خانه های خاطره

راحله عبدالحسینی
 

عمارت‌های تاریخی در دل تهران کم نیستند. برخی زیر بار گذر زمان کمر خم کرده‌اند.

برخی فرو ریخته‌اند. اما بعضی‌هایشان هنوز شکوه و وقار و اصالت معماری خود را به رخ می‌کشند و برخی دیگر سعی دارند روایت‌های ناگفته‌شان را از زیر غبار فراموشی به گوش ما برسانند. قدم زدن در کوچه‌پسکوچه‌های شمیران این فرصت را به ما می‌دهد تا خانه‌ها و عمارت‌های تاریخی را که هنوز سر پا هستند و از تیغ ساخت‌وساز جان سالم به در برده‌اند، ببینیم. خانه‌های تاریخی برای خودشان قصه دارند. قصه فردی که خانه را ساخت و سال‌ها در آن زندگی کرد و از خودش خاطراتی به جا گذاشت، از بین آجرهای خانه شنیده‌ می‌شود.  

 عمارت معیرالممالک

 گچبری‌های منحصربه‌فرد عمارت معیرالممالک در محله باغ فردوس مخاطب را خیره می‌کند. عمارتی که حالا به نام موزه سینما در ذهن‌ ما جا دارد. باغ فردوس از جمله زمین‌هایی بود که حاج میرزا آقاسی اواخر عمرش به محمدشاه قاجار ‌بخشید و بعدها به ناصرالدین شاه رسید. بعد از او هم چند دست گشت تا به خاندان دوستعلی‌خان معیرالممالک رسید که عمارت را خانه ییلاقی خود کردند.  

تماشاگه زمان

ساختمان موزه ساعت یا تماشاگه زمان با آن گچبری، کاشیکاری، گره چینی و مقرنس‌های بی‌نظیر یکی از اماکن شاخص تاریخی شمیران در محله زعفرانیه است که جزو آثار ملی به شمار می‌رود. قدمت این خانه‌ تاریخی به دوره قاجار برمی‌گردد. دهه ۴۰ حسین خداداد این خانه را خرید و طبقه دوم را ساخت. اجرای گچبری‌های بی‌نظیر این خانه ۱۲ سال طول کشید.  

موزه موسیقی

موزه موسیقی در باغی به مساحت ۳هزار و ۶۵۰مترمربع در محله الهیه و در همسایگی باغ هنر ایرانی و خانه‌موزه پروفسور حسابی قرار گرفته‌است. «سیروس سمراد» کارخانه‌داری بود که سال ۱۳۵۱ بخشی از باغ نمازی تجریش را خرید و قصری هزار و ۴۰۰مترمربعی وسط باغ برای خود ساخت. مجسمه‌های گچی با ساز و دهل در ورودی موزه قرار دارند که بازدیدکنندگان را به سالن سازهای مختلف راهنمایی می‌کنند.  

خانه موزه سیمین و جلال

خانه‌موزه سیمین و جلال در بن‌بست ارض در محله دزاشیب، خانه‌ای آجری و ساده است که هویتش را از ساکنانش می‌گیرد نه از مصالح و معماری‌اش. سیمین دانشور و جلال آل‌احمد اهل قلم بودند. در دهه ۳۰ این خانه میزبان اهالی ادب و هنر و سیاست شد. میراث فرهنگی، سال ۱۳۸۳ و در زمان حیات سیمین دانشور، خانه را ثبت ملی کرد.  

کاخ سبز

سال ۱۳۰۱ ساخت کاخ سبز برای اقامت تابستانی پهلوی اول آغاز شد و ۵ سال بعد به پایان رسید. کاخ شهوند یا کاخ سنگی به دلیل استفاده از سنگ‌های مرمر سبز منحصربه‌فرد معادن خمسه زنجان در نمای خارجی آن به کاخ سبز نیز شهرت دارد. این بنا از اتاق انتظار، خاتم، آینه، خواب و سرویس بهداشتی، اتاق مهمان و غذاخوری تشکیل شده‌است.  

خانه و اقامتگاه تابستانی سپهبد امیراحمدی اواخر روزگار قاجار بنا شد و حالا این عمارت باشکوه را به نام باغ هنر ایرانی در محله الهیه، درست روبه‌روی باغ‌موزه پروفسور حسابی می‌شناسیم. عمارت از معماری ایرانی شامل بیرونی و اندرونی بهره‌برده و مقابل آن حوض بزرگی خودنمایی می‌کند. در باغ هنر ایرانی علاوه بر غرفه‌های صنایع‌دستی، ماکت‌هایی از بناهای معروف در شهرهای مختلف ایران به نمایش گذاشته‌شده‌است.  

خانه‌موزه پروفسور حسابی 

حیاط سرسبز با درختانی بلند خانه‌موزه پروفسور حسابی در خیابان مقصود بیک محله الهیه را دیدنی‌تر کرده‌است. ساختمان موزه محل سکونت دکتر حسابی بوده که حالا هر طبقه‌اش یک بخش موزه به حساب می‌آید. این ساختمان را دکتر حسابی طراحی کرده و ساخته و از نظر ایمنی در برابر زلزله، بنایی محکم است. هرچند از نظر معماری تزیینات خاصی ندارد.  

خانه نیما یوشیج

خانه پدر شعر نو فارسی در سکوت و بی‌خبری روزگار می‌گذراند؛ نرسیده به خانه موزه سیمین و جلال در محله دزاشیب. نیما یوشیج، سال ۱۳۲۷ زمینی در دزاشیب خرید و خانه‌ای با زیربنای ۱۸۰‌مترمربع ساخت. خانه یک طبقه با سقف شیروانی، ایوانی با ۸ ستون استوانه‌ای و ۴ اتاق دارد. درخت کهنسال و حوض حیاط خانه هم منتظرند تا در خانه به روی علاقه‌مندان باز شود.  

ظهیرالدوله

آرامستان ۱۳۰ ساله ظهیرالدوله در خیابان دربند به‌واسطه قبور بزرگان و مشاهیر ایرانی شهرت دارد. علی‌خان دولو قاجار ملقب به ظهیرالدوله، وزیر تشریفات دربار ناصری و داماد ناصرالدین شاه بود که در جوانی شیفته عرفان و مسلک صفی‌علی‌شاه شد. خانه و خانقاه او در جعفرآباد شمیران بعد از فوتش به آرامستان تبدیل شد. ملک‌الشعرای بهار، روح‌الله خالقی، قمرالملوک وزیری و فروغ فرخزاد در این آرامستان خفته‌اند.