از شهرداری تا زندان قصر

احمد نفیسی 42 ساله، وقتی به نمایندگی شهردار وقت تهران، سیدمحسن نصر، اردیبهشت 1341 در افتتاحیه سمینار شش‌ روزه «تهران، مسائل و مشکلات» از بی‌نظمی تهران صحبت می‌کرد می‌دانست به‌زودی جای شهردار خواهد نشست اما گمان نمی‌کرد دوره 18‌ماه شهرداری‌اش به بهای طولانی‌ترین جلسات دادگاه و 33‌ماه زندان برایش تمام شود. اگر بخواهیم در میان 61 شهردار تهران تنها 6 شهردار را به‌عنوان شاخص‌ترین شهرداران انتخاب کنیم، بی‌تردید احمد نفیسی، یکی از آنها خواهد بود؛ جوان‌ترین شهردار تهران که درست در بزنگاه ورود تهران به دوره جدیدی از تاریخ خود بر صندلی ریاست نشست و خیلی زود هم از صدر به ذیل آمد و با حاشیه‌های فراوان کنار رفت. او یکی از جنجالی‌ترین شهرداران تاریخ تهران است. نفیسی در سال 1299 شمسی در شهر اصفهان به دنیا آمد و در رشته حقوق تحصیل و راه پیشرفت را خیلی سریع طی کرد و بعد از تجربه مقام مدیرکل وزارت اقتصاد ملی و مدیر امور اداری سازمان برنامه به قائم‌مقامی شهرداری تهران در دوره دوم شهرداری محسن نصر رسید. پدربزرگ او با ناظم‌الاطبا، پدر سعید نفیسی پسرعمو بودند و همسرش نزهت نفیسی از نخستین زنانی بود که وارد مجلس شورای ملی شد. او پدر آذر نفیسی نیز بود. نفیسی تقریبا از زمانی که علی امینی او را از سازمان برنامه و بودجه به شهرداری فراخواند می‌دانست که به‌زودی شهردار تهران می‌شود. امینی که در حال آماده‌کردن مقدمات اصلاحات ارضی بود نیاز به چهره‌هایی جوان و تکنوکرات در اطرافش داشت و نفیسی یکی از این افراد بود. او در گفت‌وگویی گفته است زمزمه جانشینی او در شهرداری به گوش شاه هم رسیده بود و شاه نیز اصرار داشت تهران را به او بسپارد. او به وزیر کشور نقل کرده که شاه گفته بود که نفیسی که این همه کاربلد است چرا باید بالاسر داشته باشد؟ چرا او شهردار تهران نمی‌شود؟ شاید مهم‌ترین مانع آنها امینی بود که در رودربایستی با نصر قرار داشت و نمی‌توانست به راحتی او را برکنار کند؛ هرچند تلاش‌های نفیسی برای گرفتن پست شهرداری تهران و تمایل شاه به گوش نصر رسیده بود و او تقریبا بدون انگیزه و با سرسنگینی آنطور که خود نفیسی گفته، رفتار می‌کرد اما در نهایت او یک‌ماه بعد از سمینار شش‌روزه مسائل و مشکلات تهران که در برگزاری‌اش تأثیر زیادی داشت، یعنی در پنجم خرداد 1341 با حکم علی‌امینی به‌عنوان شهردار تهران انتخاب شد. او تا آذر 1342 که از شهرداری مستقیم به زندان رفت، به‌مدت 19‌ماه شهردار تهران بود. دوران او همزمان با اجرای طرح‌های بسیاری در شهر تهران شد. یکی از این طرح‌ها، افتتاح پارک ساعی بود که در دوره 19 ماهه شهرداری آن، در محل دره تپه‌های عباس‌آباد و محل جنگلی که مرحوم مهندس کریم‌ساعی بنیان‌گذاشته بود با طراحی حسین محجوبی ساخته شد. نفیسی یکی از اعضای هیأت مدیره تاکسی‌رانی تهران بود و خودش چندین دستگاه تاکسی در تهران داشت. نفیسی، نخستین شهرداری است که در تلویزیون رودرو با مردم صحبت کرد و درباره مشکلات شهر گفت. در زمان شهرداری او، رفراندوم ششم بهمن برای اصلاحات ارضی برگزار شد. قیام پانزده خرداد، یکی دیگر از وقایع زمان نفیسی بود؛ واقعه‌ای که گویا مخالفتش با سرکوب مردم باعث شد تا او در نهایت به دادگاه احضار شود. در روز 18 آذر 1342 مأموران به دفتر او در شهرداری رفتند و با حکم بازداشت او را به دادگستری بردند. او در طبقه زیرین دادگستری در کتابخانه‌ای که در آنجا قرار داشت بازداشت بود. گفته می‌شود روز اول هشت ساعت از او بازپرسی شد. او در خاطرات خود یعنی کتاب «برنده‌ها هم بازنده‌اند» درباره این بازپرسی به‌صورت کامل نوشته است. بعد از این بازپرسی، نفیسی، دو نفر از بهترین وکلای آن زمان ایران یعنی صادق بهداد و محمدشاهکار را به وکالت خود انتخاب کرد. مهم‌ترین اتهام او خرید زمینی در رباط کریم بود. این زمین به مساحت 3 هزار متر و در اوایل سال 1340 یعنی زمانی که هنوز نفیسی به‌عنوان معاون شهرداری زیر دست نصر بود، به قرار متری 160 تا 180 تومان خریداری شد. این پرونده براساس مستندات تاریخی هزاران برگ داشت. اتهام دیگر او تبانی در آسفالت خیابان‌های تهران بود. محاکمه احمد نفیسی در دادگاه با 84 جلسه یکی از طولانی‌ترین جلسات دادرسی در تاریخ قبل از انقلاب محسوب می‌شود. او تأکید داشت که وقتی وارد شهرداری شده یک نفر را هم با خود به آن نیاورده و به‌عنوان کارمند شهرداری کار کرده است. هرچند نفیسی از بخش زیادی از اتهامات خود مبرا شد اما در نهایت به 33‌ماه زندان و انفصال از خدمت، محکوم شد. نفیسی بعد از پایان محکومیتش به سوئیس رفت.