پیشنهاد اجرای طرح‌های انتقال آب، سیاسی است
مدیرکل دفتر آبخیزداری سازمان جنگل‌ها: تنها اقدام مناسب در برابر طرح‌های غیرکارشناسی انتقال آب در کشور، پیگیری و اجرای طرح‌های آبخیزداری است
سیدمحمد فخار_خبرنگار
انتقال آب خزر به سمنان همچنان مخالفان جدی دارد. آخرین مورد به مصاحبه اخیر همشهری با هوشنگ جزی، مدیرکل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگل‌ها بازمی‌گردد. نخستین‌بار طرح شیرین‌سازی و انتقال آب خزر به کویر مرکزی سال93 در دولت دهم مطرح و با آن در کمیسیون زیربنایی دولت موافقت شد که با مخالفت کارشناسان و بدنه کارشناسی، موضوع در دولت یازدهم منتفی شد. اما از سال97 بار دیگر این طرح، در دولت دوازدهم کلید خورد و با موافقت مشروط سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور در حال پیشرفت است. در گفت‌وگوی پیش‌رو آخرین موضع سازمان جنگل‌ها درباره طرح‌های انتقال آب بین‌حوضه‌ای و دریای خزر و همچنین مدیریت منابع آب در ایران و لزوم اجرای طرح‌های آبخیزداری و توجه جدی به این موضوع در مدیریت آب بررسی شده است.
مدیریت آبخیزهای کشور هم‌اکنون چگونه صورت می‌گیرد؟
هر کسی کار خودش را انجام می‌دهد و اتلاف بودجه بسیاری در این مسیر صورت می‌گیرد. وزارت نیرو، سازمان جنگل‌ها و منابع طبیعی هرکدام مسئولیتی دارند و کاری را انجام می‌دهند؛ درحالی‌که باید این اقدامات متمرکز باشد.
چه ارزشی دارد که این اندازه تأکید بر امور آبخیزداری در کشور صورت بگیرد؟
هم‌اکنون 4.8برابر نرخ بازده اقتصادی اقدامات آبخیزداری در کشور است. البته این به لحاظ ارزشگذاری بازاری است؛ یعنی مقدار خاکی که وارد سد می‌شود چه قیمتی دارد و مقدار علوفه‌ای که تولید می‌شود، چقدر است؟ سایر مسائل نظیر ارزش‌های اکوسیستمی، حفظ منظر، حفظ توریسم و اقلیم قابل قیمت‌گذاری نیست. وقتی ما در جوار یک روستا کار آبخیزداری انجام می‌دهیم، ظرفیت‌های آبی منطقه بیشتر می‌شود؛ یعنی قنات و چشمه‌های روستا افزایش آب پیدا می‌کند. این یعنی بهره‌وری و تضمین‌کننده امنیت غذایی که در خشکسالی و ترسالی به مردم کمک می‌کند.
نیاز کشور به اقدامات آبخیزداری هم‌اکنون چه اندازه است؟
6کلان‌حوضه در کشور داریم که در رده دوم 30حوضه می‌شود و باید برای این دو سطح برنامه‌ریزی جدی بدون توجه به مرزهای سیاسی انجام شود تا این محدوده‌ها با اقدامات آبخیز تقویت شود. البته اقدامات ما بیشتر در طرح‌های مطالعاتی اجرایی به حوضه‌های آبخیز کوچک پرداخته که از 5 تا 20هزار هکتار گسترده شده است.
در شرایطی که برداشت آب معضل اصلی حوضه‌های آبخیز کشور است، منابع آب زیرزمینی چه وضعی دارند؟
هم‌اکنون 11میلیارد مترمکعب افت در مخازن آبخوان‌های کشور داریم. در ورامین، همدان، خراسان، کرمانشاه و تهران، دشت‌ها در حال فرونشست هستند و دیگر این خاک قابل استفاده نیست. خاک در این شرایط فشرده می‌شود و آب نمی‌تواند به آن نفوذ کند. بدین‌ترتیب زمین‌هایمان را از دست می‌دهیم.
زمینه‌های این فرونشست از کجا ایجاد می‌شود؟
بی‌توجهی به الگوی کشت و بهره‌برداری بیش از حد از منابع آبی مهم‌ترین علل این فرونشست در کشور است و درواقع بی‌توجهی جدی به نظام بهره‌برداری از آب در کشور داریم؛ مثلا از گیاهان پرآبخواه استفاده می‌کنیم و برای تولید آب هم اقدامی نمی‌کنیم. نزدیک به3برابر بارش‌ها تبخیر می‌شوند و آب به سرعت از دسترس خارج می‌شود. ما باید فرصت دهیم تا آب بتواند به زیر زمین نفوذ کند که پوشش گیاهی یا بندهای تأخیر آبخیزداری به این مهم کمک می‌کنند.
اگر فرونشست‌ها حاصل برداشت آب از سفره‌های آب زیرزمینی است، برای حمایت از آبخوان‌ها باید چه اقداماتی صورت گیرد؟
وقتی یک حوضه آبخیز را از منطقه پرشیب تا منطقه مسطح در دشت‌ها مدیریت می‌کنیم در هر بخش از یک فعالیت و اقدام استفاده می‌کنیم؛ مثلا در دشت‌ها تکنیک اصلی پخش سیلاب است یا احداث حوضچه‌های متعدد. برای آبخیزداری و حمایت از یک آبخوان باید حدود 52 اقدام متنوع انجام شود که البته تناسب اجتماعی و محیطی هم اهمیت خاص خود را دارد.
آیا با شرایط فعلی آبخوان‌های کشور، طرح‌های انتقال آب مفید است؟ موضع سازمان جنگل‌ها درباره این طرح‌ها چیست؟
بحث‌های اصلی در این‌باره سیاسی دنبال می‌شود. از نظر ما انتقال آب بین‌حوضه‌ای کار درستی نیست. نباید یک حوضه را زخمی کنیم تا در حوضه دیگر آب جریان پیدا کند. براساس شرایط جغرافیایی و طبیعی، حوضه‌های آبخیز ظرفیت خود را دارند و کاری که ما انجام می‌دهیم، بهره‌برداری بیشتر از حوضه آبخیز است. بی‌شک در طرح‌های انتقال آب 2حوضه آبخیز خسارت خواهند دید و پاسخ لازم را دریافت نخواهیم کرد. موضوع انتقال آب خزر نیز همین وضعیت را دارد؛ بنابراین از نظر سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور کاری که باید اتفاق بیفتد، اقدامات آبخیزداری است که پتانسیل‌های طبیعی و اجتماعی را همزمان درنظر می‌گیرد.
