگان و نهاد امکان‌پذیر نیست. از یک سو، مقابله با این پدیده یا معضل، نیازمند مشارکت و همکاری همه دستگاه‌های متولی است و از سوی دیگر، سازمان‌ها اگر به تعهدات خود عمل کنند با چنین حجمی از آلودگی هوا مواجه نمی‌شویم. هم‌اکنون، بیش از 62درصد اتوبوس‌های ناوگان اتوبوسرانی تهران فرسوده هستند که حدود 5درصد در آلودگی هوای پایتخت سهم دارند. هر چند با توجه به فرسودگی بخش اعظم ناوگان، این رقم قابل انتظار به‌نظر می‌رسد اما همین رقم ناچیز هم از نظر ما غیرقابل‌قبول است. آنچه برای ما مهم است، کم کردن و به حداقل رساندن میزان آلایندگی در شهر است و به این منظور، اقدامات اجرایی مشخصی را در دستور کار قرار داده‌ایم که اهم آنها انجام معاینات فنی اتوبوس‌های شرکت واحد به‌صورت دوره‌ای و مرتب، انجام تعمیرات اساسی (اورهال) اتوبوس‌های شرکت واحد به‌صورت نوبتی و منظم و هماهنگی برای خرید ۵۰۰دستگاه اتوبوس و مینی‌بوس نو که حداقل ۲۵۰دستگاه آن تا پایان سال وارد ناوگان می‌شود، است. امیدواریم با این اقدامات بتوانیم سدی در برابر آلودگی ایجاد کنیم.

توجه به حمل‌ونقل عمومی  
زهرا نژادبهرام، عضو شورای شهر تهران

معتقدم راهکاری جز اینکه یک عزم ملی صورت بگیرد تا آلودگی هوا و شیوع کرونا کاهش پیدا کند وجود ندارد؛  چراکه این از حوزه شهری خارج است و نیاز به یک عزم ملی دارد. تغییرات آب و هوایی به‌وجود آمده و طبق قانون مسئولیت هوای پاک با سازمان محیط‌زیست است که این سازمان بنا به نقش عمومی خود به این مسئله ورود پیدا کند. چرا همیشه از شهرداری و شورای شهر انتظار دارند که کاری کند؟ اینکه صورت مسئله به سمت شورای شهر کشیده می‌شود، اشتباه است. شورای شهر تنها کاری که می‌تواند انجام دهد، این است که بگوید طرح زوج و فرد اجرا شود؛ آن هم باید در شورای‌عالی ترافیک بررسی شود و تصمیم‌گیری کنند. در عین حال، راهکار من همان است که عرض کردم و باید با عزم ملی کاری صورت گیرد. نظر من، توجه به حمل‌ونقل عمومی است که در واقع منبع تصمیم‌گیری آن دولت است.

توسعه حمل‌ونقل عمومی در حد وسیع
مهرداد تقی‌زاده، کارشناس امور حمل و نقل

راه‌حل برطرف کردن مسئله آلودگی هوا در تمام شرایط چه با کرونا و چه بدون آن، توسعه حمل‌ونقل عمومی در حد وسیع است؛ در واقع شبکه گسترده‌ای که به همه‌جا (تهران و حتی حومه) دسترسی داشته باشد؛ شبکه‌ای با ظرفیت بسیار بالا و با سرفاصله پایین که تند حرکت کنند. در واقع ناوگان حمل‌ونقل همگانی باید به قدری قوی و تکمیل باشد که خدمت رسانی مناسب‌تر باشد. این در هرشرایطی راهکار مناسبی برای کاهش آلودگی هواست. راهکارهای دیگری هم وجود دارد؛ مانند کیفیت سوخت و معاینه فنی خودرو که کم کم تأثیر خود را در پاک شدن هوا می‌گذارد. من اما اسم اینها را راهکار فرعی می‌گذارم. با توجه به شرایط کرونا، حمل‌ونقل عمومی جایی است که شهروندان بسیاری حضور دارند و وزارت بهداشت هم به‌درستی اعلام کرده حمل‌ونقل عمومی در افزایش مبتلایان به کرونا مؤثر است. حالا پرسش این است که چطور در این شرایط تأکید دارم که از حمل‌ونقل عمومی استفاده شود. اتفاقا در این شرایط توجه به حمل‌ونقل عمومی بیشتر باید شود؛ به این دلیل که در شرایط عادی با سرفاصله 8دقیقه در مترو ازدحام جمعیت می‌شود ولی در شرایط کرونا ما باید تعداد ناوگان را به‌شدت افزایش دهیم. اگر سرفاصله کم شود و ازدحام جمعیت نشود، دیگر مشکلی برای استفاده از حمل‌ونقل عمومی وجود نخواهد داشت.

راهکارهای گره‌گشا
- تعطیلی مراکز و واحدهای آلاینده
- نظارت دقیق بر معاینه فنی خودروها
- توسعه شبکه حمل‌ونقل عمومی
-ایجاد شبکه حمل‌ونقل پاک (دوچرخه)
- تنظیم موتورخانه ساختمان‌ها
- استفاده از ناوگان حمل‌ونقل عمومی منعطف
-کاهش استفاده از خودروهای شخصی