ثبت جهانی ضامن امنیت و معیشت در اورامانات

محمد باریکانی- دبیر گروه زیست‌بوم

منطقه اورامانات ایران در مسیر ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکوست. ارزیاب مصری شورای جهانی بناها و محوطه‌های تاریخی از زیرمجموعه‌های سازمان جهانی یونسکو با حضور میدانی در عرصه اورامانات ایران به‌منظور تدوین گزارش نهایی پرونده ثبت جهانی اورامانات ایران، علاوه بر بازدید از طبیعت منطقه به دیدار مردم محلی و ساکنان روستاهای اورامانات رفت و آیین‌ها و رسوم واقع در این منطقه مرزی کردنشین ایران را از نزدیک مشاهده کرد.
حسام مهدی که زادگاهش یکی از تمدن‌های باستانی هم‌تراز ایران است، چنان از دیدار اورامانات ایران شگفت‌زده شد که حتی در بازدید از نمایشگاه عکس «اورامان - دامان آسمان» که توسط کمیسیون ملی یونسکو در آخرین روزهای حضورش در ایران در پایتخت کشور گشایش یافت، اعلام کرد که اگر اورامانات ایران را از نزدیک ندیده بود، تصور می‌کرد تصاویر این منطقه ساختگی و فتوشاپ هستند.
این اظهارات فرستاده یونسکو به ایران است که در کشوری تاریخی با تمدنی چندین هزارساله و رقیب تمدن ایران به دنیا آمده است. اکنون اگر تصور کنیم که گزارش نهایی اورامانات در ارزیابی فرستاده یونسکو به ایران مثبت باشد، باید دید تأثیر ثبت جهانی اورامانات ایران که در استان کردستان به نام اورامانات و در استان کرمانشاه به هورامان مشهور است، چیست؟
ثبت جهانی یک اثر محوطه یا منظر فرهنگی یک منطقه، به‌معنای برداشتن گام‌های جدی در حفاظت از آن اثر یا منطقه است. اورامانات ایران نقطه‌ای مرزی در کوه‌های غرب کشور است که مرز ایران و عراق این سرزمین را دوپاره کرده است. بخشی از اورامانات در کشور عراق و بخشی دیگر در ایران واقع شده است، اما هر دو قسمت، آیین‌ها، زبان و رسوم و سبک زندگی مشترک با یکدیگر دارند و از همین رو بود که ایران تلاش داشت شانس ثبت جهانی منطقه اورامانات را با همراهی کشور عراق با ارسال یک پرونده مشترک با کشور همسایه بالا ببرد. عراق اما حاضر به مشارکت نشد و ارزش‌های تاریخی ـ فرهنگی ـ معماری و میراث ناملموس اورامانات ایران، مقامات وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی را به تکاپو انداخت تا این پرونده را انفرادی به ثبت جهانی در فهرست میراث جهانی بشر در یونسکو برساند.
اورامانات منطقه‌ای است شامل روستاها، کوه‌ها، جاذبه‌های طبیعی و زیست منحصر به فرد ساکنان آن منطقه که تمامی این موارد توانستند امتیاز شاخص‌های تدوین یک پرونده ثبت جهانی را به‌دست آورند و ایران پرونده جهانی شدن منظر فرهنگی اورامانات ایران را به یونسکو ارسال کند. تأکید ایران از سال‌ها قبل برای ارسال پرونده‌های چندملیتی به یونسکو به‌منظور ثبت جهانی میراث مشترک با هدف ترویج صلح و دوستی و ایجاد یکپارچگی فرهنگی با کشور همسایه است. از این منظر تصمیم به ثبت جهانی اورامانات ایران در 2استان مرزی، عاملی برای تامین امنیت منطقه گسترش روابط فرهنگی و اقتصادی و در نهایت برقراری صلح و توسعه در مرز ایران و عراق است. احتمال قوی آن است که درصورت ثبت جهانی منطقه اورامانات ایران، عراق نیز بلافاصله به این پرونده بپیوندد تا منطقه اورامانات فارغ از خط مرزی مشترک میان 2کشور به‌عنوان یک میراث مشترک بشری در فهرست میراث جهانی یونسکو بنشیند.
ثبت جهانی اورامانات اما تحولی در زیست ساکنان مرزنشین ایران و عراق ایجاد خواهد کرد. اورامانات می‌تواند با ثبت جهانی از هرگونه تخریب در امان بماند و زیست و معیشت ساکنان این نقطه با نشستن بر صدر اهداف سفرهای جهانی گردشگران متحول شود و بدین‌ترتیب ایجاد رفاه و توسعه پایدار در این منطقه مرزی مهم تسریع شود.