گزارش
گرما و آتش عمدی بلای جان بوستانها
سیدآرش حسینی میلانی: باید مبلغ قابل‌توجهی برای جلوگیری از آتش‌سوزی بوستانها در بودجه پیش‌بینی شود
محمود مولایی- خبر‌نگار
در بحبوحه کنترل بحران بیماری کرونا در تهران، آتش‌سوزی در برخی بوستان‌های پایتخت، نگرانی‌های بسیاری به‌وجود آورده است. ابتدا بوستان ولایت، بعد بوستان اطراف دریاچه شهدای خلیج‌فارس، سپس چیتگر و روز جمعه هم بوستان جنگلی کوهسار، بخش‌هایی‌شان طعمه حریق شد. در این میان آتش‌سوزی‌های سریالی که پر‌ابهام به‌نظر می‌رسد، اینکه جرقه این آتش‌سوزی‌ها تعمدی است؛ یعنی دستی بر آتش است تا فضای سبز و جنگل‌های شهر را به خاکستر بکشاند، مورد بحث قرار گرفته است. به‌تازگی جلسه‌ای با حضور برخی از اعضای شورای شهر تهران و علی‌محمد مختاری، مدیرعامل سازمان بوستانها و فضای سبز شهری برگزار شده تا ابعاد آتش‌سوزی‌ها مشخص و منشأ آن روشن شود. رئیس کمیسیون سلامت، محیط‌زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران تأکید می‌کند که آتش‌سوزی بوستان چیتگر عمدی بوده است. زهرا صدراعظم نوری از معاونت خدمات شهری و مدیریت منطقه درخواست کرده با توجه به شرایط گرمای هوا و مسائل سیاسی – اجتماعی، نظارت کافی بر شهرها انجام شود تا چنین اتفاقاتی شهر را دچار مشکل و آسیب نکند.
بوستانها و پارک‌های جنگلی در مواقع بحران شهری معمولا محل امنی برای پناه‌بردن خانواده‌ها‌ست. حالا اما این محل امن به مکان ناامنی تبدیل شده است؛ محلی که علاوه بر آسیب‌زدن به محیط‌زیست و فضای سبز شهری، می‌تواند شهروندان را دچار بهت و وحشت کند. ظاهرا در انتهای شمال‌غربی بوستان چیتگر به‌دلیل اموال پلی‌اتیلن که وجود دارد، آتش‌سوزی رخ داده و به گفته نوری، این آتش‌سوزی عمدی بود. پرسش این است که آیا بوستان چیتگر محل مناسبی برای نگهداشت اموال پلی‌اتیلن است؟
علاوه بر چیتگر، بوستان ولایت، بوستان کوهسار و... نیز در هفته‌های اخیر دچار حریق شده است. با وجود این، هنوز دلیل یا دلایل آتش‌سوزی هر یک از این بوستانها مشخص نشده است. به همین دلیل، رئیس سازمان شهرداری‌ها و دهیار‌ی‌های کشور با صدور بخشنامه‌ای دوباره بر آمادگی حداکثری مدیریت شهری و روستایی درخصوص پیشگیری از وقوع آتش‌سوزی در بوستانها تأکید کرده است. در بخشنامه مهدی جمالی‌نژاد به استانداری‌ها در زمینه ضرورت کنترل و پیشگیری از آتش‌سوزی در بوستانها، فضاهای سبز و جنگل‌ها و مراتع واقع در شهرها و روستاها با اشاره به افزایش دمای هوا و خشک‌شدن پوشش گیاهی که امکان بروز آتش را افزایش می‌دهد، بر آماده‌باش حداکثری و ارتقای سرعت عمل واحدهای ذیربط در شهرداری‌ها و دهیاری‌ها برای خاموش‌کردن آتش و انجام گشت‌های لازم در فضاهای ذکر‌شده تأکید شده است.
با همه اینها، بعد از تصویب ستاد مبارزه با کرونا برای بسته‌شدن بوستانها، اقدامات مناسبی در بوستان‌های تهران انجام شد. برای نمونه در این فاصله شهرداری این منطقه اقدام به انجام عملیات کاشت و بازپیرایی ۴۰هزار اصله درخت و احداث باغ با ۲هزار اصله درخت میوه در بوستان چیتگر کرد، درحالی‌که اکنون آتش‌سوزی‌های بوستانها موجی از نگرانی را به‌وجود آورده است.
عمدی است، اما شیطنت در کار نیست
سازمان آتش‌نشانی شهر تهران طی هفته‌های اخیر علاوه بر حوادث شهری، فعالیت تازه‌ای را برای مهار و جلوگیری از آتش‌سوزی در بوستانها و فضای سبز شهری شروع کرده است. سخنگوی سازمان آتش‌نشانی معتقد است که آتش‌سوزی فضای سبز تازگی ندارد، اما بنا به دلایلی در سال‌های اخیر بیشتر شده است. جلال ملکی البته عمدی‌بودن آتش‌سوزی‌ها را تکذیب نمی‌کند، اما دلایلی برای آن می‌آورد که به گفته خودش بوی «شیطنت» نمی‌دهد. او به همشهری می‌گوید: «در جریان اینکه در شورای شهر درباره آتش‌سوزی بوستان چه صحبت‌هایی انجام شده، نیستم، اما شنیدم که یکی از اعضای شورا گفته این آتش‌سوزی‌ها عمدی است.»
صدراعظم نوری از عمدی‌بودن آتش‌سوزی در بوستانها صحبت کرده آیا این موضوع صحت دارد؟
پس لازم است توضیحاتی ارائه دهم. در سال‌های قبل چرا چنین اتفاقاتی رخ نمی‌داد. مثلا 5سال پیش و قبل از آن ما اصلا بارندگی خوبی در شهر تهران نداشتیم و همیشه در یک خشکسالی چندین‌ساله درگیر بودیم. در نتیجه زمین همیشه تشنه بود و هیچ علف و گیاهی رشد نمی‌کرد، اما در سال‌های اخیر و به‌خصوص از سال96 به بعد بارندگی‌های خوبی را در پاییز، زمستان و اوایل بهار شاهد هستیم، طوری که وقتی از شهر کمی دور می‌شویم، زمین‌هایی که خاکی بود و گیاهی رویت نمی‌شد، الان می‌بینیم علف‌های یک‌متری رشد کرده است. این نشان می‌دهد که بارندگی‌های مناسب زمین‌ها را سیراب کرده و علوفه‌های خود رو رشد کرده است. تا اینجای کار مشکلی وجود ندارد ولی مشکل زمانی است که به اواخر اردیبهشت و اوایل خرداد می‌رسیم؛ یعنی وقتی هوا رو به گرمی می‌رود و کسی این علف‌ها را نمی‌چیند و خشک می‌شود. علوفه‌ها وقتی خشک می‌شود، مستعد آتش‌سوزی می‌شود. سبک و پوک هم هست و مانند یک باروت است؛ یک کبریت به این علوفه بیفتد، یکدفعه چندین هزار متر را دربرمی‌گیرد. هر چه ارتفاع این علف‌ها و تراکم آن بیشتر باشد، احتمال سرایت آتش‌سوزی به اطراف و درختان وجود دارد.
چرا امسال و در همین هفته‌های اخیر آتش‌سوزی‌ها در بوستانها به بحران تبدیل شده است؟
ما این مشکل را در این سه، چهار ساله داشتیم و موضوع جدیدی نیست. منتها در سال‌های قبل در محلات و جنگل‌های اطراف تهران بود و خبر آن هم خیلی رسانه‌ای نمی‌شد، درحالی‌که تعداد این آتش‌سوزی‌ها کم نبود و زیاد هم بود. امسال چند بوستان داخل شهر تهران هم درگیر آتش‌سوزی شد. مثلا بوستان ولایت، پارک چیتگر، پارک کوهسار و... را داشتیم. البته برای ما عجیب نبود و هر‌جا که فضای سبز خشک شده باشد، این اتفاق رخ می‌دهد. جالب اینجاست که در مورد بوستان ولایت من سؤال کردم، گفتند قسمتی از بوستان آتش گرفته که شهروندنشین نیست؛ یعنی جایی برای نشستن شهروندان نیست و در نتیجه رسیدگی صورت نمی‌گیرد. نگهبانان قسمت شمالی پارک چیتگر هم می‌گفتند چون این قسمت پروژه آبرسانی است، شهروندان در آنجا نمی‌نشینند و در نتیجه کلی علف خود رو درمی‌آید.
بنابراین، چگونه این آتش‌سوزی‌ها صورت می‌گیرد؟
علت‌های زیادی دارد. از صاعقه و رعد و برق گرفته تا گرمای شدید هوا و حتی انداختن یک بطری شیشه‌ای یا فلزی. شما اگر یک بطری در طبیعت رها کنید، مانند یک ذره‌بین عمل می‌کند و با معطوف‌کردن حرارت نور خورشید به یک نقطه، می‌تواند سبب آتش‌سوزی شود. یا اینکه پهن‌کردن بساط کباب‌خوری در طبیعت و سهل‌انگاری در خاموش‌کردن آتش، مشکلاتی ایجاد می‌کند. یعنی به خوبی آتش را خاموش نمی‌کنند و با ترک کردن محل ناگهان با یک باد دوباره آتش جان می‌گیرد. از نظر ما عمدی همین است؛ اینکه طرف رفته، کباب درسته کرده و خورده و آتش را درست و حسابی خاموش نکرده است. این به‌نظر ما عمدی است، ولی نه عمدی که ناشی از خرابکاری باشد.
مورد دیگری هست که کم هم نیست، فصل درو‌کردن محصولات کشاورزی در اطراف تهران است. الان فصل درو‌کردن گندم است و اطراف زمین‌هایشان پُر از ته‌ساقه گندم است. طرف برای اینکه پول ندهد و برای خارج‌کردن این زباله‌ها کارگر بگیرد، یا اینکه برای درست‌کردن گود برای زمین خود اقدام به آتش‌زدن این ته ساقه‌ها می‌کند. منتها این آتش از کنترلشان خارج می‌شود و به زمین‌های اطراف و به درختان می‌رسد. اینها از نظر ما عمدی است، اما عمدی به این صورت نیست که کسی شیطنت کرده باشد. در واقع ما موارد عمدی و هدفمند نداریم.
آیا نمی‌شود برای بوستان‌های بزرگ و مهم شهر ماشین آتش‌نشانی درنظر گرفت تا در مواقع حریق به سرعت وارد عملیات شوند؟
یعنی اینطور فکر کردید که سازمان آتش‌نشانی آنقدر بیکار است؟ در این صورت کارخانه‌ها هم می‌گویند که آمار آتش‌سوزی کارخانه‌ها بالا‌ست و جلوی درِ کارخانه‌ها هم ماشین آتش‌نشانی بگذارید.
به‌طور موقت در همین ماه‌ها که در آن قرار داریم، چطور؟
اصلا شدنی نیست. اگر چنین کاری کنیم، پس چه‌کسی پاسخگوی حوادث شهری باشد؟ ما الان صدها پارک و بوستان داریم که اگر ماشین آتش‌نشانی در بوستان‌های داخل شهر بگذاریم، آمار منابع طبیعی بیرون شهر خیلی بیشتر از اینهاست. آن وقت می‌گویند این ماشین‌ها را در جنگل‌های بیرون شهر هم بگذارید؛ پس حوادث شهر چه می‌شود؟ همه جای دنیا هر زمینی صاحبی دارد و در تهران هم همینطور. مثلا بالای جنگل لویزان یک جا تابلو زدند، محل احداث دانشگاه و یک جای دیگر محل احداث فلان دانشگاه. واقعیت این است که آنها باید به وضعیت زمین‌های خود رسیدگی کنند و اینکه آنها فقط بگویند مالکیت زمین برای ما‌ست و کاری نکنند که نمی‌شود. در واقع هر کسی ملکی دارد، باید نسبت به نگهداری و حفاظت آن اقدام کند؛ این درست است. یعنی ملک برای فلان سازمان است و خودش هم باید آن را جمع کند. الان بحث فضای سبز مطرح است و 2ماه بعد موضوع گودبرداری‌ها مشکل‌ساز شوند و بگویند که ماشین‌های آتش‌نشانی را در این محدوده‌ها قرار دهید. به این شکل نمی‌شود.
بعد از مالکان، منابع طبیعی و محیط‌زیست متعلق به همه است. طوری نیست که بگوییم این پارک متعلق به شهرداری است. شهرداری در حد توان خود مثلا در پارک‌ها نگهبان دارد، اما یک پارکی که 30هکتار است، به ازای هر هکتار 5نفر را بگذارند، باید برای هر پارک 30هکتاری مثلا 100نفر نگهبان بگذارند. اینها منطقی نیست.
افزایش تاب‌آوری بوستان‌های جنگلی در برابر حریق نیازمند مشارکت مردم
سیدآرش حسینی‌میلانی- رئیس کمیته محیط‌زیست شورای شهر تهران
حادثه آتش‌سوزی در بوستان‌های شهر، موضوع جدیدی نیست و در سال‌های قبل هم وجود داشته است. معمولا با گرم شدن هوا و فرا رسیدن فصل تابستان، احتمال آتش گرفتن بوستانها و فضاهای سبز نسبت به زمان‌های دیگر بیشتر می‌شود و این اتفاق رخ می‌دهد. اکنون در تهران 43هکتار پارک جنگلی اطراف شهر است. در بحث حریق این بوستانها، پیشگیری و مهار به موقع آتش اولویت دارد.
امسال یک دلیل عمده آتش‌سوزی در بوستانها، تغییرات اقلیمی و افزایش درجه حرارت زمین است که در هفته گذشته افزایش بی‌سابقه‌ای را تجربه کرد. البته این تغییرات اقلیمی مختص به ایران نیست و در استرالیا هم ما شاهد آتش‌سوزی گسترده‌ای بودیم. دلیل دیگر، افزایش بارندگی‌های بهاری است که باعث شده میزان علف‌های هرز در پارک‌ها افزایش پیدا کنند. بعضی پارک‌های جنگلی به موقع کار علف‌چینی را انجام دادند، ولی برخی دیگر به‌علت افزایش حجم علف‌های هرز در بوستان، با خطر آتش‌سوزی مواجه شدند.
البته در این حریق‌ها، عامل دیگر خطاهای انسانی و غیرعمدی است که به عدم‌آگاهی و اطلاع شهروندان بازمی‌گردد. از طرفی، بهداشت، سلامت و ایمنی محیط‌زیست در پارک‌های جنگلی مورد توجه جدی قرار نگرفته است. به‌عنوان مثال، در کارگاه پارک چیتگر لوله پلی‌اتیلن از مدت‌ها قبل دپو شده و مورد نگهداری قرار می‌گرفت که در آتش‌سوزی اخیر این پارک، این لوله‌ها اتصالی پیدا کرده بودند، برای همین کارگاه آتش گرفت و باعث آتش‌سوزی در بوستان چیتگر شد. تاسیسات پارک‌ها حتما باید مورد ممیزی قرار بگیرند. مدیریت شهری قرار است برای جلوگیری از حریق در بوستانها، بودجه‌ای را برای تجهیزات تکمیلی واحدهای بهره‌برداری پارک‌های جنگلی درنظر بگیرد که در بودجه سال آینده شهر مشخص خواهد شد. همچنین استفاده از مشارکت مردم نیز راهکار دیگر مدیریت شهری است. شهروندان دیده‌بان‌های شهر هستند. پیشنهاد شده است در هر پارک جنگلی یک انجمن دوستدار آن پارک تشکیل شود که شامل اعضای شورایاری‌ها و سمن‌هاست که بحث اطلاع‌رسانی و آموزش شهروندان را برعهده خواهند داشت.
