چهره اول
ملا فتح‌الله اصفهانی نجفی
شیخ‌الشریعه علیه قرارداد سن‌پترزبورگ و استعمار لیبی فتوا داد
سید‌محمد‌حسین محمدی
هرچند که حوزه علمیه نجف به‌عنوان حوزه‌ای غیرسیاسی شهرت دارد اما موضع‌گیری‌ها و اختلافاتی که بر سر مسئله مشروطه، میان روحانیون نجف پدید‌آمد را شاید بتوان نقطه آغاز دوره‌ای سیاسی از تاریخ حوزه نجف دانست؛ دوره‌ای که با مشروطه آغاز شد و با مرگ سید‌محسن حکیم به پایان رسید. اگر مشروطه را پرده اول این دوره سیاسی بدانیم، میرزای دوم (میرزا محمدتقی شیرازی) و بعد از آن شیخ‌الشریعه اصفهانی قهرمانان پرده دوم این نمایش بودند.
پرده دوم از بعد از جنگ جهانی اول آغاز می‌شود؛ امپراتوری عثمانی فروپاشیده و عراق به‌عنوان یک غنیمت جنگی، به بریتانیا رسیده است. مردم عراق با پشتوانه «فتوای دفاعیه» میرزا محمدتقی شیرازی انقلاب 1920 (ثوره العشرین) را رقم می‌زنند، در میانه انقلاب ولی میرزای دوم از دنیا می‌رود. در این زمان نیاز است تا مرجعیت به یک روحانی انقلابی برسد.
این شخص ملا‌فتح‌الله اصفهانی‌نجفی، ملقب به شیخ‌الشریعه است که بعد از وفات میرزای دوم و در گیرودار مبارزاتی که در عراق علیه بریتانیا برپاشده بود، مرجعیت عامه را می‌پذیرد و مبارزه علیه سلطه بریتانیا را ادامه می‌دهد.
با این حساب شیخ‌الشریعه را باید در امتداد جریان روحانیون سیاسی نجف دانست که فتوای جهاد می‌دادند و در مقابل وقایع سیاسی، کنش‌های انقلابی و سیاسی داشتند. ورود شیخ‌الشریعه به مسائل سیاسی عراق محدود نبود، او علیه قرارداد سن‌پترزبورگ (1907) که به ایران مربوط می‌شد و حتی استعمار لیبی هم فتوا می‌داد و مسئله‌اش را اتحاد و همبستگی مسلمانان جهان تعریف کرده بود.
درنهایت ولی تلاش‌های شیخ‌الشریعه برای بیرون راندن انگلیسی‌ها ناکام ماند. او یک سال پیش از هجرت شاگردش، شیخ عبدالکریم حائری به قم، یعنی در سال1300 از دنیا رفت. مبارزات سیاسی علما ولی پرده سومی هم داشت.
